Sen được người Việt yêu quý không chỉ vì vẻ đẹp, nó là hình ảnh của sự thanh sạch, vươn lên từ bùn đất mà không nhiễm bẩn. Sen đi vào ca dao, thi ca, vào đời sống tâm linh và ký ức của bao thế hệ.
“Trong đầm gì đẹp bằng sen
Lá xanh bông trắng lại chen nhị vàng
Nhị vàng bông trắng lá xanh
Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn”
Nhiều địa phương đã chọn trồng sen trên những vùng đất chiêm trũng, đầm lầy. Bước đầu, cây sen đã chứng minh giá trị: dễ trồng, chịu nước tốt, ít sâu bệnh, cho hoa, cho hạt.
Tuy nhiên, có một thời gian dài bài toán kinh tế của cây sen vẫn dừng lại ở mức “thoát nghèo”. Ở nhiều nơi, sen chỉ được trồng để lấy hoa hoặc hạt. Những phần còn lại như lá, ngó, đài, thân, củ… thường bị bỏ lại, trở thành phụ phẩm lãng phí.
Vòng đời kinh tế của sen vì thế cũng ngắn như chính mùa hoa, nở rộ vài tháng rồi tàn lụi, bỏ mặc cả một tiềm năng chưa được “đánh thức”. Suốt nhiều năm, sen vẫn chỉ được coi là một cây trồng thời vụ.
Một thập kỷ qua, các nhà khoa học của Viện Nghiên cứu Rau quả - một trong những đơn vị đầu ngành trong lĩnh vực chọn tạo giống cây trồng, đã triển khai chương trình sưu tập, bảo tồn và tuyển chọn hàng chục nguồn gen sen quý tại các vùng trồng truyền thống như Đồng Tháp, Hà Nội, Thừa Thiên Huế, Bắc Ninh, Ninh Bình…
Đến nay, Viện Rau quả đã thu thập và lưu giữ tập đoàn 12 giống sen tốt nhất, gồm cả sen bản địa và sen nhập ngoại, để phục vụ lai tạo giống mới.
Nhiều giống sen quý đã được hồi phục như sen trắng Huế, sen Quan Âm… và nhiều giống ngoại lai hữu ích được du nhập như sen Nhật, sen Ấn Độ (cho hoa mùa đông) hay sen Oga, Kanasumi (Nhật Bản) chịu lạnh tốt.
Các giống sen chuyên dùng lấy củ, lấy ngó cũng được nhập về từ Nhật, Ấn Độ… giúp Việt Nam lần đầu tiên có loại sen ngó, sen củ năng suất cao, chất lượng tốt.
Trên nền tảng nguồn gen quý hiếm, các nhà khoa học đã chọn tạo thành công nhiều giống sen triển vọng, đáp ứng từng mục tiêu sử dụng, cụ thể: giống sen lấy hạt SH01, SH02, SH03; giống sen cảnh trồng ao, hồ, ruộng trũng SCH01, SCH02, SCH03; và giống sen cảnh trồng chậu SCC01, SCC02, SCC03.
Tại các địa phương trồng khảo nghiệm, những giống sen mới này đã được đánh giá chi tiết về các yếu tố như đặc điểm giống, năng suất, chất lượng sản phẩm (hoa; hạt), cũng như mức độ chấp nhận của thị trường.
Đặc biệt, những giống sen mới không chỉ mang tính ứng dụng cao mà còn thể hiện rõ định hướng chuyên biệt, thay vì khai thác “đa năng” như trước.
Việc đa dạng nguồn gen đã tạo nền tảng cho sản xuất sen quanh năm: có giống nở mùa hè, có giống nở mùa thu, thậm chí có giống sen trắng Ấn Độ nở hoa ngay dịp Tết, hay sen Nhật chịu lạnh nở hoa giữa mùa đông.
