Để Việt Nam bứt phá: Hướng đi từ nền tảng đến hành động

Việt Nam đang đứng trước ngưỡng cửa của một cuộc cách mạng công nghệ và đổi mới sáng tạo. Câu hỏi không còn là "chúng ta có tiềm năng không?", mà là "làm thế nào để bứt phá?".

Với khát vọng, nhân lực giỏi và cơ hội sẵn có, Việt Nam cần một chiến lược tổng thể và sự phối hợp chặt chẽ để không chỉ dừng lại ở tiềm năng. Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị được kỳ vọng sẽ là "con đường ngắn nhất đưa đất nước tới tương lai tươi sáng".

Quan điểm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước đã khẳng định rõ ràng rằng phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là đột phá quan trọng hàng đầu, là động lực chính để phát triển nhanh lực lượng sản xuất hiện đại.

Nghị quyết 57 cũng nhấn mạnh sự cần thiết của việc tập trung nguồn lực quốc gia đầu tư cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; đồng thời phát huy tối đa tiềm năng, trí tuệ Việt Nam gắn với nhanh chóng tiếp thu, hấp thụ và làm chủ thành tựu khoa học, công nghệ tiên tiến của thế giới.

Điều này đồng nghĩa với việc Việt Nam không thể dàn trải đầu tư vào mọi lĩnh vực mà cần có sự lựa chọn chiến lược, tập trung vào những ngành có tính lan tỏa cao, khả năng dẫn dắt tương lai.

Công nghiệp bán dẫn và thiết kế vi mạch hiện được xem là một trong những công nghệ chiến lược mà Việt Nam cần chú trọng phát triển.

Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ đạo khẩn trương ban hành danh mục công nghệ chiến lược, trong đó đặc biệt nhấn mạnh đến công nghiệp bán dẫn, với mục tiêu đưa Việt Nam trở thành một mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Theo GS.TS Nguyễn Đức Khương, Chủ tịch AVSE Global (Tổ chức Khoa học và Chuyên gia Việt Nam Toàn cầu), ngành bán dẫn là một ngành nghề đòi hỏi mức trình độ khoa học công nghệ rất cao, mức độ kiểm soát công nghệ, mức độ tinh vi.

Trong tương lai, đây vẫn là một ngành có ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển của nền kinh tế, đặc biệt là trong ngành điện tử, viễn thông, khoa học và vũ trụ.

Việc Việt Nam có khả năng tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu, tạo ra các giá trị mới và làm chủ một phần công nghệ trong ngành bán dẫn sẽ giúp giảm sự phụ thuộc vào quốc tế và đảm bảo sự phát triển không bị ảnh hưởng tiêu cực.

Các doanh nghiệp công nghệ chủ lực cũng đã nhận thức được tầm quan trọng của lĩnh vực này và đã có kế hoạch đầu tư nghiên cứu, thiết kế, chế tạo chip bán dẫn; dù còn gặp nhiều khó khăn do hạn chế về cơ chế và yêu cầu đầu tư nguồn lực lớn. Tuy nhiên, Nghị quyết 57 đã mở ra cơ hội lớn với cơ chế đặc biệt trong nghiên cứu, tiếp cận, mua các bí mật công nghệ, học hỏi, sao chép các công nghệ tiên tiến của nước ngoài.

Trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn cũng được xác định là những lĩnh vực mới và chiến lược mà Việt Nam còn thiếu hụt nghiêm trọng nguồn nhân lực chất lượng cao. Tuy nhiên, đây cũng là những công nghệ có tiềm năng ứng dụng rộng rãi, giúp nâng cao năng suất lao động, hiệu quả sản xuất kinh doanh và phát triển các dịch vụ mới.

Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh rằng, dữ liệu đã trở thành tài nguyên, tư liệu sản xuất quan trọng, là "máu" của nền kinh tế số. Việc quản trị dữ liệu hiệu quả, ứng dụng các công nghệ như AI, Big data, blockchain là vô cùng quan trọng.

Để AI có thể hoạt động hiệu quả, cần có trung tâm dữ liệu và dữ liệu phải chính xác. Nghị quyết 57 cũng nêu rõ sự cần thiết phải có cơ chế đặc biệt trong nghiên cứu, tiếp cận, mua các bí mật công nghệ liên quan đến AI.

