Cộng đồng Văn hóa - Xã hội ASEAN: 10 năm trên hành trình xây dựng ASEAN đoàn kết, bền vững và lấy người dân làm trung tâm (kỳ 2)

Chương trình thanh niên bằng hữu ASEAN (ASEAN Youth Fellowship) là chương trình diễn ra hằng năm do Quỹ quốc tế Singapore (SIF) và Hội đồng thanh niên quốc gia Singapore (NYC) đồng tổ chức. (Nguồn: AYF)

Thực tiễn này vừa củng cố sự cần thiết của nguyên tắc đồng thuận song làm gia tăng thách thức trong việc xây dựng nguồn lực chung cho phát triển bền vững. Như vậy, để tiếp tục phát huy các điểm mạnh và vượt lên các khó khăn còn tồn tại để phát triển Cộng đồng Văn hóa – Xã hội ASEAN (ASCC) trong thời gian tới, ASEAN có thể xem xét một số các giải pháp khả thi và phù hợp với tiềm lực hiện nay.

Tiếp tục đẩy mạnh trao đổi văn hóa - giáo dục

Các nước thành viên ASEAN nên tiếp tục đẩy mạnh hợp tác trong lĩnh vực văn hóa - giáo dục, đặc biệt tập trung vào thế hệ trẻ. Đây là cách thiết thực để thu hẹp khoảng cách, đồng thời nâng cao trình độ văn hóa - xã hội trong khu vực. Những hoạt động này không chỉ tăng cường nhận thức về ASEAN, nâng cao hiểu biết về văn hóa các nước thành viên, mà còn góp phần thắt chặt tình đoàn kết trong nỗ lực giải quyết các vấn đề chung.

Hiện nay, nhiều trường đại học trong khu vực đã triển khai các chương trình nghiên cứu liên quan đến ASEAN, đồng thời biên soạn giáo trình chuyên sâu về ASEAN học, tập trung vào các chủ đề như lịch sử hình thành, văn hóa khu vực, tiến trình hội nhập và những thách thức đương đại.

Tại Việt Nam, có thể kể đến những nỗ lực tiêu biểu như Giáo trình nghiên cứu ASEAN của Học viện Ngoại giao hay Giáo trình pháp luật Cộng đồng ASEAN của Trường Đại học Luật Hà Nội. ASEAN, kết hợp cùng Tổ chức Bộ trưởng Giáo dục Đông Nam Á (SEAMEO) cũng cho ra mắt Giáo trình ASEAN (ASEAN Curriculum Sourcebook) - được giới thiệu là tài nguyên cũng như lời kêu gọi dành cho các nhà giáo dục từ các quốc gia nội khối, để tham khảo và áp dụng vào chương trình giảng dạy của mình. Những nỗ lực học thuật này không chỉ góp phần nâng cao tri thức chuyên môn, mà còn khơi dậy tư duy khu vực cho sinh viên – thế hệ tương lai sẽ trực tiếp tham gia vào tiến trình hội nhập khu vực.

Bên cạnh đó, các nỗ lực giao lưu văn hóa giữa thế hệ trẻ ASEAN cũng rất quan trọng và cần được phát huy thêm.

Tại Liên hoan Sinh viên thế giới 2024 tổ chức tại Việt Nam, các đại biểu trẻ từ 11 nước ASEAN đã có dịp bày tỏ mong muốn chung tay thúc đẩy những thay đổi tích cực vì sự phát triển bền vững của cộng đồng, đồng thời khơi dậy tinh thần tình nguyện trong giới trẻ.

Qua đó, góp tiếng nói và hành động thiết thực đối với các vấn đề toàn cầu, đặc biệt là thực hiện 17 Mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) của Liên hợp quốc. 117 đại biểu trẻ đều được lựa chọn thông qua các bài nghiên cứu giá trị cao mà họ gửi về Diễn đàn khoa học sinh viên quốc tế.

Bên cạnh đó, nhiều hội nghị và sáng kiến thanh niên khác cũng được tổ chức với sự tham gia của các đối tác ngoài khu vực như Nhật Bản và Ấn Độ, nhằm thúc đẩy hợp tác kinh tế, chuyển đổi số và kết nối văn hóa - xã hội.

Những chương trình này không chỉ giúp thế hệ trẻ tiếp cận trực tiếp với các nền văn hóa láng giềng, mà còn tạo điều kiện hình thành mạng lưới hợp tác khu vực, chia sẻ kinh nghiệm học thuật và cùng nhau hình dung một tương lai chung cho Đông Nam Á - nơi sự khác biệt trở thành đòn bẩy cho sự phát triển bền vững của Cộng đồng Văn hóa - Xã hội ASEAN.

