PGS.TS Lê Xuân Cảnh, người đặt nền cho bảo tồn đa dạng sinh học Việt Nam

PGS.TS Lê Xuân Cảnh, nguyên Viện trưởng Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam), Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam là một trong những nhà khoa học tiêu biểu của Việt Nam trong lĩnh vực sinh thái học và bảo tồn đa dạng sinh học. Tên tuổi ông gắn liền với hàng trăm công trình nghiên cứu về hệ sinh thái rừng, động thực vật quý hiếm, và quan trọng nhất là tư duy khoa học hiện đại trong đánh giá môi trường, yếu tố then chốt để cân bằng giữa phát triển kinh tế và gìn giữ tự nhiên.

Suốt 10 năm giữ chức Viện trưởng (2004–2014), ông đã kiến tạo một môi trường nghiên cứu chuẩn mực, khuyến khích thế hệ trẻ dấn thân vào lĩnh vực vốn bị xem là “khó đầu ra” này. “Chúng ta không chỉ là những người đếm chim, đo cây. Chúng ta là người định hướng cho tương lai sinh thái của đất nước”, ông chia sẻ.

Người tiên phong trong lồng ghép bảo tồn vào chiến lược phát triển

Trong bối cảnh Việt Nam đối mặt với áp lực phát triển kinh tế nhanh chóng, việc bảo vệ đa dạng sinh học (ĐDSH) trở thành một thách thức lớn. PGS.TS Lê Xuân Cảnh, nguyên Viện trưởng Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật, đã đóng vai trò tiên phong trong việc tích hợp bảo tồn ĐDSH vào các chiến lược phát triển quốc gia.

Ông cho hay, trước đây, đánh giá tác động ĐDSH trong các báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) chưa được chú trọng đúng mức. Tuy nhiên, với sự ra đời của Luật Đa dạng sinh học sửa đổi năm 2018, việc bảo tồn và phát triển ĐDSH đã được đặt lên hàng đầu, trở thành một phần không thể thiếu trong ĐTM.

Để thực hiện hiệu quả việc đánh giá tác động ĐDSH, cần ban hành hướng dẫn kỹ thuật chi tiết, xây dựng bộ chỉ số ĐDSH quốc gia và quy định cụ thể về tham vấn cộng đồng. Ông đề xuất mở các lớp tập huấn liên quan đến đánh giá tác động ĐDSH, hướng dẫn cách tiếp cận và các bước lồng ghép đánh giá tác động ĐDSH trong ĐTM.

Một ví dụ điển hình cho sự thành công của việc lồng ghép bảo tồn vào phát triển là dự án đường nối Bình Phước – Long Thành. Khi dự án này được đề xuất đi qua khu dự trữ sinh quyển, các chuyên gia, trong đó có PGS.TS Lê Xuân Cảnh, đã phản đối và buộc chủ đầu tư phải tìm phương án khác khả thi hơn.

Những đóng góp của PGS.TS Lê Xuân Cảnh không chỉ nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của ĐDSH mà còn thúc đẩy việc xây dựng các chính sách và quy định pháp luật nhằm bảo vệ môi trường một cách bền vững. Ông là tấm gương sáng trong việc kết hợp giữa khoa học và chính sách để hướng tới một tương lai phát triển hài hòa với thiên nhiên.

Gìn giữ hệ sinh thái như giữ hồn dân tộc

PGS.TS Lê Xuân Cảnh khẳng định, Việt Nam tự hào là một trong những trung tâm đa dạng sinh học hàng đầu thế giới. "Chúng ta sở hữu một kho tàng loài vô cùng quý giá, từ các hệ sinh thái trên cạn, đất ngập nước đến biển cả”, ông cho hay.

Theo PGS.TS Lê Xuân Cảnh, sự phong phú này thể hiện qua 9 kiểu hệ sinh thái rừng chính, 26 kiểu hệ sinh thái đất ngập nước và khoảng 20 kiểu hệ sinh thái biển và ven bờ. Số lượng loài sinh vật ước tính lên đến 62.600, trong đó riêng sinh vật biển đã hơn 11.000 loài. Nguồn gen cây trồng, vật nuôi bản địa cũng vô cùng đặc sắc với hàng ngàn giống lúa, hàng trăm loài cây thuốc. "Theo một số tài liệu quốc tế, Việt Nam xếp hạng khoảng 15-16 trên thế giới về đa dạng sinh học”, ông nhấn mạnh.