Việc xác định danh mục công nghệ chiến lược cần dựa trên nghiên cứu sâu sắc, công phu, tính đến thế mạnh truyền thống, nguồn lực nội tại, tiềm năng tương lai, hiểu biết về chuỗi giá trị toàn cầu, các nguy cơ địa chính trị và xu hướng phát triển khoa học công nghệ.

Việt Nam cần tận dụng thời cơ khi sở hữu nguồn lao động dồi dào, trẻ tuổi, được đào tạo bài bản và thu hút đầu tư từ các tập đoàn nước ngoài.

"Đứng trên vai người khổng lồ" là cách tiếp cận đúng đắn, tận dụng những thành tựu công nghệ của thế giới để nhanh chóng phát triển các sản phẩm phục vụ chính nền kinh tế - xã hội Việt Nam và gia tăng sức cạnh tranh quốc tế.

Để đạt được những bước phát triển đột phá trong kỷ nguyên mới, Việt Nam cần tập trung vào việc phá vỡ các nút thắt và điểm nghẽn chính sách đang kìm hãm sự phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Việc mạnh dạn thử nghiệm chính sách (sandbox), quyết liệt cắt giảm rào cản hành chính, và tập trung nguồn lực vào Nghiên cứu và Phát triển (R&D) là những yếu tố then chốt.

Cơ chế sandbox hay thử nghiệm chính sách được xem là nền tảng quan trọng để các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, có thể khai thác các công nghệ mới như AI, blockchain, và tài sản mã hóa.

Nghị quyết 57 cũng thể hiện tinh thần cho phép thí điểm đối với những vấn đề thực tiễn mới đặt ra. Điều này tạo ra một môi trường an toàn có kiểm soát để các công nghệ và mô hình kinh doanh mới được thử nghiệm mà không lo ngại các rủi ro pháp lý ngay lập tức.

Chính sách miễn trừ trách nhiệm trong trường hợp thử nghiệm thất bại được đề cập trong Nghị quyết 57 cũng là một giải pháp đột phá, khuyến khích các doanh nghiệp mạnh dạn thử nghiệm các công nghệ chiến lược.

Các thủ tục hành chính phức tạp và kéo dài cũng là một trong những rào cản lớn cho sự phát triển của doanh nghiệp và hoạt động đổi mới sáng tạo. Việc cắt giảm rào cản hành chính, đặc biệt là thông qua chuyển đổi số các thủ tục hành chính, sẽ giúp doanh nghiệp giảm đáng kể thời gian và chi phí, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động sản xuất kinh doanh và phát triển kinh tế.

Nghị quyết 57 nhấn mạnh sự cần thiết phải đơn giản hóa thủ tục hành chính, phân cấp phân quyền trong hệ thống quản lý nhà nước để triển khai hiệu quả chuyển đổi số.

Những tháo gỡ của Nghị quyết 57 đã cho phép chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học và loại bỏ những cơ chế về nguồn nhân lực để có thể thu hút lao động chất lượng cao cho R&D. Tập trung nguồn lực quốc gia đầu tư cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là một trong những quan điểm chỉ đạo quan trọng của Nghị quyết.

Một việc quan trọng khác là cần phải tính toán đến nguồn lực nội tại và tiềm năng tương lai để đưa ra danh mục các công nghệ chiến lược cần tập trung đầu tư cho R&D. Việc cơ cấu lại nguồn ngân sách chi sự nghiệp khoa học và công nghệ bảo đảm tập trung, có trọng tâm, trọng điểm, không dàn trải cũng là điều cần chú ý.

Đầu tư vào đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, xây dựng một thế hệ làm chủ tương lai là yếu tố then chốt để Việt Nam bứt phá trong kỷ nguyên mới, đặc biệt dưới tác động mạnh mẽ của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Tiến sĩ Phạm Huy Hiệu, giảng viên Kỹ thuật & Khoa học Máy tính, Trường Đại học VinUni, Trưởng ban Nghiên cứu, Mạng lưới Đổi mới sáng tạo các trường Đại học, Cao Đẳng Việt Nam cho rằng Nghị quyết 57 đã "nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển, trọng dụng nhân lực chất lượng cao, nhân tài đáp ứng yêu cầu phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Nghị quyết ban hành cơ chế đặc thù thu hút người Việt Nam ở nước ngoài và người nước ngoài có trình độ cao về Việt Nam làm việc, sinh sống".

Việt Nam đang trong cuộc đua toàn cầu để phát triển nguồn nhân lực công nghệ thông tin chất lượng cao, không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn hướng tới xuất khẩu lao động trình độ cao.

