Sáp nhập đại học: Sẽ giải tán tất cả các trường yếu kém?

(Dân trí) - Vấn đề quản trị đại học được xem là một thách thức lớn của công cuộc sắp xếp đại học tới đây, theo TS Lê Đông Phương, nguyên Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Giáo dục Đại học.

Mệnh lệnh của Bộ Chính trị về sắp xếp, tái cấu trúc các cơ sở giáo dục đại học, sáp nhập, giải thể các cơ sở không đạt chuẩn đặt ra nhiều cơ hội lẫn thách thức đối với ngành giáo dục. Thời gian triển khai ngắn, tính đặc thù cao, làm thế nào để việc sắp xếp các trường đại học thực sự trở thành vận hội có một không hai cho giáo dục đại học bứt phá, đó là điều cần được tính toán, xem xét kỹ càng.

TS Lê Đông Phương, nguyên Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Giáo dục Đại học, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, đã bày tỏ những trăn trở, băn khoăn về vấn đề này.

Nhiều trường yếu kém nhưng cần thiết phải giữ

Thưa ông, theo quan điểm của nhiều chuyên gia, việc sắp xếp lại các trường đại học yếu kém là cần thiết để nâng cao hiệu quả giáo dục. Tuy nhiên, điều này cũng có thể gia tăng rào cản tiếp cận đối với người học ở nông thôn, vùng xa. Quan điểm của ông thế nào?

- Hiện tại tôi có rất nhiều câu hỏi, bởi Bộ GD&ĐT chưa có phương án sắp xếp cụ thể, các tiêu chí, tiêu chuẩn để sáp nhập, giải thể ra sao. Nhưng dường như, dựa vào thông tin ban đầu, việc sáp nhập có vẻ như sẽ dựa vào hiệu quả, hiệu năng của các cơ sở giáo dục đại học hiện tại. Đồng thời, các cơ sở giáo dục được coi là yếu kém, không phát huy được hiệu quả sẽ thuộc diện sáp nhập hoặc giải tán.

Xét về góc độ quản lý kinh tế, các tổ chức không mang lại hiệu quả thì sắp xếp lại là phù hợp. Nhưng các cơ sở giáo dục đại học không giống như doanh nghiệp, đó là một dạng thức tổ chức đặc biệt, còn gánh vác sứ mạng phúc lợi, đóng góp cho xã hội. Do đó, để xem xét hiệu quả hay kém hiệu quả rất cần các tiêu chí đặc thù.

TS Lê Đông Phương, nguyên Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Giáo dục Đại học, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam (Ảnh: Nhân vật cung cấp).

Nếu thuần tuý nhìn trên con số về quy mô đào tạo, khả năng thu hút sinh viên, kết quả đào tạo nghiên cứu, có một số trường đại học thật sự kém so với tổng thể. Trong đó, phải nhìn nhận, khá nhiều các trường thuộc nhóm này nằm ở những khu vực xa xôi, hẻo lánh, điều kiện kinh tế xã hội còn thấp.

Đã có nhiều ý kiến cho rằng “trường kém như vậy thì giải tán đi”, song ý kiến của tôi ngược lại. Tôi nghĩ sự tồn tại của các trường này là rất cần thiết. Các cơ sở giáo dục đó không phát triển được vì bối cảnh kinh tế xã hội ở khu vực đó chưa phát triển, mức sống thấp, sức hút của giáo dục đại học, nhất là của các cơ sở giáo dục đại học tại chỗ đối với người dân không cao.

Chúng ta có 3 vùng khó khăn là Tây Bắc, Tây Nguyên, Tây Nam Bộ với nhiều người dân đồng bào dân tộc thiểu số. Các trường đại học ở đây nhìn chung còn yếu kém. Nhưng phải thẳng thắn nhìn nhận rằng các trường đó đã có đóng góp không nhỏ vào sự phát triển kinh tế, xã hội và an ninh địa phương trên địa bàn.

Không sai nếu nói rằng trường yếu kém cần giải tán, sinh viên muốn học thì về thành phố. Nhưng cần nhìn thẳng thực tế, hầu hết các em ở vùng khó khăn một khi lên thành phố lớn, các trọng điểm kinh tế để học tập sẽ không quay lại với quê hương. Đó là một cuộc chảy máu chất xám của các địa phương khó khăn.

