Giáo dục AI từ phổ thông: Chiến lược sống còn trong kỷ nguyên công nghệ

Kịch bản mất việc diện rộng và lời cảnh báo từ thị trường

Giáo dục AI từ phổ thông-2.jpeg

AI được cho là nguyên nhân gây mất việc hàng loạt

“AI đang thay đổi mọi thứ” không còn là một tuyên bố giật gân. Đó là thực tế lạnh lùng mà bất kỳ ai - từ nhân viên ngân hàng, kế toán, tư vấn viên cho đến nhà báo, luật sư - đều có thể cảm nhận được khi đối diện với nguy cơ bị thay thế bởi một mô hình ngôn ngữ lớn, một robot phần mềm hay một hệ thống máy học tự động.

Báo cáo năm 2024 của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) cho biết: 69% công việc toàn cầu sẽ bị ảnh hưởng bởi AI trong thập kỷ tới. McKinsey dự báo hơn 800 triệu lao động sẽ cần phải tái đào tạo để giữ được việc làm vào năm 2030. Những ngành nghề từng được xem là “an toàn” như giáo dục, y tế, truyền thông… cũng bắt đầu chứng kiến những thay đổi mạnh mẽ trong cấu trúc kỹ năng. Không chỉ là giả thuyết tương lai, AI đang lặng lẽ thay thế hàng loạt nghiệp vụ: từ xử lý giao dịch ngân hàng, kiểm toán sổ sách, đến chăm sóc khách hàng. Một con chatbot giờ đây có thể trả lời 80% thắc mắc khách hàng mà trước kia cần đội ngũ cả chục người.

Tại Việt Nam, chỉ cần lướt qua các nền tảng tuyển dụng phổ biến, có thể thấy rõ yêu cầu “thành thạo công cụ AI” đang trở thành tiêu chí bắt buộc ở nhiều vị trí - đặc biệt trong các ngành marketing, quản trị kinh doanh, công nghệ thông tin. Mô tả công việc trong các ngành hot như Marketing, Truyền thông, Quản trị... ngày càng giống một bảng checklist về khả năng sử dụng AI: biết phân tích dữ liệu bằng ChatGPT, biết tạo nội dung bằng Copilot, biết dùng công cụ tối ưu chiến dịch. Không có kỹ năng số, ứng viên có thể bị loại ngay từ vòng hồ sơ, bất kể kinh nghiệm hay độ tuổi.

Tuy vậy, sự thay đổi này không chỉ mang theo rủi ro mà mở ra một thị trường hoàn toàn mới, mở ra cơ hội cho những người biết nắm bắt. Các công ty công nghệ đang săn tìm hàng nghìn kỹ sư AI, chuyên gia dữ liệu, kỹ thuật viên vận hành mô hình học máy. Theo các khảo sát quốc tế, mức lương trung bình của kỹ sư AI hàng đầu có thể lên đến hàng trăm nghìn USD/năm. AI trở thành thị trường việc làm “vàng” trong thập kỷ tới - nhưng chỉ dành cho những ai được chuẩn bị từ hôm nay.

Tại Việt Nam, một số tập đoàn lớn đã bắt đầu xây dựng hệ sinh thái AI toàn diện - từ dữ liệu, nền tảng, đến nhân lực. Không dừng ở lĩnh vực kỹ thuật, AI cũng đang mở cánh cửa mới cho giáo viên, nghệ sĩ, nhà sáng tạo nội dung, hay cả các bạn học sinh sinh viên. Một giáo viên phổ thông giờ có thể dùng AI để thiết kế bài giảng sinh động hơn. Một bạn trẻ đam mê làm video có thể dùng AI để dựng clip, chèn giọng, tạo nhân vật ảo.

Giáo dục AI: cuộc đua chiến lược của các cường quốc

Cuối năm 2024, hơn 250 CEO từ các tập đoàn công nghệ lớn như Microsoft, Meta, Uber, Dropbox, Zoom… đã ký một bức thư ngỏ gửi tới các thống đốc bang tại Mỹ, yêu cầu đưa AI và khoa học máy tính trở thành môn học bắt buộc trong trường phổ thông. Không phải vì doanh nghiệp thiếu nhân sự, mà vì nước Mỹ đang đối mặt nguy cơ bị vượt mặt bởi Trung Quốc - quốc gia đã bắt đầu dạy AI từ cấp tiểu học.

Trung Quốc tuyên bố: kể từ năm học 2025–2026, tất cả học sinh từ lớp 1 sẽ học ít nhất 8 giờ về AI mỗi năm. Trước đó, Bắc Kinh đã có chiến lược quốc gia rõ ràng với mục tiêu trở thành trung tâm AI của thế giới vào năm 2030, và cải cách toàn bộ hệ thống giáo dục từ nền tảng.

Trong khi Trung Quốc xây dựng phòng lab AI, tổ chức thi sáng tạo AI toàn quốc, tích hợp các dự án công nghệ từ chatbot đến nông nghiệp thông minh vào chương trình học… thì Mỹ vẫn đang bị “gãy chân” vì thiếu cơ sở hạ tầng và giáo viên giảng dạy AI ở các bang nghèo, vùng nông thôn.

AI không còn là câu chuyện công nghệ, mà đã trở thành một “vũ khí mềm” chiến lược. Quốc gia nào đào tạo được công dân hiểu và sử dụng AI từ nhỏ, quốc gia đó sẽ dẫn đầu về đổi mới sáng tạo, năng suất lao động và sức mạnh địa chính trị. Đó cũng là lý do vì sao cuộc đua AI giờ đây không còn giới hạn trong các phòng nghiên cứu, mà đã bước vào lớp học.

Đào tạo AI từ phổ thông, Việt Nam đã bắt đầu từ đâu?

Ở Việt Nam, chuyển dịch đào tạo AI phổ thông vẫn còn rất mới mẻ. Tuy nhiên, đã có những mô hình tiên phong khởi động sớm.

Giáo dục AI từ phổ thông-1.jpeg

Một tiết học tại FPT Schools

FPT là một trong số ít đơn vị chủ động đưa AI vào giáo dục từ cấp tiểu học - không chỉ như một tiết học chuyên đề, mà được tích hợp vào ba trụ cột chính: STEM, Coding và Robotics. Học sinh không học để làm kỹ sư, mà học để hiểu logic của máy móc, để nhìn thấy vấn đề và ứng dụng công nghệ vào cách giải. Nhà trường phối hợp cùng Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) để triển khai chương trình AI thiết kế riêng cho học sinh phổ thông, từ đó dạy cách quan sát, đặt câu hỏi, và giải quyết bằng công cụ hiện đại.

FPT cũng đặt mục tiêu cung cấp kỹ năng AI cho 500.000 nhân lực đến năm 2030. Trong bối cảnh nhu cầu nhân sự AI đang bùng nổ toàn cầu, những bước đi này không chỉ là chiến lược giáo dục, mà còn là nền móng cho phát triển kinh tế số dài hạn.

AI không đơn thuần là một công nghệ, mà là “ngôn ngữ mới” của thế giới việc làm. Từ lá thư của 250 CEO Mỹ, đến kế hoạch cải cách giáo dục AI của Trung Quốc, đến những mô hình phổ cập AI như FPT Schools - tất cả đều cho thấy: Cuộc chơi đã bắt đầu. Và nếu bạn, hoặc con bạn, không sẵn sàng học hỏi, ứng dụng và làm chủ AI từ hôm nay, rất có thể bạn sẽ là người bị cuộc chơi đó bỏ lại.

FPT