Để làm được điều này, cần có những chính sách đột phá và giải pháp chiến lược nhằm đào tạo, thu hút và giữ chân nhân tài.

Để nâng cao chất lượng đào tạo, cần kết hợp nhiều giải pháp cụ thể như: Cập nhật chương trình đào tạo, đưa các chuẩn quốc tế vào giảng dạy, tăng cường thực hành và học theo dự án thực tế. Đặc biệt, việc thúc đẩy hợp tác giữa doanh nghiệp và các trường đại học, viện nghiên cứu là yếu tố then chốt.

Doanh nghiệp cần đưa ra những đầu bài, những yêu cầu phát triển nguồn nhân lực và yêu cầu về khoa học công nghệ theo sự phát triển kinh tế xã hội và các trường đại học cần đáp ứng.

Doanh nghiệp cũng cần tham gia trực tiếp vào quá trình đào tạo, nghiên cứu của trường đại học, cung cấp cơ hội thực tập chuyên sâu và hỗ trợ học bổng. Việc thành lập các trung tâm đổi mới sáng tạo kết nối viện - trường - doanh nghiệp cũng cần được đẩy mạnh.

Các trường đại học và viện nghiên cứu có thể coi là hạt nhân của hệ sinh thái phát triển khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo. Chuyên gia cho rằng cần có sự gắn bó, hợp tác chặt chẽ giữa Nhà nước, doanh nghiệp và các đại học.

Để bứt phá, Việt Nam cần xây dựng một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia năng động và hiệu quả. Hệ sinh thái này cần có sự tham gia tích cực của Nhà nước, doanh nghiệp, các viện nghiên cứu, trường đại học và các tổ chức hỗ trợ đổi mới sáng tạo.

Doanh nghiệp cần đóng vai trò trung tâm trong hệ sinh thái này, là nơi hấp thụ kết quả nghiên cứu và đưa ra các bài toán thực tế cho các nhà khoa học.

PGS.TS Tạ Hải Tùng (Hiệu trưởng Trường Công nghệ Thông tin và Truyền thông - Đại học Bách khoa Hà Nội) cho rằng, cần xây dựng các trung tâm nghiên cứu liên kết với các quốc gia tiên tiến. Các cụm này sẽ là nơi hội tụ các trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp, tạo môi trường thuận lợi cho việc chia sẻ kiến thức, hợp tác nghiên cứu và thương mại hóa các kết quả khoa học công nghệ.

TPHCM cũng được khuyến nghị xây dựng các trung tâm phổ cập trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và Internet vạn vật, tận dụng nguồn lực chuyên gia trong nước. Việc đầu tư trọng tâm, trọng điểm để hình thành các tổ chức khoa học công nghệ mạnh hơn, tập trung nguồn lực cho hạ tầng khoa học công nghệ cũng được Nghị quyết 57 đề cập.

Bên cạnh đó, việc ươm tạo và bảo hộ startup công nghệ là yếu tố không thể thiếu để hệ sinh thái đổi mới sáng tạo (ĐMST) phát triển bền vững. Chính phủ cần có chính sách hỗ trợ mạnh mẽ cho doanh nghiệp và startup công nghệ, tạo điều kiện thuận lợi để họ đầu tư vào Nghiên cứu và Phát triển (R&D) tại các trường đại học.

Để thúc đẩy ĐMST, việc thu hút chuyên gia và Việt kiều trí thức đóng vai trò quan trọng. Các chuyên gia đồng thuận ý kiến cho rằng, cần áp dụng chính sách đãi ngộ hấp dẫn như giảm thuế thu nhập cá nhân cho chuyên gia công nghệ thông tin, đồng thời tạo môi trường làm việc hấp dẫn để thu hút nhân tài trong nước và quốc tế.

Việc xây dựng và phát triển mạng lưới chuyên gia, nhà khoa học trong nước và quốc tế cũng là một giải pháp quan trọng. GS Nguyễn Đức Khương cho rằng cần có những bộ óc rất giỏi, những con người, những nhà khoa học có khả năng dẫn dắt các ngành nghề khoa học của Việt Nam, kể cả người Việt ở nước ngoài và các chuyên gia quốc tế.

Để kích hoạt hệ sinh thái ĐMST quốc gia, Việt Nam sẽ cần triển khai đồng bộ các giải pháp trên. Sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, doanh nghiệp, trường đại học và viện nghiên cứu sẽ trở thành yếu tố then chốt để những giải pháp này đi vào thực tiễn, đưa khoa học công nghệ và ĐMST trở thành động lực mạnh mẽ cho sự phát triển của Việt Nam.

