Giải thưởng Thiếu nhi Dế mèn lần thứ 6: Lần đầu có Hiệp sỹ là nhạc sỹ

Tổng Giám đốc Thông tấn xã Việt Nam Vũ Việt Trang và Chủ tịch Hội đồng giám khảo, nhà thơ Trần Đăng Khoa trao giải cho "Hiệp sỹ" Phạm Tuyên." (Ảnh: Mai Mai/Vietnam+)

Tại lễ trao Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn lần 6 - 2025 vừa diễn ra chiều nay, ngày 28/5, tại Trung tâm Thông tấn Quốc gia, 5 Lý Thường Kiệt, Hà Nội, Giải Hiệp sỹ Dế Mèn đã được trao cho nhạc sỹ Phạm Tuyên. Giải thưởng này dành cho những cống hiến cả đời cho thiếu nhi với những tác phẩm âm nhạc vượt thời gian của ông, trong đó có cuốn Về quê - Khúc đồng dao của bé (đồng tác giả Phạm Hồng Tuyến) lọt vào chung khảo mùa giải năm nay.

Đáng nói, sau các tác giả văn học là những tên tuổi xuất sắc như Nguyễn Nhật Ánh (2020), Trần Đức Tiến (2023), Lý Lan (2024), lần đầu tiên giải thưởng có Hiệp sỹ Dế Mèn là một nhạc sỹ.

Nhạc sỹ đầu tiên được vinh danh "Hiệp sỹ"

Giải thưởng do báo Thể thao và Văn hóa (Thông tấn xã Việt Nam) tổ chức đã chính thức công bố kết quả một mùa giải “bội thu” với 1 giải Hiệp sỹ Dế Mèn, 5 giải Khát vọng Dế Mèn trong tổng số 10 tác phẩm, chùm tác phẩm lọt vào vòng chung khảo của Giải thưởng.

Giải Hiệp sỹ Dế Mèn là phần thưởng cao quý nhất, được xét tặng cho tác giả có những cống hiến to lớn cho thiếu nhi trong cả cuộc đời và sự nghiệp của mình, đồng thời có tác phẩm xuất sắc, lọt vào vòng chung khảo của năm xét giải.

Nhạc sỹ Phạm Tuyên (sinh năm 1930) là một trong những tên tuổi lớn của nền âm nhạc Việt Nam hiện đại. Trong hơn 700 ca khúc để lại dấu ấn sâu đậm trong đời sống âm nhạc Việt Nam, nhạc sỹ Phạm Tuyên dành riêng hơn 200 bài viết cho thiếu nhi. Những ca khúc như Chiếc đèn ông sao, Cánh én tuổi thơ, Tiến lên Đoàn viên… đã trở thành một phần ký ức không thể thiếu của bao thế hệ.

Nhà báo Phạm Hồng Tuyến, con gái "Hiệp sỹ" Phạm Tuyên chia sẻ tại lễ trao giải. (Ảnh: Mai Mai/Vietnam+)

Thế nhưng, ít ai biết rằng ông còn có một “kho báu” đặc biệt: 41 bài đồng dao cổ được ông phổ nhạc, ẩn chứa vẻ đẹp hồn hậu và gần gũi của cảnh sắc thiên nhiên, con người, văn hóa dân gian Việt Nam. Lần đầu tiên, sau bao năm nằm im trong cuốn sổ nhạc, “kho báu” ấy đã được giới thiệu qua dự án sách Khúc đồng dao của bé mà chính con gái ông - nhà báo Phạm Hồng Tuyến là người kể chuyện.

Khúc đồng dao của bé là bộ sách gồm 5 tập, trong đó Về quê - Khúc đồng dao của bé là tập đầu tiên đã được xuất bản. Trong số 41 bài đồng dao được công bố theo dự án này chỉ có 5 bài: Rềnh rềnh ràng ràng, Bà còng đi chợ, Gánh gánh gồng gồng, Bầu và Bí, Con chim chích chòe đã từng có bản thu. 36 bài còn lại, trong đó có nhiều khúc đồng dao quen thuộc như Mau mau tỉnh dậy, Thương con ba ba, Cái cò đi đón cơn mưa, Cái bống… lần đầu tiên được thu âm. "Bố tôi luôn ao ước những bài đồng dao đó đến được với đông đảo các em nhỏ," nhà báo Phạm Hồng Tuyến cho hay.

