Cơ hội lớn từ sắp xếp đại học

Nghị quyết nhằm thể chế hóa nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo (GD-ĐT).

Dự thảo nghị quyết dự kiến được trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 10 tới. Đáng chú ý tại dự thảo nghị quyết quy định cụ thể về tổ chức hệ thống, nhân lực và quản trị cơ sở giáo dục, trong đó quy định về việc sắp xếp, tái cấu trúc hệ thống cơ sở giáo dục công lập.

Tránh cơ học, cần nghiên cứu kỹ, có lộ trình

Dự thảo nêu rõ việc tiếp tục sắp xếp, tái cấu trúc cơ sở giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp và giáo dục thường xuyên công lập (trừ cơ sở giáo dục trực thuộc Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Ngoại giao).

Cũng theo dự thảo, Bộ GD-ĐT trực tiếp quản lý các đại học, trường đại học trọng điểm hoặc đã được quy hoạch là cơ sở giáo dục đại học trọng điểm quốc gia về kỹ thuật và công nghệ được giao dẫn dắt mạng lưới trung tâm đào tạo xuất sắc và tài năng, trường cao đẳng thực hiện chức năng trung tâm vùng, trung tâm quốc gia đào tạo và thực hành nghề chất lượng cao.

Bộ Y tế, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch quản lý cơ sở giáo dục đại học đào tạo chuyên sâu đặc thù.

Chuyển các cơ sở giáo dục còn lại về địa phương quản lý, bảo đảm quyền tự chủ đầy đủ, toàn diện cho các cơ sở giáo dục không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính. Nghiên cứu sáp nhập các viện nghiên cứu với các cơ sở giáo dục đại học (trừ tổ chức khoa học công nghệ công lập đặc thù).

Trao đổi với Tuổi Trẻ, đại biểu Trần Khánh Thu (đoàn Hưng Yên) nêu rõ công cuộc "đại sắp xếp đại học" lần này chắc chắn phải làm và đây là một cơ hội, sứ mệnh lịch sử để hệ thống đại học công lập phát triển lên một tầm cao mới và có thể vươn tầm thế giới.

Bà dẫn chứng rất nhiều trường đại học hiện nay có quy mô nhỏ, ngành nghề manh mún, không đủ nguồn lực để cạnh tranh và nâng cao chất lượng. Có những trường đại học chỉ có rất ít giảng viên cơ hữu, có nghĩa nguồn lực không đủ nhưng vẫn cố tuyển sinh, đào tạo.

Điều này dẫn đến hệ quả cố tuyển sinh, đồng nghĩa với đầu vào thấp, kéo theo chất lượng thấp.

Việc phân tán và manh mún như vậy không đem lại được chất lượng giáo dục tốt. Vì vậy, việc sắp xếp, sáp nhập sẽ tạo ra những đại học đa ngành, lớn mạnh hơn, có khả năng cạnh tranh tốt hơn trên thị trường lao động và quốc tế.

"Tất nhiên gắn với câu chuyện sáp nhập để giúp tạo tầm cỡ sẽ là câu chuyện quản trị nhân sự ra sao? Tinh gọn bộ máy thế nào? Sắp xếp thế nào cho hiệu quả, đó là bước tiếp theo. Nhưng rõ ràng khi thực hiện sắp xếp sẽ có được những đơn vị đủ lớn, đủ sức cạnh tranh, đủ sức vươn ra thế giới", đại biểu Khánh Thu nói.

Để triển khai việc này nên đưa ra hai cách thức là tự nguyện (từ dưới lên) và bắt buộc (từ trên xuống). Theo đó, trong nghị quyết của Chính phủ đã yêu cầu Bộ GD-ĐT chủ trì, phối hợp với các bộ ngành xây dựng đề án chung về sáp nhập. Hiện bộ đang thực hiện việc này.

Còn cách thức thứ hai, bà nói thông qua đề án, cơ quan chức năng sẽ rà soát, chỉ định các trường được sáp nhập và ban hành các quyết định hành chính để thực hiện.

Đồng thời, việc sáp nhập với nhau nếu có không nên thực hiện một cách cơ học mà phải có nghiên cứu, đánh giá kỹ càng, rõ ràng và có lộ trình cụ thể. Bởi nếu các đơn vị sáp nhập với nhau theo cách nào đó mà không hợp lý chẳng hạn hay không giải quyết được các vấn đề về bộ máy sẽ dẫn tới câu chuyện quá tải hay hoạt động không thông suốt.