Bổ sung xây dựng cơ chế giám sát thực thi

Về công tác giám sát, vai trò của Ban thư ký ASEAN cần được tăng cường cả về kỹ thuật lẫn thể chế, nhằm đảm nhận tốt hơn nhiệm vụ theo dõi tiến độ thực hiện, công bố báo cáo định kỳ và hỗ trợ kỹ thuật cho những quốc gia chậm triển khai.

Bên cạnh đó, ASCC cũng nên xây dựng thêm các cơ chế giám sát và đánh giá thường xuyên hơn, bao gồm việc thiết lập ma trận đánh giá cụ thể, với các tiêu chí rõ ràng theo giới tính, độ tuổi và các yếu tố xã hội khác khi cần thiết.

Hiện nay, ASCC đã có Hệ thống cơ sở dữ liệu giám sát và đánh giá (ADME) cùng với Khung theo dõi và đánh giá kế hoạch tổng thể ASCC 2025 (ASCC M&E Framework). Ngoài ra, ASCC cũng nên nhanh chóng cập nhật Biểu đánh giá ASCC 2025 (ASCC Scorecard 2025), tương tự với ASCC Scorecard 2015. Thời gian tới, cần tận dụng hiệu quả hai công cụ này để đẩy mạnh việc theo dõi tiến độ, đưa ra đánh giá kịp thời và đảm bảo các sáng kiến ASCC thực sự phù hợp với các mục tiêu tổng thể đã đề ra.

Về công tác giám sát, vai trò của Ban thư ký ASEAN cần được tăng cường cả về kỹ thuật lẫn thể chế. (Nguồn: Adobe Stock)

Duy trì và phát triển thêm các nguồn lực nghiên cứu

Việc này có thể bắt đầu với việc phát huy khả năng của mạng lưới thông tin đa bên cho các chương trình và hoạt động của các cơ quan thông qua các công cụ có sẵn. Cụ thể, hiện nay có Cổng thông tin thống kê ASEAN (ASEAN Statistics Web Portal) có thể được phát triển thêm, với bước đầu là cập nhật bổ sung số liệu hai năm gần đây.

Bên cạnh đó, ASCC có thể bổ sung thêm các công cụ cập nhật theo chương trình của riêng cộng đồng này và có cơ chế tra cứu theo từ khóa (đặc biệt là về các nhóm người ưu tiên như phụ nữ, trẻ em...), giúp các cán bộ theo dõi dữ liệu trực tuyến nhằm minh bạch số liệu, tạo động lực phát triển thêm cho các sáng kiến.

Tiếp theo, ASCC có thể thiết lập một nền tảng nghiên cứu cho mỗi cơ quan để hỗ trợ việc triển khai bền vững và cung cấp dữ liệu giám sát và đánh giá dựa trên bằng chứng. Đây cũng là một cách để bổ sung và phát triển thêm hệ thống dữ liệu và đánh giá hiệu quả hoạt động dựa trên những gì “thật” nhất, từ đó có thể cải tiến chính sách và hoạt động trong tương lai.

Ngoài ra, ASCC có thể ứng dụng công nghệ thông minh như trí tuệ nhân tạo (AI) để nâng cao hiệu suất. Một giải pháp khả thi hiện nay là cung cấp cho các cán bộ các trợ lý ảo để nâng cao năng lực và hiệu suất làm việc trong các sáng kiến và chương trình.

Những giải pháp này tập trung vào nâng cao năng lực nội tại của ASCC, giúp tiến trình thực hiện trụ cột này có thể diễn ra bền vững và tự chủ. Việc đầu tư vào hoạt động nghiên cứu và cơ chế giám sát không chỉ là bước đi chiến lược mà còn là giải pháp tiết kiệm và bền vững, phù hợp với thế và lực của ASEAN trong giai đoạn hiện nay.

Hiện nay, trong bối cảnh môi trường quan hệ quốc tế có nhiều thay đổi, vai trò của các cơ chế đa phương khu vực ngày càng được đề cao trong việc giải quyết các vấn đề toàn cầu. Đây là khoảng thời gian yêu cầu ASCC nhìn lại kỹ lưỡng cách thức triển khai hoạt động và nâng cao năng lực để có thể thực sự đoàn kết và phát triển bền vững, lấy người dân làm trung tâm.

Cộng đồng Văn hóa - Xã hội ASEAN: 10 năm trên hành trình đoàn kết, bền vững và lấy người dân làm trung tâm (kỳ 1)

Nguồn: https://baoquocte.vn/cong-dong-van-hoa-xa-hoi-asean-10-nam-tren-hanh-trinh-xay-dung-asean-doan-ket-ben-vung-va-lay-nguoi-dan-lam-trung-tam-ky-2-316387.html