Báo chí chính luận cần khẳng định vị thế trong bối cảnh mới

Sự thay đổi để thích ứng là điều bắt buộc, nhưng có một điều chắc chắn rằng, báo chí chính luận phải được quan tâm thích đáng, không chỉ để khẳng định vị thế của thể loại, mà còn góp phần rất quan trọng định hướng dư luận xã hội.

Theo báo cáo thường niên “Digital 2025 Global Overview Report” do We Are Social và Meltwater công bố hồi giữa tháng 2-2025, có tới 95,8% số người sử dụng Internet trên 16 tuổi tại Việt Nam sử dụng các nền tảng và dịch vụ nhắn tin qua Internet mỗi tháng, cao hơn trung bình toàn cầu (94,5%). Một con số đáng giật mình khác, tính đến ngày 30-6-2024, Việt Nam có khoảng 110 triệu tài khoản sử dụng mạng xã hội. Trong đó, Zalo có 76,5 triệu người dùng thường xuyên, Facebook là 72 triệu, YouTube đạt 63 triệu, TikTok là 67 triệu người dùng. Trong số này, có rất nhiều nhà báo, cơ quan báo chí cũng là chủ tài khoản, thậm chí một người có vài tài khoản ở một trang mạng, và ở các trang mạng khác nhau. Thế mới biết, thông tin trên nền tảng mạng xã hội chi phối đời sống người dân lớn như thế nào! Trong bối cảnh ấy, không chỉ chủ động tham gia vào các nền tảng mạng xã hội, việc phát huy tiếng nói, sức mạnh của từng thể loại báo chí trên các nền tảng này cũng cần được quan tâm hơn, sao cho hiệu quả nhất có thể.

Trong lịch sử hình thành và phát triển nghề báo, các thể loại báo chí chính luận, như xã luận, bình luận, chuyên luận, điều tra... ra đời sau, nhưng luôn được chú trọng, bởi sức nặng của nó không chỉ trong cung cấp thông tin, mà còn bởi khả năng phân tích, bình luận, chứng minh, lý giải, nêu quan điểm của nhà báo, của cơ quan báo chí. Ngày xưa, khi Internet chưa phát triển, mạng xã hội chưa bùng nổ thì nhà báo “săn tin” có vai trò, vị trí đặc biệt. Những thông tin độc quyền, nhanh nhạy, kịp thời góp phần làm nên tên tuổi của nhà báo, của cơ quan báo chí. Nhưng nay, nhiều vấn đề đã thay đổi mạnh mẽ. Chức năng đưa tin của báo chí vẫn còn, nhưng không thể cạnh tranh với mạng xã hội, với mọi người dân, với báo chí công dân. Bản thân các loại hình báo chí cũng phải thay đổi để thích ứng với yêu cầu ngày càng cao của công chúng. Ví như báo in hầu như không còn đăng tải các loại tin, mà tập trung vào việc tổ chức các chuyên đề, loạt bài, nhóm bài, những thông tin sâu mang tính phân tích, bình luận, lý giải. Trong khi đó, tất cả các loại hình báo chí, từ báo in truyền thống đến phát thanh, truyền hình, báo mạng điện tử đều chú trọng tìm kiếm, phát triển công chúng trên các nền tảng mạng xã hội. Công chúng số được tất cả các loại hình báo chí chú trọng, đầu tư thích đáng nhất trong điều kiện có thể. Điều này càng có điều kiện phát triển hơn, trong bối cảnh các đài phát thanh - truyền hình địa phương sáp nhập vào báo in, hình thành những tòa soạn hội tụ không chỉ về nội dung mà còn cả các loại hình báo chí. Đó cũng là điều khá phổ biến với các cơ quan báo chí Trung ương, nơi đủ các loại hình báo chí tích hợp trong một cơ quan, là các sản phẩm cụ thể như báo in, báo điện tử, truyền hình, phát thanh, podcast...

Các cơ quan báo chí hội tụ tích hợp các loại hình báo chí, nhưng sự chuyên nghiệp, phân mảng khá rõ ràng, với những chiến lược đầu tư bài bản, căn cơ cho từng loại hình báo chí, cho từng thế mạnh của các thể loại báo chí. Điều này giải thích vì sao có những video thời lượng khá dài trên mạng xã hội của các cơ quan báo chí nhưng vẫn thu hút số lượng người xem rất lớn, bởi đáp ứng được nhu cầu biết sâu, biết rõ, biết “phía sau” thông tin đã được tiếp nhận trước đó. Đó là những video liên quan đến các vấn đề thời sự trong nước và quốc tế được nhiều người quan tâm, có liên quan đến quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng, sát sườn của người dân. Như vậy, bản thân thông tin là chưa đủ, nhất là trong bối cảnh mạng xã hội bùng nổ, việc phân biệt tin thật - giả, tốt - xấu, đúng - sai không phải là việc dễ dàng. Ở cấp độ cao hơn, thông tin của cơ quan báo chí cần có sự “nâng cấp”, thể hiện ở các thể loại chính luận, nhằm mang đến sự phân tích, chứng minh, đánh giá, lý giải, bình luận, định hướng dư luận để mọi người hiểu đúng, hiểu đủ tầm mức, tính chất, sự thật của thông tin, từ đó tin tưởng và làm theo, nếu có nhu cầu.