Tại lễ trao giải, nhà báo Phạm Hồng Tuyến xúc động cho biết thêm: “Nhạc sỹ Phạm Tuyên vẫn thường hay nói bài ca chỉ có thể là bài ca khi được mọi người cất lên tiếng hát. Vì thế con gái đã quyết định không dừng ở việc ‘giới thiệu bài hát,’ Về quê - Khúc đồng dao của bé còn được chọn thể hiện bằng hình thức sách đa phương tiện, kết hợp giữa kể chuyện, âm nhạc, minh họa và mã QR để nghe nhạc, nghe kể chuyện - tạo thành trải nghiệm liên hoàn cho trẻ nhỏ. Các em chỉ cần chạm để bước vào thế giới âm thanh và hình ảnh.”

Theo nhà báo Phạm Hồng Tuyến, mỗi tập sách trong bộ Khúc đồng dao của bé là một nỗ lực thầm lặng và kiên trì để giữ gìn hồn Việt Nam, qua những nét vẽ minh họa tươi sáng, những câu chuyện giản dị và những bài hát ngọt ngào. Mỗi bài hát đồng dao không chỉ là phần nhạc, là câu chuyện, mà còn là trò chơi, qua đó giúp bài hát trở nên sống động.

Các sáng tác của nhạc sỹ Phạm Tuyên được trưng bày tại lễ trao giải. (Ảnh: Mai Mai/Vietnam+)

Có thể nói, âm nhạc của nhạc sỹ Phạm Tuyên vừa mang tính giáo dục nhẹ nhàng, vừa góp phần nuôi dưỡng tâm hồn trẻ thơ bằng những giai điệu đẹp, giàu âm hưởng truyền thống. Với những đóng góp bền bỉ và nhất quán, ông được xem là “người nhạc sỹ của tuổi thơ,” là biểu tượng hiếm có của dòng nhạc thiếu nhi Việt Nam suốt nhiều thập kỷ.

Chủ tịch Hội đồng Giám khảo giải thưởng, nhà thơ Trần Đăng Khoa nhận định: “Nhạc sỹ Phạm Tuyên là cây đại thụ trong nền âm nhạc Việt Nam. 'Cây đại thụ' ấy xòe ra đến 3 nhánh: Một là nhạc trữ tình, hai là nhạc cách mạng và ba là nhạc thiếu nhi. Ở mảng nào, ông cũng xuất sắc. Đặc biệt, Phạm Tuyên như là một ‘bảo tàng lịch sử bằng âm thanh.’ Các sự kiện lớn của đất nước đều in dấu trong âm nhạc của ông. Kể cả những sáng tác về các ngành nghề, ông cũng rất giỏi.”

“Riêng ở mảng sáng tác cho trẻ con, có thể nói các nhạc sỹ của chúng ta đã có nhiều bài hát rất hay. Phạm Tuyên dõi theo sự trưởng thành của các em một cách sát sao bằng âm nhạc. Ông nâng niu các em từ khi các em còn nằm trong lòng mẹ, cho đến lúc đi nhà trẻ, đến trường mầm non, vào lớp một, vào Đội, từng bước trưởng thành, giã từ tuổi khăn quàng đỏ để ‘Tiến lên Đoàn viên’... Có thể nói, đó là một cuốn Từ điển bách khoa bằng âm nhạc về mọi trạng huống, mọi cung bậc tình cảm trong thế giới tâm hồn các em,” nhà thơ Trần Đăng Khoa khẳng định.

Nơi tiếp nối, trao truyền những giá trị nhân văn

Mùa giải thứ 6 năm 2025 được khởi động từ 14/3/2025 đã xem xét, thẩm định 97 tác phẩm thiếu nhi tiêu biểu được sáng tác, hoàn thiện trong khoảng thời gian năm 2024 - 2025 (cụ thể, từ 1/1/2024 - 20/4/2025).

Các tác phẩm này đến từ 2 nguồn: Một là từ các tác giả trực tiếp gửi dự thi; Hai là từ sự đề cử của các nhà xuất bản và lực lượng cộng tác viên thân thiết của báo Thể thao và Văn hóa - những nhà văn, nhà thơ, nghệ sỹ, những người yêu mến nghệ thuật thiếu nhi và luôn theo dõi sát sao những sáng tác mới nhất.

