Thềm lục địa mở rộng ngoài 200 hải lý: Quy định và thực tiễn

Công ước UNCLOS 1982 là cơ sở pháp lý quan trọng trong xác định phạm vi của các vùng biển, trong đó có thềm lục địa mở rộng ngoài 200 hải lý. Các quốc gia cũng cần coi trọng việc tuân thủ, diễn giải, áp dụng thiện chí các quy định của Công ước và sự cần thiết của đảm bảo trật tự pháp lý trên Biển Đông vì hoà bình, ổn định, phát triển.

Đại diện Bộ Ngoại giao Việt Nam trao cho CLCS Hồ sơ đệ trình Ranh giới thềm lục địa mở rộng ngoài 200 hải lý của Việt Nam tại khu vực Giữa Biển Đông ngày 17/7/2024. (Nguồn: Phái đoàn Việt Nam tại LHQ)

Quy định quốc tế về thềm lục địa mở rộng ngoài 200 hải lý

Theo Điều 76, khoản 1 UNCLOS, thềm lục địa của quốc gia ven biển bao gồm vùng đáy biển và lòng đất dưới đáy biển mở rộng bên ngoài lãnh hải theo sự kéo dài tự nhiên của lãnh thổ đất liền đến mép ngoài của rìa lục địa, hoặc đến khoảng cách 200 hải lý tính từ đường cơ sở dùng để tính lãnh hải nếu rìa lục địa không mở rộng đến khoảng cách đó.

Điều 76, khoản 4 - 10 UNCLOS trù định về việc quốc gia ven biển xác định thềm lục địa mở rộng ngoài 200 hải lý (TLĐMR), không vượt quá 350 hải lý tính từ đường cơ sở để tính chiều rộng lãnh hải hoặc nằm cách đường đẳng sâu 2.500 mét một khoảng cách không quá 100 hải lý.

Quốc gia ven biển đệ trình thông tin về TLĐMR tới Ủy ban Ranh giới thềm lục địa (CLCS). CLCS là một trong ba cơ quan được thành lập trong khuôn khổ UNCLOS, có chức năng xem xét và gửi cho các quốc gia ven biển về các khuyến nghị về ranh giới TLĐMR.

Các ranh giới TLĐ do quốc gia ven biển ấn định dựa trên cơ sở các khuyến nghị của CLCS có giá trị cuối cùng và ràng buộc. Trong trường hợp tồn tại tranh chấp lãnh thổ hoặc vùng biển, CLCS sẽ không xem xét, đánh giá hồ sơ TLĐMR của bất cứ quốc gia nào liên quan đến tranh chấp. Tuy nhiên, CLCS có thể xem xét đệ trình tại khu vực tranh chấp nếu có sự nhất trí trước của tất cả các bên tranh chấp.

Thực tiễn tại Biển Đông - Tác động và triển vọng

Theo Điều 4 Phụ lục II UNCLOS, quốc gia ven biển dự định xác định ranh giới ngoài của TLĐ ngoài 200 hải lý theo Điều 76 cần đệ trình lên CLCS ngay khi có điều kiện và trong bất cứ hoàn cảnh nào trong thời hạn 10 năm kể từ khi Công ước có hiệu lực. Thời hạn này sau đó đã được điều chỉnh là 10 năm bắt đầu bắt đầu kể từ ngày 13/5/1999 (nghĩa là ngày 13/5/2009).

Trên cơ sở đó, một số quốc gia ven Biển Đông đã tuân thủ thời hạn quy định và đệ trình hồ sơ TLĐMR tại khu vực.

Ngày 6/5/2009, Việt Nam đã đệ trình hồ sơ TLĐMR ngoài 200 hải lý lên CLCS, trong đó có đệ trình riêng tại khu vực phía Bắc Biển Đông và một đệ trình chung với Malaysia tại khu vực phía Nam Biển Đông. Ngày 12/12/2019, Malaysia đã đệ trình hồ sơ TLĐMR ngoài 200 hải lý tại Biển Đông.