Tuy nhiên, đi cùng với sự giàu có đó là một thực trạng đáng báo động. Việt Nam được xem là một "điểm nóng" về ĐDSH, mang cả ý nghĩa tích cực về sự phong phú lẫn tiêu cực về nguy cơ mất mát

PGS.TS Lê Xuân Cảnh cho rằng, bảo tồn không chỉ là giữ lại cái đẹp của thiên nhiên mà là giữ lại hồn cốt văn hoá và sinh kế lâu dài cho con người Việt Nam. Những nghiên cứu của ông luôn đặt con người vào trung tâm của sinh thái học: từ rừng ngập mặn Cà Mau đến dãy núi đá vôi Hà Giang, ông đều nhấn mạnh mối liên hệ bất khả phân giữa tự nhiên – văn hóa – phát triển.

“Khi người cuối cùng rời khỏi làng quê, không chỉ văn hóa mà cả tự nhiên cũng suy tàn. Bảo tồn đa dạng sinh học là bảo tồn cộng đồng sinh kế truyền thống và ký ức sống của đất nước”, ông chia sẻ.

Người "ươm giống" cho thế hệ khoa học kế cận

Không chỉ là nhà khoa học, PGS.TS Lê Xuân Cảnh còn được đồng nghiệp và học trò kính trọng như một người thầy tận tâm. Dưới sự dẫn dắt của ông, Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật không chỉ trở thành nơi nghiên cứu đầu ngành mà còn là trung tâm đào tạo hàng đầu trong lĩnh vực bảo tồn.

Ông luôn quan tâm đến việc xây dựng đội ngũ kế thừa. Nhiều học trò của ông sau này trở thành cán bộ nòng cốt của các chương trình nghiên cứu quốc gia, giảng viên các trường đại học lớn như Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Lâm nghiệp, hoặc đại diện Việt Nam trong các tổ chức quốc tế về bảo tồn.

Dù đã về hưu, PGS.TS Lê Xuân Cảnh vẫn tích cực tham gia các hội đồng khoa học, là Ủy viên Ban Chấp hành Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam, và tiếp tục viết sách, phản biện chính sách – tất cả đều với tinh thần “phụng sự tự nhiên như phụng sự tổ quốc”.

Theo PGS.TS Lê Xuân Cảnh, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (LHHVN) đóng một vai trò vô cùng to lớn và thiết yếu trong công cuộc bảo tồn đa dạng sinh học tại Việt Nam. Ông nhấn mạnh rằng, bảo tồn không chỉ là trách nhiệm của riêng các cơ quan quản lý nhà nước mà là nhiệm vụ chung của toàn xã hội, và LHHVN chính là cầu nối quan trọng để huy động sức mạnh từ cộng đồng và người dân – một yếu tố then chốt cho sự thành công. Với một mạng lưới hoạt động sâu rộng, bao gồm các cơ quan nhà nước, doanh nghiệp và đông đảo người dân, LHHVN có khả năng hợp tác chặt chẽ với các cơ quan quản lý trong việc xây dựng, phản biện chính sách, đồng thời triển khai hiệu quả các hoạt động nâng cao nhận thức cộng đồng. Hơn nữa, LHHVN còn là một đầu mối quan trọng trong hợp tác quốc tế, giúp tiếp cận các nguồn lực, kinh nghiệm và tri thức quý báu từ bên ngoài. Tóm lại, PGS.TS Lê Xuân Cảnh xem LHHVN như một lực lượng nòng cốt, có khả năng kết nối và phát huy sức mạnh tổng hợp của toàn xã hội để đối mặt với những thách thức và thực hiện hiệu quả sứ mệnh bảo tồn đa dạng sinh học.

Nguồn: https://khoahocdoisong.vn/pgsts-le-xuan-canh-nguoi-dat-nen-cho-bao-ton-da-dang-sinh-hoc-viet-nam-post1544082.html