Nếu xóa sổ hay điều chỉnh các cơ sở giáo dục đại học khu vực này, cơ hội học tập của học sinh trong vùng giảm đi và nguy cơ tụt hậu của các vùng này sẽ càng tăng lên, bất bình đẳng và khoảng cách xã hội không những không thu hẹp mà còn giãn rộng ra, và hậu quả để lại còn mất nhiều công sức để giải quyết hơn.

Xét trên bài toán kinh tế cũng như môi trường đào tạo, việc sáp nhập các trường đại học yếu kém ở vùng chưa phát triển vào các trường trung tâm liệu có tạo ra sự cải thiện mạnh mẽ hơn về chất lượng không, thưa ông?

- Ở góc độ nào đó, có thể việc sáp nhập như vậy đạt được hiệu quả về kinh tế. Khi hoạt động ở quy mô lớn hơn, chi phí đơn vị sẽ rẻ đi, chi phí đào tạo một sinh viên đại học có thể giảm đi.

Cái được và cũng là điều tôi hy vọng là sinh viên sẽ có cơ hội học tập, thụ hưởng tri thức mới với những giảng viên có năng lực, trình độ tốt hơn, tham gia vào các hoạt động khoa học hiệu quả hơn… khi sáp nhập các trường ở vùng kinh tế chưa phát triển vào các trường trung tâm.

Khu đô thị Đại học Quốc gia Hà Nội tại Hoà Lạc (Ảnh: VNU)

Cuộc đại sắp xếp đại học tới đây dự tính sẽ được triển khai nhanh chóng, là một nhà nghiên cứu về giáo dục đại học, ông có tâm tư gì?

- Tôi có 3 điều băn khoăn. Mọi sự sắp xếp, tổ chức hệ thống các cơ sở giáo dục cần phải có những căn cứ, nguyên tắc rõ ràng. Giáo dục đại học là một phần của hệ thống giáo dục, mà hệ thống giáo dục luôn có một độ trễ nhất định trong các thay đổi. Chính vì vậy các thay đổi trong hệ thống giáo dục đại học sẽ có những hệ quả hoặc hậu quả khá lâu dài.

Một lứa sinh viên mất 4-5 năm mới tốt nghiệp, còn mất thêm 4-5 năm để thích ứng với cuộc sống nghề nghiệp. Một sự thay đổi đột xuất bây giờ có thể để lại ảnh hưởng đến 10-20 năm tới.

Tôi cũng quan tâm đến con số 140 trường đại học công lập được nhắc đến trong diện sáp nhập. Tôi thắc mắc tại sao chỉ có 140 trường. Điều này làm các cơ sở giáo dục lo lắng, phập phồng khi ai thuộc diện giữ nguyên, ai thuộc diện sắp xếp lại. Tôi chờ đợi thông tin rõ ràng hơn.

Điều băn khoăn nữa, tôi nghe thông tin việc triển khai sáp nhật sẽ thực hiện trong 3 tháng tới. Đối với công việc hệ trọng như thế này, phải chăng quá gấp gáp, có thể nhiều khúc mắc không được giải đáp trọn vẹn.

Thách thức cần giải quyết khi sáp nhập là tư duy phân nhóm

Việc sắp xếp, tinh giản quy mô các trường đại học sẽ đi kèm với xóa bỏ cấp trung gian, bảo đảm quản trị tinh gọn, thống nhất, hiệu quả. Điều này cũng đặt ra thách thức với vấn đề quản trị đại học. Ông đánh giá thế nào về câu chuyện quản trị sau sắp xếp?

- Tôi cho rằng thách thức lớn nhất với vấn đề quản trị đại học là câu chuyện văn hoá tổ chức, tư duy phân nhóm còn nặng nề có thể dẫn đến những phản ứng trong tổ chức. Liệu nhóm trường A có ngồi được với nhóm trường B, việc phân bổ nguồn lực như thế nào, ưu tiên cái tốt hơn hay cái yếu kém hơn… là những vấn đề cần đặt ra.