Thậm chí có thể xảy ra hiện tượng một trường mạnh bị sáp nhập trường yếu vào sẽ bị yếu đi, không cạnh tranh được.

PGS.TS Trần Xuân Nhĩ, nguyên Thứ trưởng Bộ GD-ĐT, nêu rõ tinh thần nghị quyết 71 của bộ Chính trị và các nghị quyết của Chính phủ, định hướng của Ban Chỉ đạo Trung ương tổng kết nghị quyết 18 đã nhấn mạnh việc sắp xếp các trường đại học để làm cho mạnh lên.

Do vậy, điều đầu tiên khi thực hiện việc sắp xếp phải xác định rõ mục tiêu này. Đồng thời, phải xây dựng các tiêu chí cụ thể để thực hiện sắp xếp. Trong đó, xác định rõ các trường đại học thế nào là yếu, là manh mún phải thực hiện sắp xếp hay giải thể.

Cần sớm công bố dự thảo đề án sắp xếp

PGS Trần Xuân Nhĩ cũng cho rằng khi xây dựng đề án sắp xếp các trường đại học cũng có thể nghiên cứu lại cách thức thực hiện sáp nhập các tỉnh, thành phố vừa qua.

Theo đó, khi thực hiện sáp nhập, một tiêu chí được đưa ra là tăng số lượng các tỉnh thành hướng biển hay trong một tỉnh có thể có miền biển, trung du, đồng bằng để hỗ trợ lẫn nhau. Do vậy, trong số 230 trường đại học công lập phải phân chia thành từng nhóm, khu vực, địa phương. Trên cơ sở đó, tính toán phương án cụ thể, hợp lý.

Trong đó, khi sắp xếp các trường đại học cần có tính toán để cố gắng sắp xếp theo hướng vừa gần gũi về địa lý, vừa tương quan chức năng là phù hợp nhất. Với các tỉnh nhỏ có địa bàn gần nhau, có bao nhiêu trường đại học công lập có thể nhập làm một, để trở thành một trường đa ngành và tối ưu hóa ngành nghề mạnh hơn.

Ở góc khác, với những trường có các ngành chuyên sâu như luật, ngân hàng, sư phạm..., trên cùng địa bàn nên gộp vào nhau để thành trường lớn mạnh, không nhất thiết phân tán lẻ tẻ...

Điều quan trọng, theo PGS Trần Xuân Nhĩ, từ nhiệm vụ được giao, Bộ GD-ĐT nên phác thảo dần đề án sắp xếp và sau khi xin ý kiến cần sớm công bố công khai dự thảo, tổ chức các hội thảo, hội nghị rộng rãi để lấy ý kiến các chuyên gia, nhà nghiên cứu, trường đại học.

Làm như vậy sẽ tốt hơn là thực hiện theo mệnh lệnh hay 1 - 2 - 3 cộng lại với nhau rồi có thể không hợp lý dẫn đến trường không mạnh.

Chờ hướng dẫn của Bộ GD-ĐT

Ông Vũ Thành Trung - vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ, Bộ Xây dựng - cho biết do Chính phủ giao Bộ GD-ĐT xây dựng và triển khai đề án sắp xếp hệ thống đại học nên Bộ Xây dựng đang chờ hướng dẫn của Bộ GD-ĐT để thực hiện phương án sắp xếp, tái cấu trúc các trường đại học này.

Trước khi sáp nhập Bộ GTVT và Bộ Xây dựng (ngày 1-3-2025), Bộ GTVT có 4 trường đại học, học viện gồm: Học viện Hàng không Việt Nam, Trường đại học Hàng hải Việt Nam, Trường đại học Giao thông vận tải TP.HCM, Trường đại học Công nghệ giao thông vận tải.

Còn Bộ Xây dựng có 4 trường đại học gồm: Trường đại học Kiến trúc Hà Nội, Trường đại học Kiến trúc TP.HCM, Trường đại học Xây dựng miền Trung, Trường đại học Xây dựng miền Tây.

Hiện nay, ngoài 8 trường đại học, học viện, Bộ Xây dựng đang quản lý trực tiếp 7 trường cao đẳng.