Ngày 14/6/2024, Philippines đệ trình hồ sơ TLĐMR ngoài 200 hải lý. Ngày 17/7/2024, Việt Nam đã đệ trình hồ sơ TLĐMR ngoài 200 hải lý tại khu vực Giữa Biển Đông, đây cũng là lần đệ trình thứ ba của Việt Nam ở Biển Đông. Tính cho đến thời điểm này, Trung Quốc và Brunei là bên có yêu sách ở Biển Đông nhưng chưa công bố đệ trình TLĐMR tại khu vực này.

Qua các hồ sơ đệ trình TLĐMR của các quốc gia, có thể có rút ra một số điểm như sau: Một là, các quốc gia đều lập luận việc đệ trình các hồ sơ TLĐMR trên cơ sở áp dụng quy định của Điều 76 UNCLOS. Hai là, các quốc gia ghi nhận khả năng có sự chồng lấn về danh nghĩa đối với các khu vực TLĐMR ngoài 200 hải lý, và các hồ sơ sẽ không phương hại tới việc phân định vùng biển giữa các nước. Ba là, một số quốc gia phản đối các hồ sơ TLĐMR do trực tiếp liên quan đến vấn đề chủ quyền.

Điểm đáng chú ý nhất liên quan các hồ sơ TLĐMR tại khu vực Biển Đông là phản ứng của nhiều quốc gia, trong và ngoài khu vực đối với các công hàm của Trung Quốc lưu hành cùng lập trường yêu sách của nước này tại Biển Đông.

Năm 2009, sau khi Việt Nam và Malaysia đệ trình hồ sơ TLĐMR, Trung Quốc đã lần đầu tiên công khai lưu hành bản đồ đường chín đoạn mà không đưa ra bất cứ giải thích nào về cơ sở pháp lý. Vào thời điểm đó, Việt Nam, Philippines, Indonesia đã lưu hành công hàm tại Liên hợp quốc để phản đối yêu sách đường chín đoạn của Trung Quốc.

Sau này, Phán quyết cuối cùng của Toà trọng tài trong Vụ kiện Biển Đông ngày 12/7/2016 đã kết luận yêu sách đường chín đoạn của Trung Quốc hoàn toàn không có cơ sở pháp lý.

Năm 2019, sau khi Malaysia đệ trình hồ sơ TLĐMR, Trung Quốc lần đầu tiên “quốc tế hoá” lập trường yêu sách “Nam Hải chư đảo” (hay còn được gọi là Tứ Sa) trong công hàm lưu hành tại Liên hợp quốc.

Lần đầu tiên, ngoài các bên có yêu sách, nhiều quốc gia ngoài khu vực như Mỹ, Australia, Anh, Đức, Pháp, Nhật Bản, New Zealand lên tiếng phản đối các yêu sách vùng biển của Trung Quốc do vượt quá phạm vi cho phép của UNCLOS mà Trung Quốc là quốc gia thành viên. Trung Quốc tiếp tục đưa ra yêu sách lãnh thổ và yêu sách vùng biển trong các công hàm phản đối hồ sơ TLĐMR của Philippines và Việt Nam vừa đệ trình năm 2024.

Cho đến nay, một số quốc gia trong và ngoài khu vực như Việt Nam, Philippines, Mỹ, Anh, Pháp, Đức đã lên tiếng phản đối yêu sách vùng biển không phù hợp, vượt quá phạm vi cho phép trong các công hàm của Trung Quốc.

Đánh giá về triển vọng giải quyết các hồ sơ TLĐMR tại Biển Đông, trước mắt khó có khả năng CLCS sớm xem xét, đánh giá và đưa ra khuyến nghị, do hiện nay một số quốc gia liên quan đưa ra quan điểm phản đối các hồ sơ này. Trừ khi, trong tương lai, nếu các bên liên quan ở Biển Đông cùng đồng ý để CLCS xem xét, CLCS có thể tiến hành các thủ tục liên quan.