Nghị quyết 57 xác định doanh nghiệp là trung tâm, là chủ thể, nguồn lực, động lực chính cho phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp công nghệ tiên phong, có vai trò quan trọng trong việc ứng dụng các công nghệ mới vào thực tiễn, giảm phụ thuộc vào công nghệ nước ngoài và nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo quốc gia.

Để khuyến khích đầu tư vào công nghệ chiến lược, chính sách miễn trừ trách nhiệm trong trường hợp thử nghiệm thất bại được xem là một giải pháp đột phá, giúp doanh nghiệp mạnh dạn hơn trong các dự án mới.

Giáo sư Nguyễn Đức Khương cho rằng để phát triển khoa học công nghệ thường là phải có nguồn lực tài chính, con người và các cơ chế, năng lực phát triển hợp tác quốc tế rất cao. Chúng ta sẽ cần những doanh nghiệp thủ lĩnh làm tiên phong để họ tạo ra những bài toán lớn.

Sau đấy, từ việc có bài toán lớn, họ sẽ gắn kết tạo thành một hệ sinh thái với những doanh nghiệp vừa và nhỏ có năng lực nghiên cứu, có năng lực tiếp thu về khoa học công nghệ để cùng với nhau giải quyết những bài toán lớn của một quốc gia.

Một yếu tố then chốt khác được các chuyên gia đề cập là sự thay đổi trong tư duy phát triển, chuyển từ sản xuất sang sáng tạo. PGS.TS Đặng Văn Đông kỳ vọng, Nghị quyết 57 sẽ góp phần thay đổi tư duy của các nhà khoa học và cả doanh nghiệp, hướng tới sự linh hoạt và sáng tạo hơn thay vì cách tiếp cận cứng nhắc.

Các doanh nghiệp cần chủ động đầu tư vào R&D, tạo ra các sản phẩm và dịch vụ mới dựa trên nền tảng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo. Sự hợp tác chặt chẽ giữa doanh nghiệp, trường đại học và viện nghiên cứu được xem là yếu tố then chốt để thúc đẩy ứng dụng khoa học công nghệ vào thực tiễn và thương mại hóa các kết quả nghiên cứu.

Để doanh nghiệp thực sự trở thành trung tâm của sự bứt phá, Việt Nam cần tạo điều kiện để các doanh nghiệp lớn tự tin đầu tư vào công nghệ lõi, đồng thời "tiếp năng lượng số" cho doanh nghiệp nhỏ và vừa thông qua các chính sách hỗ trợ chuyển đổi số và ứng dụng khoa học công nghệ.

Quan trọng hơn, cần có sự chuyển đổi mạnh mẽ trong tư duy phát triển, từ tập trung vào sản xuất sang coi trọng sáng tạo và đổi mới, với sự liên kết chặt chẽ giữa doanh nghiệp, nhà khoa học và các tổ chức nghiên cứu.

 Để Việt Nam thực sự bứt phá và vươn lên trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao vào năm 2045, việc triển khai hiệu quả Nghị quyết 57 là vô cùng quan trọng.

Từ việc chọn đúng ngành, tập trung đúng trọng điểm vào các công nghệ chiến lược, phá vỡ các nút thắt, điểm nghẽn chính sách bằng những thay đổi mang tính cách mạng, đầu tư vào đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao để làm chủ tương lai, kích hoạt hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia với sự tham gia của tất cả các thành phần, đến việc đặt doanh nghiệp vào vị trí trung tâm của sự bứt phá - tất cả đều là những bước đi nền tảng cần được thực hiện một cách đồng bộ và quyết liệt.

Với chiến lược "đứng trên vai người khổng lồ" đúng đắn, Việt Nam sẽ sớm tự "tạo vai" cho chính mình. Bứt phá không phải là phép màu. Đây là hệ quả tất yếu của sự đồng lòng, đúng hướng và hành động nhất quán của Đảng, Nhà nước và toàn dân, toàn xã hội.

Nội dung: Nam Đoàn, Bảo Trung, Thế Anh

Thiết kế: Đức Bình

07/05/2025 - 06:52

Nguồn: https://dantri.com.vn/cong-nghe/de-viet-nam-but-pha-huong-di-tu-nen-tang-den-hanh-dong-20250506173246427.htm