Nhờ đó, mô hình trồng sen gối vụ ở Ninh Bình, Hưng Yên… mới trở thành hiện thực, kéo dài mùa hoa đến 8-9 tháng, gia tăng đáng kể doanh thu từ du lịch và thu hoạch sen.
Theo TS Nguyễn Thị Hồng Nhung, Bộ môn Chọn tạo giống, Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Hoa, Cây cảnh (Viện Nghiên cứu Rau quả), công nghệ nhân giống tiên tiến cũng được áp dụng để đảm bảo chất lượng cây sen giống.
Hiện nay, thay vì tách hạt hay củ như truyền thống, phần lớn giống sen được nhân bằng phương pháp nuôi cấy mô trong phòng thí nghiệm, giúp tạo cây con sạch bệnh, đồng đều, sinh trưởng phát triển tốt khi đem trồng đại trà.
“Quá trình chọn tạo giống sen là một chuỗi công đoạn chuyên sâu, bắt đầu từ thu thập và đánh giá nguồn vật liệu, tiếp đến là lai hữu tính để tạo ra biến dị di truyền, rồi chọn lọc các dòng lai triển vọng.
Chúng tôi còn áp dụng công nghệ nhân giống bằng mô tế bào và tiến hành thử nghiệm trên nhiều vùng sinh thái nhằm sàng lọc những giống sen có tiềm năng thực sự”, TS Nhung phân tích.
Khác với phương pháp truyền thống, quy trình hiện nay tích hợp các công nghệ hiện đại như chỉ thị phân tử để định hướng chọn lọc, hay nuôi cấy mô tế bào nhằm rút ngắn thời gian nhân giống và tăng độ chính xác.
Nhờ đó, các giống sen mới có năng suất, chất lượng vượt trội, tính chống chịu bệnh cao, khả năng thích nghi tốt và đáp ứng nhiều nhu cầu.
Sen vốn được yêu quý bởi vẻ đẹp thanh khiết, nhưng vẻ đẹp ấy sẽ mãi chỉ dừng ở ao làng nếu không được đánh thức bằng công nghệ. Từ một loại cây gắn liền với thơ ca và lễ nghi, sen đang dần trở thành một nguồn nguyên liệu quý trong nông nghiệp hiện đại.
Trồng sen đã khó, nhưng phát triển sen thành ngành kinh tế hiệu quả lại càng khó hơn. Chỉ khi khoa học công nghệ được ứng dụng bài bản, từng phần của cây mới được khai thác trọn vẹn, mở ra tiềm năng kinh tế thực sự.
Trong chuỗi hành trình đó, chế biến chính là điểm then chốt. PGS.TS Đặng Văn Đông - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Rau quả, gọi đây là “mắt xích quyết định trong chuỗi giá trị cây sen”.
Các nhà khoa học tại Viện Nghiên cứu Rau quả đã nghiên cứu và chuyển giao nhiều công nghệ chế biến hiện đại: sấy hạt sen bằng hồng ngoại để giữ nguyên màu sắc và dưỡng chất; chiết xuất tinh dầu từ lá, ngó sen làm nguyên liệu mỹ phẩm; sản xuất bột tâm sen, trà lá sen; và đặc biệt là ướp trà sen theo phương pháp truyền thống nhưng bán cơ giới hóa để vừa giữ được hương sen tinh khiết mà vừa tiết kiệm công sức, thời gian.
Thái Bình (cũ) là một trong những địa phương tiếp cận sớm tiến bộ kỹ thuật và nhanh chóng biến công nghệ thành kết quả cụ thể trên đồng ruộng.
Tại xã Hồng Minh, những cánh đồng lúa trũng kém hiệu quả từng bị bỏ hoang đã được cải tạo thành vùng trồng sen chuyên canh.
Năm 2021, Hợp tác xã Sen Vân Đài được thành lập, triển khai mô hình bài bản trên diện tích 6ha, với cách làm khác biệt: không trồng đại trà một loại, mà chia ô theo từng giống phù hợp với mục tiêu chế biến.