Khách tham quan chiêm ngưỡng bộ tranh của họa sỹ nhí Phạm Hải Nguyên (13 tuổi) đến từ Lạng Sơn được vinh danh Giải Khát vọng Dế Mèn. (Ảnh: Mai Mai/Vietnam+)

Từ những tác phẩm này, qua 2 vòng chấm, Top 10 tác phẩm, chùm tác phẩm xuất sắc nhất đã được chọn vào chung khảo với sự góp mặt của nhiều thế hệ, từ tác giả gạo cội như nhạc sỹ Phạm Tuyên, những tác giả chuyên nghiệp như Phạm Công Luận, Đặng Ngọc Hưng, Đặng Chương Ngạn… cho đến những cây bút mới sáng tác cho thiếu nhi nhưng đã sớm có dấu ấn như Nguyễn Hoàng Diệu Thủy, Vũ Thị Thanh Tâm, Lý Thăng Long… Đáng chú ý, tác giả trẻ Dy Duyên có đến 2 tác phẩm lọt vào chung khảo.

Trong khi đó, ở khía cạnh tác phẩm, mùa giải thứ 6 của Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn quy tụ sự đa dạng của loại hình văn học nghệ thuật khác nhau như văn học, hội họa, âm nhạc. Trong đó, văn học chiếm ưu thế với 6 tập truyện, 2 tập thơ. Cùng với đó là 1 bộ truyện tranh, 1 bộ tranh, 1 tập nhạc.

Nhà thơ Trần Đăng Khoa, Chủ tịch Hội đồng giám khảo nhấn mạnh điểm nổi bật của mùa giải năm nay là đã vinh danh một loạt các tác giả trẻ, mới viết cho thiếu nhi. Có 3/5 giải Khát vọng Dế Mèn đều là những tác giả trẻ, những cây bút mới viết cho thiếu nhi.

Tổng Giám đốc Thông tấn xã Việt Nam Vũ Việt Trang xúc động chia sẻ sau khi trao giải cho “Hiệp sỹ” Phạm Tuyên: “Hình ảnh hai cha con, nhạc sỹ Phạm Tuyên và con gái là nhà báo Phạm Hồng Tuyến, trên sân khấu Dế Mèn là một hình ảnh thật đẹp. Đó là sự tiếp nối và trao truyền khi chính tại Giải thưởng này, tập sách nhạc Về quê - khúc đồng dao của bé của hai cha con đã lọt vào top 10 chung khảo của Giải. Và tôi còn thấy, trong những ngày này, niềm vui của gia đình ông được nhân lên một lần nữa, khi vừa mới đây thôi, 2 tập sách Chìa khóa vào thế giới trẻ thơ của vợ ông, phó giáo sư, tiến sỹ Nguyễn Ánh Tuyết, cũng được chính con gái Phạm Hồng Tuyến bổ sung, làm mới và tái bản.”

Tổng Giám đốc Thông tấn xã Việt Nam Vũ Việt Trang xúc động vinh danh "Hiệp sỹ" Phạm Tuyên. (Ảnh: Mai Mai/Vietnam+)

Tổng Giám đốc TTXVN Vũ Việt Trang khẳng định đó là những món quà vô giá mà “gia đình” Hiệp sỹ Dế Mèn gửi tặng cho thiếu nhi, góp phần nuôi dưỡng tâm hồn trẻ thơ.

“Từ khi ra đời, Giải thưởng Dế Mèn không chỉ là một sân chơi nghệ thuật, mà còn là nơi chắp cánh cho trí tưởng tượng, lòng nhân ái và những giấc mơ bay xa. Mong rằng, mỗi tác phẩm được vinh danh hôm nay sẽ không chỉ dừng lại ở giải thưởng, mà còn là người bạn đồng hành với các em thiếu nhi trong suốt chặng đường tuổi thơ đầy hồn nhiên và sáng tạo,” Tổng Giám đốc Vũ Việt Trang nhấn mạnh./.

Trong sự nghiệp sáng tác đồ sộ kéo dài hơn nửa thế kỷ, nhạc sỹ Phạm Tuyên đã để lại dấu ấn sâu đậm ở nhiều thể loại, đặc biệt nổi bật với các ca khúc dành cho thiếu nhi. Với phong cách âm nhạc trong sáng, dễ nhớ, gần gũi với đời sống và tâm hồn trẻ thơ, các ca khúc của ông như Chiếc đèn ông sao, Cánh én tuổi thơ, Trường cháu là trường mầm non, Chú voi con ở Bản Đôn, Tiến lên đoàn viên… đã trở thành những ca khúc thiếu nhi kinh điển của nền âm nhạc Việt Nam, sống mãi trong ký ức của biết bao thế hệ thiếu nhi Việt Nam.

Đặc biệt, vào năm 2013, ông đã xác lập kỷ lục “Nhạc sỹ sáng tác nhiều ca khúc về thiếu nhi được phổ biến rộng rãi nhất” do Tổ chức Kỷ lục Việt Nam công nhận, là một minh chứng.