Tuy nhiên, có chuyên gia quốc tế cho rằng các hồ sơ này không ảnh hưởng tới phân định, do đó không loại trừ các hồ sơ TLĐMR có thể được xem là cơ sở ban đầu cho những thoả thuận phân định thềm lục địa trong thời gian tới.

Hoạt động khai thác dầu khí tại mỏ Bạch Hổ. (Nguồn: Vietsovpetro)

UNCLOS-Cơ sở pháp lý

Với các đệ trình TLĐMR ở Biển Đông, các quốc gia đã phần nào làm rõ các quan điểm pháp lý và phạm vi vùng biển để đảm bảo lợi ích trên biển của họ. Bức tranh tổng quan và cục diện pháp lý tại khu vực trở nên rõ ràng hơn.

Tuy nhiên, xuất phát từ đặc điểm địa chất của khu vực và do sự khác biệt trong phương pháp xác định TLĐMR của các nước, khả năng xuất hiện thêm các khu vực chồng lấn giữa các bên liên quan, do đó có thể khiến tình hình tranh chấp tại khu vực sẽ phức tạp hơn trong tương lai.

Bên cạnh đó, có thể thấy rằng, qua các hồ sơ TLĐMR, cộng đồng quốc tế ngày càng quan tâm tới Biển Đông, khi ngày càng nhiều tiếng nói phản đối công khai, trực diện trước yêu sách vùng biển không phù hợp với luật pháp quốc tế của Trung Quốc.

Điều này càng khẳng định thêm vai trò của Công ước UNCLOS là cơ sở pháp lý trong xác định phạm vi của các vùng biển, và tầm quan trọng của việc tuân thủ, diễn giải, áp dụng thiện chí các quy định của Công ước và sự cần thiết của đảm bảo trật tự pháp lý trên Biển Đông vì hoà bình, ổn định, phát triển.

Ủy ban Ranh giới thềm lục địa (CLCS) là một trong ba cơ quan chuyên môn được thành lập trong khuôn khổ UNCLOS, bên cạnh Toà án quốc tế về Luật Biển (ITLOS) và Cơ quan quyền lực đáy đại dương (ISA).

Chức năng, nhiệm vụ, cơ cấu tổ chức của CLCS được quy định trong Phụ lục II UNCLOS. CLCS, gồm có 21 thành viên, là các chuyên gia trong lĩnh vực địa chất, địa vật lý hay thuỷ văn, có chức năng: (i) Xem xét thông tin và các tài liệu do các quốc gia ven biển (QGVB) đệ trình liên quan đến ranh giới ngoài của thềm lục địa ở khu vực mà các ranh giới này vượt quá 200 hải lý, và đưa ra khuyến nghị phù hợp với Điều 76; (ii) Cung cấp tư vấn khoa học và kỹ thuật, nếu được các quốc gia liên quan yêu cầu trong quá trình chuẩn bị các thông tin liên quan đến ranh giới ngoài của thềm lục địa.

Trong trường hợp không đồng ý với khuyến nghị của CLCS, QGVB có thể điều chỉnh hoặc đệ trình hồ sơ mới lên CLCS.

Các hoạt động của CLCS không phương hại tới các vấn đề liên quan đến phân định ranh giới biển giữa các quốc gia có bờ biển đối diện hoặc liền kề.

Theo thống kê đến năm 2025, CLCS đã tiếp nhận 95 hồ sơ TLĐMR từ nhiều quốc gia thành viên UNCLOS và có 11 hồ sơ TLĐMR đã được các quốc gia điều chỉnh. Hiện nay đã có 45 hồ sơ được CLCS xem xét và đưa ra khuyến nghị, 13 hồ sơ đang được tiếp tục xem xét.

Nguồn: https://baoquocte.vn/them-luc-dia-mo-rong-ngoai-200-hai-ly-quy-dinh-va-thuc-tien-315164.html