Giống lấy hoa dùng để ướp trà, giống lấy hạt sản xuất sữa hạt sen, giống lấy củ làm mứt, sấy dẻo, giống lấy ngó phục vụ chế biến thực phẩm. Toàn bộ quy trình đều tuân thủ nghiêm ngặt theo hướng dẫn kỹ thuật từ Viện.
Theo đại diện HTX, nhiều giống sen được canh tác tại đây đang phát huy đúng thế mạnh, mang lại thu nhập ổn định cho người dân.
Giống sen chuyên lấy hoa ướp trà cho năng suất khoảng 40.000 bông mỗi 1.000m² sau 6 tháng, tức khoảng 400.000 bông mỗi hecta mỗi vụ hoa. Hoa sen tươi được thu hoạch hàng ngày, vừa bán làm hoa cắm, vừa cung cấp cho các cơ sở ướp trà cao cấp.
Với giống sen lấy hạt, tỷ lệ đậu quả đạt tới 98%, cho sản lượng ổn định và chất lượng cao. Hạt sen sau thu hoạch được chế biến thành sữa hạt sen, mứt, bột dinh dưỡng, phục vụ thị trường thực phẩm và dược liệu.
Ngó sen (thân non) cho thu trung bình 150-200kg/ha mỗi lứa, được sơ chế làm rau ăn hoặc đặc sản như gỏi, nộm. Trong khi đó, sen lấy củ thu hoạch sau khoảng 3 tháng trồng, năng suất 9-10 tấn/ha/vụ, với giá bán 40.000-45.000 đồng/kg củ tươi.
Mỗi hecta sen lấy củ có thể mang lại 300-400 triệu đồng mỗi vụ cho nông dân. Sản phẩm được bán tươi hoặc chế biến sâu: củ sen sấy, mứt, muối chua...
Song song với sản phẩm tươi, HTX còn đầu tư chế biến sâu: trà ướp hoa sen kết hợp với chè Tân Cương, ngó sen muối chua, sen sấy, sen chiên… Mỗi ngày, HTX cung ứng 500-1.000 bông sen tươi, khoảng 200kg củ và mầm sen, mỗi tháng xuất ra thị trường 4 tấn lá sen phục vụ sản xuất trà giảm cân, trà an thần.
Đồng Tháp là một tỉnh thuộc vùng Đồng bằng sông Cửu Long, từ lâu đã nổi tiếng với hình ảnh những ruộng sen bạt ngàn đi vào câu thơ, tiếng hát. Ở Đồng Tháp, sen được trồng thành những cánh đồng bạt ngàn, từ trồng trên phố đến vào nhà dân, khiến cho đâu đâu cũng thấy sen xuất hiện.
Hiện nay Đồng Tháp phát triển theo chuỗi giá trị gắn với kinh tế tuần hoàn, tăng trưởng xanh. Vì thế, UBND tỉnh Đồng Tháp yêu cầu các sở ban ngành, các đơn vị có liên quan tập trung nghiên cứu, hỗ trợ phát triển công nghiệp chế biến sâu các sản phẩm mới từ sen (sản phẩm phối trộn, sản phẩm có giá trị gia tăng cao, sản phẩm thuần chay…) theo nhu cầu của đơn vị sản xuất, kinh doanh và hỗ trợ phát triển thị trường tiêu thụ cho sản phẩm theo tín hiệu thị trường.
Bên cạnh đó, chuyển đổi số cũng được áp dụng: nhiều hợp tác xã sen đã mở gian hàng trên sàn thương mại điện tử, quảng bá sản phẩm trên mạng xã hội, giúp đặc sản sen vươn xa hơn tới khách hàng khắp nơi.
Sự vào cuộc của khoa học công nghệ trong toàn chuỗi giá trị – từ giống, canh tác đến chế biến, marketing – đã và đang tiếp thêm sức mạnh cho bông sen Việt vươn tầm cao mới.
