Hành trình cùng giáo dục miền núi thoát 'vùng tối' của nguyên Giám đốc Sở GD&ĐT Điện Biên

Từ chiến dịch xóa mù đến chiến lược lâu dài

Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, vùng đất Lai Châu (nay là Điện Biên) chìm trong nghèo khó, lạc hậu, tỷ lệ mù chữ và tái mù chữ ở mức cao. Mãi đến những năm 1990, tình hình vẫn chưa mấy cải thiện, nhất là ở vùng sâu, vùng xa. Tháng 10/1995, khi ông Hà Quý Minh nhận nhiệm vụ Giám đốc Sở GD&ĐT, việc phổ cập mới đạt được ở thị xã Lai Châu và một số thị trấn như Điện Biên, Tuần Giáo.

Nhớ lại thời điểm đó, ông Minh kể: “Ngày ấy, mỗi dịp hè chúng tôi lại vận động giáo viên tỏa về các bản vùng cao để mở lớp xóa mù chữ. Chỗ ít thì một tháng, nhiều là hai tháng. Nhưng mấy tháng sau, chữ thầy trò trả lại thầy. Làm chiến dịch thì rầm rộ, nhưng không giải quyết được gốc rễ”.

Ông nhận ra vấn đề cốt lõi là thiếu đội ngũ giáo viên ổn định. Muốn thay đổi, phải bắt đầu từ đào tạo và tuyển dụng.

Ông Hà Quý Minh (ngoài cùng bên trái) dẫn đoàn Chủ tịch Nước Lê Đức Anh cùng đoàn công tác Trung ương thăm Trường PTDT Nội trú tỉnh Điện Biên vào năm 1996.

“Mở” đầu vào, “khóa” đầu ra

Điện Biên khi ấy thiếu giáo viên trầm trọng, đặc biệt là giáo viên mầm non và tiểu học. Ông Minh mạnh dạn đề xuất với tỉnh, hạ chuẩn tuyển sinh sư phạm: từ 7+1, 7+2 xuống 4+3, nghĩa là học hết lớp 4, tiếp tục học 3 năm tại trường sư phạm để trở thành giáo viên tiểu học. Thậm chí, với một số dân tộc ít người như Hà Nhì, Khơ Mú, ngành còn tuyển từ những người chưa biết chữ, cho học tiểu học ngay trong trường sư phạm, sau đó đào tạo tiếp.

Cách làm này đòi hỏi ngành giáo dục phải vừa dạy văn hóa, vừa đào tạo chuyên môn. Giáo viên ra trường được đưa đi bồi dưỡng thường xuyên để nâng cao trình độ. Nhờ đó, quy mô đào tạo của Trường Sư phạm Điện Biên tăng từ 500–600 học viên/năm lên 1.200 học viên/năm.

Song song, Sở GD&ĐT tham mưu để tỉnh áp dụng hình thức cử tuyển. Học sinh dân tộc thiểu số học hết lớp 9 hoặc 12 được cử đi học tại các trường đại học, cao đẳng sư phạm ở Thái Nguyên, Hà Nội, Hòa Bình… Sau khi tốt nghiệp, họ quay về phục vụ địa phương. Riêng với giáo viên mầm non, có thời kỳ tỉnh cử 400 em đi đào tạo tại Hòa Bình.

“Đầu vào thì mở để hút người học, nhưng đầu ra phải siết để đảm bảo chất lượng. Học sinh chỉ cần học hết chương trình cao đẳng, không phải thi, nhưng nếu không đạt chuẩn thì không được ra trường. Lực lượng ấy chính là nòng cốt của công tác xóa mù lúc bấy giờ”, ông Minh nói.

Ông Hà Quý Minh (áo trắng ngồi từ thứ 3 bên trái) trong buổi tiếp đón và làm việc với Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Đặng Huỳnh Mai vào tháng 5/2002.

Quy trách nhiệm rõ ràng

Khó khăn không chỉ nằm ở con người mà còn ở cơ sở vật chất. Ông Minh tham mưu để Bí thư Tỉnh ủy Lò Văn Puốn ban hành chỉ thị yêu cầu các địa phương phải chủ động lo trường lớp, bàn ghế, chỗ ở cho giáo viên và học sinh.

“Không có trường, lỗi của huyện. Có trường mà không có trò, lỗi của Giám đốc Sở. Chỉ thị quy định rõ như vậy. Nếu không lo được cơ sở vật chất thì chính quyền địa phương phải chịu trách nhiệm trước Tỉnh ủy”, ông Minh nhấn mạnh.

Nhờ cơ chế “thoáng” nhưng quy trách nhiệm chặt chẽ, mạng lưới trường lớp dần được phủ khắp, tạo nền tảng để xóa mù chữ bền vững.

Giai đoạn 1995–2003, dưới sự tham mưu giúp Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh Điện Biên của ngành giáo dục, trong đó không thể không kể đến vai trò “tư lệnh ngành” của ông Hà Quý Minh, giáo dục Điện Biên từng bước thoát khỏi “vùng tối”. Nếu như những năm 90, cả tỉnh chỉ có 2–3 trường THPT thì nay hệ thống trường lớp phủ rộng khắp, chất lượng giáo viên và học sinh được nâng lên rõ rệt.

Bức ảnh "để đời" của ông Hà Quý Minh khi được Tổng Bí thư Đỗ Mười dắt tay trong lần tham quan Văn Miếu mà ông luôn lưu giữ ở vị trí trang trọng.

Kỷ niệm “để đời” với Tổng Bí thư

Ông Minh tự hào khi nhắc đến những đoàn giáo viên xung phong lên Tây Bắc năm 1959 theo lời kêu gọi “diệt giặc dốt” của Bác Hồ: “Họ sống gần dân, yêu quý học trò, hy sinh nhiều lắm. Dù cuộc sống kham khổ, họ vẫn cống hiến hết mình”.

Năm học 1995–1996, ông Minh lần đầu dự hội nghị Bộ Chính trị bàn về giáo dục. Ban tổ chức yêu cầu mỗi địa phương chỉ phát biểu tối đa 5 phút và phải nêu ý kiến mới.

“Khi đến lượt, tôi thẳng thắn nói về điều kiện để xóa mù: phải làm gì, lo cơ sở vật chất thế nào, đào tạo giáo viên và học sinh ra sao… Tôi nói liền một mạch, không ai ngắt lời”, ông kể.

Sau hội nghị, trong chuyến tham quan Văn Miếu, Tổng Bí thư Đỗ Mười đã dắt tay ông Minh đi cùng. Khoảnh khắc ấy được ghi lại trong bức ảnh mà đến nay ông vẫn giữ ở nơi trang trọng nhất trong nhà, một kỷ vật “để đời” của người đứng đầu ngành giáo dục Điện Biên một thời.

Nguồn: https://giaoducthoidai.vn/hanh-trinh-cung-giao-duc-mien-nui-thoat-vung-toi-cua-nguyen-giam-doc-so-gddt-dien-bien-post743396.html