Nguy cơ mất lợi thế cạnh tranh nếu người lao động không giỏi AI

Tự động hóa khiến hàng triệu lao động ở châu Á mất việc

Tại Trung Quốc và Ấn Độ, tự động hóa đang khiến hàng triệu công nhân rơi vào nguy cơ thất nghiệp. Các nhà máy sản xuất giá rẻ buộc phải lựa chọn: đầu tư mạnh vào robot và hệ thống tự động hóa để giữ lợi thế cạnh tranh, đồng nghĩa cắt giảm lao động phổ thông; hoặc chấp nhận tụt lại phía sau.

Nguy cơ mất lợi thế cạnh tranh nếu người lao động không giỏi AI-1.jpg

Một khảo sát tại 12 ngành sản xuất thâm dụng lao động (2011–2019) do ba trường đại học Trung Quốc thực hiện cho thấy, trung bình 14% lao động đã mất việc, tương đương gần 4 triệu người. Riêng giai đoạn 2019-2023, theo phân tích của Financial Times, thêm 3,4 triệu việc làm nữa đã biến mất khỏi 12 ngành này.

Rõ ràng, nguy cơ hàng triệu lao động sở hữu ít kỹ năng chuyên môn cao rơi vào cảnh thất nghiệp là hoàn toàn hiện hữu. Tốc độ tự động hóa mạnh mẽ đang tác động trực diện và làm thay đổi toàn cảnh thị trường lao động truyền thống.

Những công việc mang tính lặp đi lặp lại, dễ dàng được thuật toán hóa đang dần biến mất hoặc giảm đáng kể nhu cầu tuyển dụng. Song đồng thời, AI cũng tạo ra nhiều việc mới cho những ai có kỹ năng phù hợp, như kỹ năng tư duy sáng tạo, kỹ năng giải quyết vấn đề phức tạp và đặc biệt là kỹ năng làm việc với AI.

Tại Việt Nam, dù có lực lượng kỹ sư công nghệ thông tin tương đối lớn, nhóm có kỹ năng chuyên sâu về các lĩnh vực công nghệ cốt lõi như trí tuệ nhân tạo (AI), học máy (Machine Learning) hay khoa học dữ liệu (Data Science) vẫn chỉ chiếm dưới 5% theo báo cáo mới nhất của VietnamWorks. Con số này cho thấy sự thiếu hụt đáng kể về nguồn nhân lực trong các lĩnh vực công nghệ mũi nhọn.

Trong khi đó, những thay đổi về cơ cấu lao động đang diễn ra nhanh hơn bao giờ hết. Dự báo trong vòng 3–5 năm tới, nhu cầu về lao động phổ thông ở một số ngành nghề có thể giảm 15–20% do tự động hóa. Trong khi đó, nhu cầu về nhân sự có kỹ năng AI và công nghệ mới nổi lại tăng mạnh, trở thành yêu cầu thiết yếu với mọi ngành nghề.

Thách thức của làn sóng AI hay cơ hội của các đơn vị giáo dục tiên phong

Thực tế nói trên cho thấy Việt Nam đang đứng trước một bài toán cấp bách: Làm thế nào để nhanh chóng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, trang bị các kỹ năng của tương lai cho người lao động để họ không bị bỏ lại phía sau trong thời đại 4.0 và đảm bảo sự ổn định kinh tế - xã hội?

Nhiều đơn vị giáo dục trong nước đang chủ động nắm bắt xu hướng này. Một ví dụ tiêu biểu là hệ thống Trường Phổ thông FPT (FPT Schools), nơi đang triển khai một mô hình giáo dục tích hợp AI vào giảng dạy từ bậc tiểu học.

Từ năm học 2024–2025, FPT Schools đưa AI vào chương trình giáo dục “Trải nghiệm thế giới thông minh” (SMART) dành cho toàn bộ học sinh từ lớp 1 đến lớp 12. Mục tiêu giúp học sinh hiểu được cách thức vận hành của AI, đồng thời biết cách ứng dụng AI vào các vấn đề thực tế thông qua các hoạt động như lập trình, phân tích dữ liệu, nhận diện hình ảnh và phát triển mô hình AI.

Điểm đáng chú ý là chương trình được xây dựng dựa trên tài liệu Day of AI thuộc bản quyền của Viện Công nghệ Massachusetts (MIT), được FPT Schools Việt hóa với sự tham gia cố vấn của các chuyên gia quốc tế. Việc áp dụng mô hình AI trong giáo dục phổ thông theo cách này không chỉ mang tính định hướng mà còn đảm bảo chuẩn học thuật toàn cầu.

Bên cạnh đó, FPT Schools cũng tổ chức đào tạo về AI cho toàn bộ giáo viên và ban hành hướng dẫn sử dụng AI trong giảng dạy, nhằm đảm bảo AI được tích hợp một cách có trách nhiệm và hiệu quả trong môi trường học đường.

Nguy cơ mất lợi thế cạnh tranh nếu người lao động không giỏi AI-2.jpg

Bài giảng AI được thiết kế theo từng cấp lớp, giúp học sinh FPT Schools sớm tiếp cận với máy học, thị giác máy tính, khoa học dữ liệu và robotics. (Ảnh: FPT Schools)

Việc tiên phong đưa AI vào chương trình đào tạo phổ thông không chỉ là một bước đi chiến lược của từng trường học riêng lẻ, mà còn là hành động thiết thực để định hình lại cách thức đào tạo nhân lực trong kỷ nguyên số.

Một trong bốn trụ cột để phát triển đất nước hiện nay là thúc đẩy khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo. Những thay đổi từng ngày của bức tranh khoa học công nghệ và biến động của thị trường lao động toàn cầu cho thấy, nếu không có những bước đi chiến lược và quyết liệt trong việc nâng cao kỹ năng cho lực lượng lao động, mà khởi nguồn từ việc trang bị kiến thức về AI, Robotics và các ngành STEM cho học sinh từ bậc phổ thông, Việt Nam có nguy cơ tụt hậu về đào tạo nhân lực.

Giáo dục AI, nếu được triển khai nghiêm túc và bài bản, không chỉ giúp học sinh làm chủ công nghệ mà còn góp phần tạo ra một thế hệ lao động có năng lực cạnh tranh toàn cầu – một trong những yếu tố sống còn của nền kinh tế số.

FPT