Nhà báo Hoàng Tùng - nguyên Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tuyên huấn Trung ương, một cây bút lý luận xuất sắc trong làng báo Việt Nam - cho rằng, “luận là hướng dẫn tư tưởng, hướng dẫn suy nghĩ, phân tích tình hình, sự kiện trên một dòng biến đổi, phát triển không ngừng”. Như vậy, muốn hướng dẫn được công chúng, nhà báo cần phải có kỹ năng phân tích, để công chúng thấy được đâu là bản chất của sự việc, hiện tượng, con người; đâu là những thông tin sai lệch, thiếu căn cứ. Với chính luận, ngoài phân tích, người viết còn cần phải chứng minh, lý giải, nêu quan điểm riêng của mình. Nghĩa là không chỉ đưa thông tin, mà còn phải mổ xẻ thông tin một cách đa chiều, khách quan, thấu đáo, thuyết phục, nhân văn. Điều đó đòi hỏi người viết chính luận phải có trình độ, kiến thức, sự hiểu biết sâu rộng về một hoặc một vài lĩnh vực, đủ sức thuyết phục công chúng với những thông tin đưa ra. Đó phải là sự kết hợp logic, nhuần nhuyễn giữa việc nêu luận điểm, thiết lập hệ thống luận cứ trong một luận chứng chỉnh thể, hợp lý.

Chính vì vậy, báo chí chính luận thường được gọi là báo chí quan điểm, báo chí chiều sâu. Báo chí chiều sâu, bởi gắn chặt với những bình luận mà tác giả bài báo đưa ra. Những quan điểm ấy có khi là quan điểm của cơ quan báo chí, thậm chí của nền báo chí. Vì vậy, nếu bình luận không khách quan, thuyết phục, không có bản lĩnh, lập trường thì thật khó để công chúng tin tưởng. Báo chí chiều sâu, bởi các thể loại báo chí chính luận có đặc trưng rất rõ ràng là phải hội tụ các nghiệp vụ phân tích, lý giải, chứng minh, tổng hợp... Nghĩa là người viết phải có kiến thức sâu rộng về từng chủ đề, mỗi lĩnh vực, từng bài báo cụ thể. Không có kiến thức thì sẽ chỉ là “cưỡi ngựa xem hoa”, “lướt sóng”, hời hợt, không thể khiến công chúng tin tưởng, “tâm phục khẩu phục”, nói gì đến làm theo. Chính vì vậy, nhiều cơ quan báo chí có thế mạnh về thể loại chính luận thường thu hút rất đông các cộng tác viên là những chuyên gia, nhà khoa học, nhà lãnh đạo có khả năng làm báo.

Với vai trò, thế mạnh cùng những đặc trưng vượt trội như vậy, báo chí chính luận, nhất là chính luận thời sự, càng phải phát huy hết khả năng của mình trong bối cảnh thông tin trên nền tảng số ngày càng ồ ạt xâm lấn, ngự trị công chúng mọi lúc, mọi nơi hết sức tiện lợi. Phát huy thế mạnh của mình, báo chí chính luận góp phần quan trọng trong việc giúp người đọc không phải tiếp nhận thông tin sai lệch, xấu độc, gây nguy hiểm cho chính bản thân mình và xã hội. Trong thực tế, các cơ quan báo chí nước ta ngày càng chú trọng nhóm thể loại chính luận, thể hiện thông qua các chuyên mục, chương trình khác nhau. Dấu ấn chính luận của báo chí ngày càng nổi bật, khi thế mạnh được phát huy đúng thời điểm, góp phần quan trọng giúp công chúng nắm bắt thông tin đúng đắn, chính thống một cách nhanh chóng, từ đó có nhận thức đúng, hành động đúng.

Trong bối cảnh bùng nổ mạng xã hội với vô số cạm bẫy tin giả, tin sai sự thật, tin đồn vô lối, báo chí chính luận càng cần thiết phải khẳng định vị thế của mình hơn, với việc nêu chính kiến, bày tỏ quan điểm kịp thời một cách rõ ràng, cũng như lý giải, phân tích sắc sảo, logic, thuyết phục. Có như thế, các thể loại chính luận nói riêng, báo chí nói chung mới đủ sức thuyết phục, định hướng được dư luận, góp phần tích cực vào sự phát triển, tiến bộ của xã hội, đất nước trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Nguồn: https://hanoimoi.vn/bao-chi-chinh-luan-can-khang-dinh-vi-the-trong-boi-canh-moi-706315.html