Ngân vang câu hát quan làng trong ngày vui đôi lứa

Trên những nếp nhà sàn ở các xã: Bằng Lang, Quang Bình, Tân Trịnh, Yên Thành, Xuân Giang, Tiên Yên, Tiên Nguyên của tỉnh Tuyên Quang, tiếng hát quan làng ngân vang hòa cùng tiếng suối, tiếng gió như nhịp đập của đời sống đồng bào Tày. Hát quan làng là loại hình dân ca nghi lễ độc đáo, gắn với phong tục cưới hỏi truyền thống, được coi là “linh hồn” của ngày trọng đại trong đời mỗi người. Từ xa xưa, trong mỗi đám cưới, tiếng hát quan làng không chỉ tạo không khí vui tươi, rộn ràng mà còn thể hiện sự giao duyên, ứng xử tinh tế của hai bên gia đình, phản ánh đời sống tinh thần phong phú của cộng đồng.

Nhà trai chuẩn bị Trầu cau đi đón dâu.

Khúc hát thiêng trong ngày vui đôi lứa

Theo bà Nguyễn Thị Túc, Chủ tịch UBND xã Bằng Lang, tỉnh Tuyên Quang: Hát quan làng ra đời từ rất lâu đời, được lưu truyền qua nhiều thế hệ và đến nay vẫn giữ được những giá trị nguyên bản. Hát quan làng là di sản văn hóa phi vật thể quý giá của đồng bào Tày chúng tôi. Trong mỗi đám cưới, tiếng hát không chỉ thể hiện niềm vui, hạnh phúc mà còn ẩn chứa những bài học sâu sắc về đạo lý làm người, về tình cảm gắn kết hai bên gia đình, dòng họ. Việc hát quan làng được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đã khẳng định tầm quan trọng của di sản và khích lệ người dân bảo tồn, phát huy giá trị độc đáo này.

Chú thíc ảnh: Nhà trai chuẩn bị đồ lễ mang sang nhà gái.

Trong lễ cưới truyền thống của người Tày, hát quan làng được chia làm ba phần chính: Đón, nộp và đưa. Khi nhà trai đến xin dâu, quan làng - người đại diện của họ nhà trai cất tiếng hát để xin mở cổng, xin nước rửa chân, xin lên cầu thang. Mỗi câu hát là một lời thuyết phục khéo léo, vừa thể hiện sự tôn trọng vừa mang tính thử thách tài ứng khẩu. Khi vào đến nhà gái, quan làng lại hát xin trải chiếu, mời nước, mời trầu và giới thiệu lễ vật. Nội dung mỗi bài hát đều giàu hình ảnh, ẩn chứa những giá trị nhân văn sâu sắc, ca ngợi công ơn sinh thành, sự hòa thuận vợ chồng, tình cảm cộng đồng.

Một trong những nghi lễ xúc động nhất là hát bài “Nộp lằm khấư” (lễ ướt khô). Tấm vải lằm khấư tượng trưng cho công lao của người mẹ nuôi dưỡng con gái từ thuở lọt lòng cho đến khi trưởng thành, lấy chồng. Khi quan làng nhà trai dâng tấm vải này, cả gia đình đều nghẹn ngào, bởi đó không chỉ là vật phẩm mà còn là lời tri ân sâu sắc với đấng sinh thành. Đây cũng là nét đẹp nhân văn làm nên sự đặc biệt của đám cưới người Tày

Chú Thích ảnh: Đoàn nhà trai sang nhà gái đón dâu.

Bảo tồn di sản giữa nhịp sống hiện đại

Trong bối cảnh xã hội ngày càng đổi thay, nhiều phong tục cổ truyền có nguy cơ mai một, hát quan làng vẫn được đồng bào Tày các xã Bằng Lang, Quang Bình, Tân Trịnh, Yên Thành, Xuân Giang, gìn giữ, truyền dạy từ thế hệ này sang thế hệ khác. Hiện nay, các nghệ nhân cao tuổi đóng vai trò quan trọng trong việc truyền dạy lại cho lớp trẻ, đảm bảo tiếng hát quan làng không bị lãng quên.

Quan làng hát xin vào cổng nhà gái.