Còn việc điều hành các cơ sở giáo dục đại học khi 2-3 trường sáp nhập lại, đối với năng lực lãnh đạo của các trường đại học hiện nay, không khó.

Theo ông, các trường đại học cần làm gì để sẵn sàng cho việc sắp xếp, sáp nhập sắp tới?

- Đến thời điểm này, chúng ta chưa có thông tin về cách thức, tiêu chí sắp xếp, lộ trình cụ thể nên rất khó để đưa ra những nhận định. Có điều khi thay đổi cơ cấu tổ chức của một hệ thống giáo dục cần phải có thời gian để truyền thông, đả thông tư tưởng cho những người bị tác động và những nhóm đối tượng xã hội khác.

Thời điểm này, năm học mới vừa bắt đầu, các trường đang triển khai rất nhiều hoạt động, bất kỳ tác động lúc nào có thể kéo theo ảnh hưởng đến quản lý của hệ thống và của các cơ sở giáo dục đại học, tâm lý của người dạy và người học.

Tôi cho rằng điều cần làm nhất bây giờ là lộ trình thực hiện cần có sự thống nhất của các bên liên quan.

Tôi cũng quan tâm tới việc tham vấn ý kiến các bên liên quan, liệu các trường có được góp ý xây dựng phương án hay phương án đã được xây dựng sẵn và các trường chỉ còn chờ được sáp nhập hay giải thể?

Nếu được tham vấn chính sách cho đề án sắp xếp này, ông sẽ khuyến nghị gì?

- Nếu tôi được hỏi ý kiến, tôi sẽ đề nghị cần lý giải một cách thuyết phục vì sao cần sáp nhập hay giải thể.

So với các nước, Việt Nam không có nhiều trường đại học. Có điều, các trường đại học ở Việt Nam không có bản sắc riêng, na ná nhau về các ngành nghề và cách thức đào tạo.

Năm 2024, Bộ GD&ĐT ban hành chuẩn cơ sở giáo dục đại học, thời hạn thực hiện đến năm 2030. Khi đó, các trường than rằng chỉ có 6 năm để làm thì sao đáp ứng được các tiêu chí Bộ đưa ra. Tuy nhiên, sắp tới đây, một chính sách tầm cỡ lớn là sắp xếp, tái cấu trúc toàn diện các trường đại học sẽ được tiến hành trong thời gian rất ngắn, chỉ tính bằng tháng.

Do đó, các cơ quan quản lý nhà nước, các đơn vị chịu ảnh hưởng cần ngồi lại cùng nhau để hình dung ra lộ trình phù hợp nhất. Các cơ quan bộ ngành, chính quyền các địa phương nơi có trường đại học cũng cần đóng góp ý kiến, tham gia hoạch định chính sách này. Đây là sự thay đổi chính sách rất lớn chứ không đơn thuần chỉ là “mấy ông đại học ngồi với nhau”.

Giáo dục đại học cũng cần một kế hoạch thực hiện dài hơi, bao gồm giai đoạn chuyển tiếp và hoàn thiện, tránh tính cưỡng bức về mặt hành chính.

Đơn thuần như việc sinh viên đang học được bố trí ra sao trong hệ thống cơ cấu mới. Các em thi vào đại học A của địa phương Z, giờ sáp nhập thì sau khi tốt nghiệp em cầm bằng của trường B, địa phương X; rồi tài sản đất đai, cơ sở vật chất đã giao cho các trường sẽ như thế nào… Tất cả những vấn đề này đều cần được tính toán rõ ràng để đảm bảo mặt pháp lý, giảm thiểu các xung đột và các tác động về mặt tâm lý, xã hội, kinh tế.

Xin cảm ơn ông về những chia sẻ này!

Kỳ 1: Sắp xếp các trường đại học là mệnh lệnh, chiến lược để bứt phá

Kỳ 2: Sắp xếp đại học phải đảm bảo không gián đoạn việc học của sinh viên

Kỳ 3: Sáp nhập đại học: Chấm dứt hệ quả phát triển “nóng”, cơ hội cho trường tư

Nguồn: https://dantri.com.vn/giao-duc/sap-nhap-dai-hoc-se-giai-tan-tat-ca-cac-truong-yeu-kem-20250924210232213.htm