Sắc màu của núi

QTO - Bà vẫn thường kể với cô cháu gái của mình về thổ cẩm. Đó là những câu chuyện lung linh sắc màu và cũng dài như sợi chỉ trên khung dệt…“Ngày xưa, mỗi khi con gái đi lấy chồng, bố mẹ sẽ mang những tấm thổ cẩm đẹp nhất sang nhà trai để làm của hồi môn cho con gái. Nhà trai thì đưa cho nhà gái bạc trắng, trang sức, cồng chiêng… Phong tục của dân tộc Pa Kô từ đời này sang đời khác là như vậy”.

Bà Kăn Hùng ở xã La Lay -Ảnh: P.T.L

Với dân tộc Pa Kô giữa đại ngàn Trường Sơn, nơi miền Tây Quảng Trị, thổ cẩm là trí tưởng tượng phong phú và khả năng quan sát đời sống tinh tế, được kết tinh qua đôi bàn tay khéo léo của người phụ nữ. Thổ cẩm cũng là ký ức về nguồn cội, là sợi dây kết nối giữa quá khứ và tương lai….

Nhưng do chiến tranh và xu hướng thời trang hiện đại, nghề dệt thổ cẩm khó tránh khỏi bị mai một. Song, người Pa Kô thật may mắn vì vẫn còn đó những con người đau đáu với nghề dệt mà tiền nhân xưa đã dày công gây dựng.

Nếu như bà Kăn Hùng là người gìn giữ những bộ trang phục thổ cẩm gần như nguyên vẹn suốt cả cuộc đời, thì bà Đoàn Thị Nga, chị Hồ Thị Chanh luôn trăn trở, khao khát tìm về với nghề dệt của tổ tiên xưa. Mặc dù việc khôi phục nghề dệt là cả một quá trình dài lâu và không ít khó khăn, vì bên cạnh sự đầu tư khung dệt, nguyên liệu và công sức để học nghề, thì yếu tố quyết định chính là quyết tâm và tình yêu của người thợ dệt dành cho thổ cẩm qua thời gian.

Cuộc sống của đồng bào Pa Kô giữa đại ngàn chủ yếu vẫn dựa vào nương rẫy, nhưng bao gian khó nhọc nhằn vẫn không ngăn được bà Nga trở về với nghề dệt. Cách đây hơn 10 năm, bà Nga quyết định dành thời gian để làm sống lại bao ký ức của mình về đôi tay thoăn thoắt của mẹ, của bà bên bếp lửa nhà sàn.

“Hồi nhỏ tôi nhớ vào những ngày mưa và ban đêm, người lớn thường tranh thủ dệt thổ cẩm, còn trẻ con cứ hồn nhiên chơi đùa quanh khung dệt. Sau này tình cờ gặp lại một số người vẫn dệt thổ cẩm giống như bà và mẹ của tôi ngày xưa nên tôi quyết định sắp xếp thời gian để theo học nghề. Tôi tự hào vì mình đã làm được một việc có ý nghĩa. Những ngày không đi làm rẫy thì tôi sẽ dệt ở nhà và hướng dẫn cho nhiều chị em để thổ cẩm truyền thống của dân tộc chúng tôi sẽ còn mãi…”, bà Đoàn Thị Nga tâm sự.

Với sự giúp đỡ tận tình của bà Nga và sự hỗ trợ của chính quyền địa phương, chị em phụ nữ ở các thôn bản như Cu Tài, A Bung của xã La Lay đã mạnh dạn tham gia vào tổ dệt thổ cẩm ngày một đông. Bao tâm huyết của những người giỏi tay nghề như bà Nga, chị Chanh, chị Chua đã được đền đáp.

Sản phẩm thổ cẩm xuất xứ từ vùng đất A Bung bên dòng sông Đakrông vừa giữ được nét văn hóa truyền thống của tổ tiên-như cách phối màu, trang trí hoa văn-vừa có sự cách tân về mẫu mã sản phẩm để phù hợp với xu hướng thời trang hiện đại, nên ngày càng được khách hàng gần xa ưa chuộng. Nghề dệt thổ cẩm truyền thống của người Pa Kô ở nơi đây thực sự hồi sinh và phát triển.

Bà Đoàn Thị Nga với hơn 10 năm gắn bó cùng nghề dệt thổ cẩm ở A Bung -Ảnh: P.T.L

Thổ cẩm của đồng bào Pa Kô không đơn thuần chỉ là những tấm vải với nhiều màu sắc, họa tiết, hoa văn độc đáo, hài hòa phản ánh sinh động thế giới quan, mà còn có ý nghĩa quan trọng trong đời sống tinh thần, phong tục tập quán-là nét đẹp văn hóa truyền thống.

Vào các dịp lễ hội như lễ mừng lúa mới, lễ cưới hỏi, lễ cúng thần núi, lễ hội A Riêu Ping… càng không thể thiếu nghi thức dâng cúng thổ cẩm để bày tỏ lòng hiếu thuận với thần linh, với ông bà, cha mẹ và những người có công với bản làng.

Dệt thổ cẩm còn là thước đo về sự khéo léo, đức tính chịu thương chịu khó của người con gái trước lúc đi lấy chồng. Bởi vậy, trong gia đình người Pa Kô ngày xưa, hầu hết các cô gái đều có khung dệt và đến khi về nhà chồng thì cũng sẽ mang theo...

Trải qua hàng trăm năm gìn giữ và lưu truyền, người Pa Kô đã tìm kiếm nguyên liệu để dệt nên những tấm thổ cẩm đa sắc màu với hoa văn, họa tiết độc đáo, đường nét tinh tế. Mỗi sản phẩm có giá trị về nhiều mặt, vừa là vật dụng bảo đảm nhu cầu sinh hoạt, phục vụ cuộc sống, vừa được xem là của cải, thể hiện sự ấm no, giàu có và hơn thế nữa, đó là những tác phẩm nghệ thuật chứa đựng tinh hoa, thể hiện nét đặc trưng độc đáo trong kho tàng văn hóa của người Pa Kô.

“Giống như thời của tôi ngày xưa, bây giờ là thời của con cháu chúng tôi - sẽ không bao giờ bỏ quên thổ cẩm. Ông bà, cha mẹ sau này sẽ không còn nữa, nhưng thổ cẩm là kỷ niệm vẫn sống mãi nên chúng tôi phải gìn giữ như bồng đứa con trên tay của mình. Tôi rất vui vì bây giờ nhờ có máy móc nên con cháu có thể dệt thổ cẩm nhanh hơn ngày xưa. Tôi mong muốn thế hệ trẻ sẽ tạo ra nhiều sản phẩm có giá trị hơn, sẽ dệt thật đẹp vì thổ cẩm chính là một phần linh hồn của dân tộc Pa Kô chúng tôi”, bà Kăn Hùng nhắn gửi.

Tuy vậy, để nghề dệt thổ cẩm truyền thống của người Pa Kô không bị mai một, bên cạnh việc tổ chức các lớp truyền dạy nghề cho thế hệ trẻ, hình thành các tổ dệt tự nguyện, thì chính quyền các cấp và ngành văn hóa, du lịch của tỉnh Quảng Trị cũng cần có những biện pháp tích cực để thổ cẩm vừa góp phần giải quyết việc làm, xóa đói, giảm nghèo bền vững, vừa lưu giữ bản sắc văn hóa đặc sắc của đồng bào Pa Kô trên dãy Trường Sơn.

Phan Tân Lâm

Nguồn: https://baoquangtri.vn/dat-va-nguoi-quang-tri/202508/sac-mau-cua-nui-4ba477e/