- TS LÊ ĐÔNG PHƯƠNG (nguyên cán bộ Viện Khoa học giáo dục Việt Nam, Bộ GD-ĐT):

Cân nhắc thành lập ủy ban phân bổ tài chính độc lập

Xu hướng hiện tại cho thấy các bộ ngành đang dần chuyển sang thực hiện chức năng quản lý nhà nước chung thay vì điều hành trực tiếp các cơ sở đào tạo.

Ví dụ, Bộ Y tế hiện chỉ còn quản lý các trường và bệnh viện công lập về mặt sở hữu. Với các trường và bệnh viện tư nhân, bộ chủ yếu giữ vai trò quản lý chuyên môn. Về giáo dục, Bộ GD-ĐT là cơ quan chịu trách nhiệm chính về chuyên môn như chương trình đào tạo, văn bằng, kiểm định chất lượng và cấp phép hoạt động.

Tuy nhiên, các trường vẫn chịu sự quản lý về tài chính, nhân sự và tài sản từ các bộ ngành chủ quản khác. Điều này khiến ngân sách nhà nước cấp cho các trường phụ thuộc vào khả năng phân bổ riêng của từng bộ, tạo ra sự thiếu công bằng và thiếu hiệu quả trong điều phối nguồn lực.

Hiện nay, Bộ GD-ĐT đang trực tiếp quản lý hàng chục trường đại học và cao đẳng với nhiều ngành đào tạo khác nhau như giáo dục, luật, kinh tế, kỹ thuật, công nghệ. Tuy nhiên, ngân sách của bộ lại không đủ để đáp ứng nhu cầu phát triển của các trường.

Các trường thuộc sự quản lý của Bộ GD-ĐT thường có điều kiện tài chính hạn chế hơn so với các trường thuộc bộ ngành khác. Đây cũng là lý do khiến nhiều trường không mặn mà với đề xuất chuyển về bộ này.

Nếu muốn thống nhất hệ thống giáo dục đại học dưới sự quản lý trực tiếp của Bộ GD-ĐT, cần có cơ chế bảo đảm quyền lợi cho các trường, đặc biệt là về tài chính, cơ sở vật chất và hỗ trợ chuyên môn.

Một giải pháp hợp lý là thành lập một ủy ban độc lập chuyên về phân bổ tài chính cho các cơ sở giáo dục đại học. Ủy ban này sẽ không trực thuộc bộ nào, mà hoạt động như một cơ quan điều phối trung ương, có trách nhiệm quản lý ngân sách nhà nước dành cho toàn hệ thống giáo dục đại học.

Từ đó, ngân sách sẽ được phân bổ hợp lý theo chiến lược phát triển quốc gia, ưu tiên cho các ngành và lĩnh vực đang có nhu cầu cấp thiết như khoa học và công nghệ.

So với việc giao tất cả các trường về Bộ GD-ĐT nhưng không có nguồn lực đi kèm, việc thành lập một cơ quan điều phối ngân sách tập trung và khách quan sẽ giúp đảm bảo sự công bằng và hiệu quả hơn.

Ngoài ra, cần xem xét lại vai trò của các viện nghiên cứu độc lập, cân nhắc việc sáp nhập vào các trường đại học hoặc tiếp tục duy trì mô hình hiện có. Các viện nghiên cứu trong lĩnh vực cơ bản và chiến lược quốc gia cần tiếp tục được Nhà nước tài trợ.

Với các trường đại học tại vùng sâu vùng xa, cần ưu tiên đầu tư nhằm phát huy vai trò đào tạo tại chỗ và giữ chân nguồn nhân lực địa phương, để đảm bảo phát triển kinh tế - xã hội và an ninh quốc phòng.

Cơ hội từ sắp xếp đại học - Ảnh 3. — Tái cấu trúc hệ thống đại học công lập để phát triển các trường đại học lên tầm cao mới và có thể vươn tầm thế giới. Trong ảnh: một góc của Trường đại học Bách khoa TP.HCM - Ảnh: THANH HIỆP

- ThS LÊ VŨ (Giám đốc Trung tâm Học liệu và Truyền thông, Trường đại học Sư phạm kỹ thuật - Đại học Đà Nẵng):

Cần nguồn lực thực chất

Các trường đại học trọng điểm, đa ngành, có ảnh hưởng quốc gia cần được Bộ GD-ĐT quản lý trực tiếp để đảm bảo vai trò định hướng và dẫn dắt hệ thống. Tuy nhiên, đi kèm với đó phải là một cơ chế ngân sách đặc thù, dựa trên các chỉ số hiệu quả như công bố quốc tế, nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo.