Nghệ nhân Hoàng Văn Chùa, xã Bằng Lang - người đã hơn 40 năm gắn bó với hát quan làng tâm sự: “Hát quan làng không chỉ là âm nhạc mà còn là câu chuyện về đạo lý, về cách ứng xử giữa con người với con người. Mỗi câu hát là sự kết tinh tri thức và tình cảm của bao thế hệ. Tôi luôn mong muốn lớp trẻ yêu thích và học hỏi để giữ gìn nét đẹp truyền thống này.” Ông Chùa cũng cho biết, hiện xã đã thành lập câu lạc bộ hát quan làng, thường xuyên tổ chức các buổi giao lưu, biểu diễn tại những dịp lễ hội, qua đó khơi dậy niềm tự hào và trách nhiệm trong cộng đồng.

Đoàn nhà trai hát xin nhà gái cho đoàn được ngồi.

Nhờ sự quan tâm của chính quyền và nỗ lực của người dân, hát quan làng đã không chỉ tồn tại trong phạm vi các đám cưới mà còn xuất hiện trên sân khấu biểu diễn, phục vụ du khách và trở thành sản phẩm văn hóa đặc sắc gắn với phát triển du lịch. Điều này góp phần lan tỏa di sản, đồng thời tạo sinh kế mới cho đồng bào vùng cao.

Du khách Nguyễn Quốc Khánh đến từ Hà Nội, chia sẻ cảm xúc sau khi được dự một đám cưới của người Tày: “Tôi rất ấn tượng với tiếng hát quan làng. Mọi nghi thức, lời ca đều rất trang trọng, ý nghĩa, khiến tôi cảm nhận rõ nét văn hóa và tình người nơi đây. Đây thực sự là một trải nghiệm quý giá mà tôi sẽ nhớ mãi”.

Họ nhà gái kiểm tra đồ lễ nhà trai đưa đến xin dâu.

Lan tỏa giá trị, hướng tới tương lai

Năm 2023, hát quan làng vinh dự được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là dấu mốc quan trọng, mở ra cơ hội mới để bảo tồn, gìn giữ và phát huy giá trị độc đáo của di sản, đưa tiếng hát quan làng lan tỏa mạnh mẽ hơn trong đời sống cộng đồng các dân tộc Việt Nam.

Để di sản sống mãi với thời gian, cấp ủy, chính quyền địa phương đã và đang triển khai nhiều giải pháp thiết thực: Tổ chức các lớp truyền dạy miễn phí, khuyến khích các câu lạc bộ văn nghệ dân gian hoạt động sôi nổi, đồng thời gắn bảo tồn với phát triển du lịch cộng đồng. Các lễ hội, sự kiện văn hóa được tổ chức thường xuyên, tạo sân chơi cho nghệ nhân và người dân, đồng thời thu hút du khách đến với các xã: Bằng Lang, Quang Bình, Tân Trịnh, Yên Thành, Xuân Giang, Tiên Yên, Tiên Nguyên - vùng đất giàu bản sắc văn hóa của tỉnh Tuyên Quang.

Nhà trai đón dâu đưa xuống sàn về nhà trai.

Bà Nguyễn Thị Túc, Chủ tịch UBND xã Bằng Lang nhấn mạnh: “Chúng tôi xác định bảo tồn hát quan làng không chỉ là gìn giữ một loại hình nghệ thuật mà còn là bảo tồn cả nếp sống, phong tục, tập quán của người Tày. Đây là nhiệm vụ lâu dài, cần sự chung tay của cả cộng đồng và sự hỗ trợ của các cấp, ngành”.

Quan làng cùng đoàn đón đâu về đến nhà trai.

Với những giá trị lịch sử, văn hóa, nghệ thuật và giáo dục sâu sắc, hát quan làng xứng đáng được trân trọng, nâng niu. Trong tiếng hát mộc mạc, chân thành, ta cảm nhận được sức sống mãnh liệt của văn hóa dân tộc, sự gắn kết cộng đồng và tình yêu quê hương đất nước.

Hát quan làng - Tiếng lòng của đồng bào Tày nơi địa đầu cực Bắc sẽ mãi ngân vang, không chỉ trong những đám cưới truyền thống mà còn trong trái tim của mỗi người con Hà Giang và du khách bốn phương. Đây chính là nguồn cảm hứng, là sợi dây kết nối quá khứ với hiện tại, đưa bản sắc văn hóa Tày vươn xa, tỏa sáng giữa dòng chảy hội nhập hôm nay./.

Bài, ảnh: Đức Quý

Nguồn: https://baotuyenquang.com.vn/van-hoa/du-lich/202509/ngan-vang-cau-hat-quan-lang-trong-ngay-vui-doi-lua-9c20335/