Độc đáo nghệ thuật hát dân gian Thường Rang, Bộ Mẹng

“Đặc sản” tinh thần của người Mường

Theo nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, Nghệ nhân ưu tú (NNƯT) Bùi Huy Vọng ở xã Lạc Sơn, lịch sử hình thành hát dân gian Thường Rang, Bộ Mẹng đã nhiều lần được nhắc đến trong “Áng mo Mường” từ ngàn năm trước, thể hiện ở đoạn trích trong bài mo “Cuổi lìa” (Lời răn dạy con cháu): “... Con trai, con gái ta ở lại ngày sau/ Để cha bảo ông mo nói lời dạy, nói lời bảo/ Cha dạy nói lời cuối, lời lìa/ Đêm khuya kể hết lời/ Con nào muốn nghe thì nghe/ Con nào không muốn thì cũng được/ Dù không muốn thì cha vẫn cứ bảo...”.

Nghệ nhân ưu tú Bạch Thị Đàoở xã Nật Sơn truyền dạy hát Thường Rang, Bộ Mẹng cho lớp trẻ.

Trong những ngày đầu năm mới, người Mường ở các xã Mường Động, Mường Vang, Thượng Cốc, Nật Sơn thường diễn xướng dân ca, loại hình phổ biến là tục Xắc bùa (còn gọi là “Sắc bùa” hoặc “Xéc bùa”) đi chúc Tết và có các bài hát dân ca Thường Rang, Bộ Mẹng ngợi ca, chúc tụng gia chủ. Nghệ nhân Bùi Văn Vựng ở xóm Chiềng Vang, xã Mường Vang là một trong những người còn lưu giữ được những lời ca, câu hát ngọt ngào này: “Phát nước, phường bùa chúng tôi ở ngoài đồng/ Tôi trông vào gầm nhà sàn/ Nhà xay giã trong nhà ông/ Trông đi lại vừa ngó lại/ Nhìn thấy đầm, thấy ao/ Trông vào nhà xay đâm ăn nhà ông râm mát toát lên sự giàu có...”.

Người Mường hát Thường Rang, Bộ Mẹng không chỉ trong dịp lễ hội mà cả khi lao động sản xuất, trong các đám cưới, nhà mới, mừng thọ... Hình thức sinh hoạt văn hóa này thường gắn liền với hội hè, đời sống tình cảm, tinh thần của cộng đồng, nội dung chứa đựng triết lý nhân văn, lòng nhân ái, gửi gắm tâm tư tình cảm, ước mơ, tình yêu, khát vọng, lý tưởng sống của con người, làm phong phú đời sống tinh thần, cổ vũ tinh thần lao động, cũng như thể hiện khát vọng về cuộc sống hạnh phúc, ấm no, góp phần làm nên vẻ đẹp trong cốt cách, tâm hồn, lối sống của người dân.

Lan tỏa giá trị di sản trong cuộc sống đương đại

Những năm gần đây, bằng tình yêu và tâm huyết bảo tồn di sản văn hóa (DSVH), NNƯT Bạch Thị Đào ở xóm Bèo, xã Nật Sơn đã tự mở lớp truyền dạy hát Thường Rang, Bộ Mẹng cho con cháu, chủ yếu là phụ nữ tuổi trung niên. Một số em nhỏ độ tuổi 10 - 15 yêu thích dân ca Mường cũng theo học. Nghệ nhân Bạch Thị Đào chia sẻ: Trước đây, do kinh tế - xã hội khó khăn, các cộng đồng Mường không có điều kiện tổ chức sinh hoạt văn nghệ. Hầu hết các hoạt động văn hóa truyền thống đứng trước nguy cơ mai một. Hiện nay, cuộc sống có nhiều đổi thay, người dân lưu giữ được bản sắc riêng, đặc biệt là các làn điệu dân ca có sức sống bền bỉ.

Đồng chí Nguyễn Thanh Xuân, Trưởng phòng Quản lý Văn hóa, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho biết: Cộng đồng làng, xóm người Mường trong tỉnh vẫn ham thích được hát, được nghe dân ca Thường Rang, Bộ Mẹng. Năm 2023, qua thực hiện lấy phiếu kiểm kê, 85% người dân tham gia ý kiến khẳng định thế hệ trẻ, con cháu trong các gia đình nhiệt tình, hứng thú muốn được tham gia trực tiếp vào các buổi sinh hoạt ca hát. Phỏng vấn ngẫu nhiên trẻ ở lứa tuổi 10 - 15 đã tham gia sinh hoạt văn nghệ ở địa phương hoặc nhà trường chia sẻ cảm nghĩ thích thú được học và hát Thường Rang, Bộ Mẹng. Không chỉ NNƯT Bạch Thị Đào ở xã Nật Sơn, một số nghệ nhân nắm giữ DSVH như: Đinh Thị Thảo ở phường Kỳ Sơn, Quách Thị Lon ở xã Đại Đồng cũng chủ động mời các cháu học sinh đến nhà dạy miễn phí.

Tháng 7/2025, Phú Thọ có 4 DSVH được đưa vào danh mục DSVH phi vật thể quốc gia. Nghệ thuật hát dân gian Thường Rang, Bộ Mẹng dân tộc Mường là một trong những DSVH được tôn vinh, khẳng định giá trị độc đáo, góp phần làm phong phú thêm nền dân ca Việt Nam. Hình thức tổ chức sinh hoạt dân ca tại cộng đồng ngày càng được quan tâm. Trên địa bàn thành lập được hàng chục câu lạc bộ (CLB) hát Mường thường xuyên tham gia sinh hoạt và thực hành diễn xướng, như: Bai Chim (xã Quyết Thắng), Mường Khụ (xã Ngọc Sơn), Vũ Bình (xã Lạc Sơn)... Một số nghệ nhân hát tiếng Mường như Bùi Thị Lon, xã Đại Đồng; Bùi Văn Hành, Chủ nhiệm CLB hát Mường Mường Khụ, Bùi Văn Chính, Chủ nhiệm CLB hát Mường Vũ Bình... tiên phong đưa hát Mường lên nền tảng không gian mạng, đăng tải các video, bản ghi âm, chương trình giao lưu, biểu diễn hát Mường trên youtube, facebook, zalo... đáp ứng nhu cầu thưởng thức và tìm hiểu về hát Mường, góp phần bảo tồn và lan tỏa loại hình nghệ thuật truyền thống.

Bùi Minh

Nguồn: https://baophutho.vn/doc-dao-nghe-thuat-hat-dan-gian-thuong-nbsp-rang-nbsp-bo-nbsp-meng-238214.htm