Nếu chỉ thực hiện chuyển giao về mặt hành chính mà không có nguồn lực tương xứng, thì việc tái cấu trúc khó tạo ra chuyển biến thực sự.

Các trường đào tạo ngành đặc thù như y tế, nghệ thuật, thể thao có thể tiếp tục do bộ chuyên ngành quản lý, phối hợp với Bộ GD-ĐT về chuyên môn.

Với các trường đại học quy mô nhỏ, phục vụ nhu cầu nhân lực vùng miền, việc giao cho địa phương quản lý là xu hướng đúng. Nhưng cần có tiêu chí rõ ràng để phân loại và lộ trình cụ thể để triển khai, đồng thời bảo đảm quyền tự chủ học thuật, tổ chức và tài chính cho các trường.

Về việc sáp nhập các viện nghiên cứu vào trường đại học, cần được thực hiện có chọn lọc, trên cơ sở tiêu chí chuyên môn và khả năng tích hợp đào tạo sau đại học. Những viện có vai trò chiến lược quốc gia cần được giữ nguyên mô hình độc lập và cơ chế đặc thù.

Việc sáp nhập cũng cần bảo đảm quyền lợi nhân sự, tính liên tục của các dự án và hợp đồng quốc tế. Nên thí điểm tại một số đại học quốc gia hoặc đại học lớn trước khi triển khai diện rộng.

Tái cấu trúc giáo dục đại học là bước đi tất yếu, nhưng không thể thành công nếu thiếu nguồn lực thực chất, cơ chế vận hành phù hợp và sự đồng thuận trong toàn hệ thống. Việc chuyển giao quản lý chỉ thực sự có ý nghĩa khi đi kèm với cam kết đầu tư, đổi mới quản trị và bảo vệ quyền tự chủ cho các cơ sở giáo dục.

Chưa có thông tin mới

- PGS.TS NGUYỄN ĐÀO TÙNG (Giám đốc Học viện Tài chính)

Học viện Tài chính chưa nhận thông tin cập nhật nào liên quan đến việc sắp xếp, tổ chức lại hệ thống cơ sở giáo dục đại học.

Hiện học viện đang chủ trì, phối hợp với Trường đại học Tài chính - Quản trị kinh doanh để hoàn thiện hồ sơ, thành lập phân hiệu Học viện Tài chính tại tỉnh Hưng Yên trên cơ sở Trường đại học Tài chính - Quản trị kinh doanh.

Kế hoạch này có từ trước khi Bộ GD-ĐT được Chính phủ giao nhiệm vụ "xây dựng đề án sắp xếp, tổ chức lại hệ thống cơ sở giáo dục đại học". Đợt tới đây, dự kiến Học viện Tài chính sẽ tiếp tục thành lập phân hiệu mới tại TP.HCM.

- PGS.TS ĐINH VĂN CHÂU (Hiệu trưởng Trường đại học Điện lực)

Đến thời điểm hiện tại, Trường đại học Điện lực chưa nhận được bất cứ thông tin mới nào của cơ quan chủ quản về phương án sắp xếp, tổ chức lại các trường đại học.

Trước đó, Bộ Công Thương vẫn tiếp tục đề xuất giữ lại Trường đại học Điện lực để phát triển thành trung tâm trọng điểm năng lượng quốc gia, thực hiện nghị quyết 70. Nhà trường vẫn đang đề xuất sáp nhập với Trường cao đẳng Kinh tế kỹ thuật thương mại. Đề án đã được gửi sang Bộ GD-ĐT, trình các cấp có thẩm quyền phê duyệt.

Việc sáp nhập các trường đại học là một trong những động lực tạo ra nguồn lực mạnh mẽ hơn cho các cơ sở giáo dục sau sáp nhập, hình thành những nguồn lực mới để bắt kịp nhu cầu đào tạo, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.

Tuy nhiên việc tổ chức triển khai làm sao phải phù hợp với văn hóa, ngành nghề đào tạo, nguồn lực hiện có của các bên. Sáp nhập là tích hợp, tổng hợp được các nguồn lực phát triển, giải quyết bài toán đào tạo manh mún ở nhiều cơ sở giáo dục.

THÀNH CHUNG - T. PHÙNG - NGUYÊN BẢO - TRẦN HUỲNH

Nguồn: https://tuoitre.vn/co-hoi-lon-tu-sap-xep-dai-hoc-2025092623032087.htm