Bảo tồn, phát huy giá trị di sản gốm Chăm

Năm 2022, “Nghệ thuật làm gốm của người Chăm” được UNESCO ghi danh vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp. Đây là niềm vui đối với đồng bào Chăm làng gốm Bàu Trúc nói riêng, người dân tỉnh Khánh Hòa nói chung. Cùng với sự tâm huyết, trách nhiệm của cộng đồng dân cư sở hữu di sản, những năm qua, các cấp, các ngành của tỉnh cũng đã có nhiều hoạt động nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di sản này.

Nghệ thuật làm gốm độc đáo và khác biệt

Làng nghề gốm Bàu Trúc (xã Ninh Phước) là một trong những làng nghề cổ xưa nhất khu vực Đông Nam Á. Người dân của làng gắn bó với nghề hàng trăm năm qua. Theo nghệ nhân Trượng Thị Gạch - người có hơn 60 năm kinh nghiệm làm gốm ở làng nghề, nguyên liệu chính làm nên sản phẩm gốm Bàu Trúc là đất sét và cát mịn. Đất sét lấy về từ cánh đồng cạnh sông Quao, trộn với cát mịn rồi nhồi bằng chân hoặc tay tạo độ dẻo và kết dính cho nguyên liệu làm gốm. Khác với đa số làng gốm ở Việt Nam, người làm gốm ở Bàu Trúc làm gốm hoàn toàn bằng tay, các nghệ nhân vừa đi vòng quanh khối đất sét, vừa đều tay vuốt để tạo hình sản phẩm. Sau khi tạo hình khối, hoa văn, gốm được đem phơi và nung ngoài trời bằng củi hoặc rơm. Quá trình nung kéo dài vài giờ đến một ngày tùy vào kích cỡ sản phẩm. Vì vậy, mỗi sản phẩm gốm ở Bàu Trúc là một tác phẩm nghệ thuật độc bản, không trùng lặp, thể hiện được tài năng, sáng tạo riêng của người thợ gốm.

Nghệ nhân Trượng Thị Gạch trình diễn kỹ thuật làm gốm Bàu Trúc.

Gốm Bàu Trúc đa dạng về mẫu mã, chủng loại, được chia thành các dòng gốm gia dụng, mỹ nghệ và tâm linh. Gốm ra lò được vận chuyển theo đơn đặt hàng của doanh nghiệp, cơ sở kinh doanh; bán sản phẩm online và phục vụ du khách đến tham quan mua trực tiếp tại Bàu Trúc.

Giữ gìn, phát triển nghề truyền thống

Nhằm bảo tồn, phát huy giá trị nghề làm gốm truyền thống, các hợp tác xã, công ty, cơ sở sản xuất, nghệ nhân và các hộ làm gốm ở Bàu Trúc đã có nhiều hoạt động thiết thực, góp phần tạo sức sống mới, lan tỏa mạnh mẽ hơn “dòng chảy” của di sản văn hóa phi vật thể này. Ông Phú Hữu Minh Thuần - Giám đốc Hợp tác xã gốm Chăm Bàu Trúc cho biết: Để đáp ứng nhu cầu thị hiếu của người tiêu dùng, hợp tác xã không ngừng đa dạng mẫu mã, nâng cao chất lượng các mặt hàng gốm. Ngoài các sản phẩm gốm gia dụng truyền thống, hợp tác xã đẩy mạnh phát triển dòng gốm mỹ nghệ có giá trị kinh tế cao như đèn gốm trang trí, đèn ngủ, lục bình, tháp nước, lọ hoa, bình nước, bình trà và các sản phẩm gốm tâm linh như tượng thần Shiva, vũ điệu Apsara... Hiện nay, đèn gốm trang trí là mặt hàng chủ lực của hợp tác xã, có hàng trăm mẫu mã được nhiều resort trong toàn quốc đặt hàng với số lượng lớn. Trong đó, đèn Shiva là sản phẩm đạt OCOP 3 sao cấp tỉnh và được Bộ Công Thương tôn vinh, trao chứng nhận sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp quốc gia năm 2023. Để phát triển làng nghề, hợp tác xã chú trọng gắn kết sản xuất, bán các mặt hàng gốm gia dụng, tâm linh và mỹ nghệ với quảng bá, phát triển du lịch, tổ chức các dịch vụ biểu diễn nhạc cụ truyền thống của người Chăm, trải nghiệm quy trình làm gốm dưới sự hướng dẫn của các nghệ nhân, giới thiệu về văn hóa Chăm... để thu hút du khách. Hợp tác xã sẽ tiếp tục cải tiến mẫu mã, nâng cao chất lượng sản phẩm gốm; đồng thời hướng tới xây dựng chương trình du lịch, bố trí không gian riêng để trưng bày các sản phẩm độc bản... phục vụ tốt hơn nhu cầu của du khách. Đơn vị mong muốn các cấp chính quyền sớm hỗ trợ về quy hoạch nguyên liệu, tiếp tục hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực, có chính sách về vốn vay giúp người làm gốm yên tâm sản xuất, gắn bó với nghề.

Du khách tham quan làng nghề gốm Bàu Trúc, xã Ninh Phước. Ảnh: Hồng Lâm

Theo ông Nguyễn Văn Linh - Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, nhằm bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể “Nghệ thuật làm gốm của người Chăm”, tháng 11-2024, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã chủ trì, phối hợp với địa phương tổ chức 2 lớp truyền dạy nghệ thuật làm gốm Chăm cho 60 học viên tại làng gốm Bàu Trúc. UBND tỉnh cũng khuyến khích các cơ quan đảng, đoàn thể, các sở, ban, ngành và địa phương quan tâm lựa chọn, sử dụng các mẫu sản phẩm gốm Chăm để làm quà tặng đại biểu, khách mời tham gia các sự kiện quan trọng của cơ quan, đơn vị, địa phương; tích cực tuyên truyền, quảng bá, tạo điều kiện cho nghệ nhân, thợ làm gốm, doanh nghiệp sản xuất kinh doanh gốm Chăm tham gia các hoạt động trình diễn, giới thiệu sản phẩm tại các hội nghị, hội thảo, xúc tiến đầu tư và du lịch trong và ngoài tỉnh… Hiện nay, UBND tỉnh cũng đã xây dựng, hoàn thiện dự thảo Đề án Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể “Nghệ thuật làm gốm của người Chăm” giai đoạn 2023 - 2028 và những năm tiếp theo gửi Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xem xét. Trên cơ sở ý kiến của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, sở sẽ tiếp thu, hoàn thiện, trình UBND tỉnh ký ban hành làm cơ sở tổ chức thực hiện.

LÂM ANH

Nguồn: https://baokhanhhoa.vn/van-hoa/202508/bao-ton-phat-huy-gia-tri-di-san-gom-cham-8221040/