20h30 ngày 14/4 (giờ Việt Nam), nữ phi hành gia gốc Việt Amanda Nguyễn, ca sĩ Katy Perry cùng 4 phụ nữ khác đã ghi dấu lịch sử khi tham gia chuyến bay vũ trụ toàn phi hành đoàn nữ đầu tiên trên tàu New Shepard của hãng Blue Origin, tại bãi phóng West Texas (Mỹ).
Trong chuyến bay đặc biệt du hành vào vũ trụ này, Amanda Nguyễn đã mang theo 169 hạt giống sen Việt Nam.
Những hạt giống quý này được lựa chọn từ giống sen bản địa tại Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển hoa, cây cảnh, do Trung tâm Vũ trụ Việt Nam (VNSC) và Viện Hàn lâm Khoa học & Công nghệ Việt Nam (VAST) phối hợp thực hiện.
Chuyến đi vào không gian của sen là một dấu mốc cho hành trình “cất cánh” của loài hoa mà người Việt vẫn luôn tự hào.
Theo PGS.TS Đặng Văn Đông hành trình nâng tầm cây sen vẫn còn một chặng đường rất dài ở phía trước.
Sau hơn một thập kỷ nỗ lực nghiên cứu và tuyển chọn, Viện nghiên cứu Rau quả đã thu thập khoảng 80 giống sen từ cả nội địa và nhập khẩu nước ngoài, gồm nhiều loại sen chuyên dụng như sen lấy hoa, lấy hạt, lấy củ và sen ngó.
Dựa trên nguồn gen đó, Viện đã tiến hành lai tạo tạo sinh hàng trăm cá thể lai và xây dựng mô hình đánh giá với khoảng 360 dòng lai triển vọng, trong đó có nhiều dòng đạt tỷ lệ nảy mầm hạt lên đến 80–100%.
Tuy nhiên, theo PGS Đông, đó vẫn chưa đủ để cây sen thực sự cất cánh như một ngành hàng kinh tế mũi nhọn.
“Cây sen còn rất nhiều tiềm năng để khai thác. Những gì chúng tôi đã làm, thực ra mới chỉ là bước khởi đầu”, ông chia sẻ.
Trong thời gian tới, nhiệm vụ đầu tiên mà Viện xác định là tiếp tục cải tiến bộ giống sen theo hướng chuyên biệt hoá. Mỗi mục đích khai thác đều đòi hỏi những yêu cầu khác nhau về đặc tính sinh trưởng, hương thơm, năng suất và khả năng thích nghi.
“Giống sen Tây Hồ rất nổi tiếng nhờ hương thơm đặc trưng, nhưng lại có thời gian thu hoạch ngắn và khó chịu lạnh. Bài toán đặt ra là phải tạo được giống sen vẫn giữ nguyên “cái hồn” Tây Hồ nhưng bền hoa hơn, chịu lạnh tốt hơn, năng suất cao hơn”, PGS Đông dẫn chứng.
Bên cạnh đó, chất lượng giống sen lấy hạt cũng cần được nâng lên một bước: không chỉ tăng năng suất mà phải cải thiện cả hàm lượng dinh dưỡng, tỷ lệ nảy mầm, khả năng chống chịu sâu bệnh. Đây là điều kiện tiên quyết để cây sen có thể cạnh tranh bền vững và đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe từ thị trường.
Không chỉ dừng ở sản xuất tươi, Viện còn đang đẩy mạnh nghiên cứu chế biến sâu - mảnh ghép then chốt để hoàn thiện chuỗi giá trị cây sen. Theo chuyên gia này, thị trường hiện nay, đặc biệt là giới trẻ, chuộng sự tiện lợi, nên các sản phẩm như trà sen túi lọc, trà hòa tan, bột sen pha sẵn hay tinh dầu sen tạo hương tự nhiên sẽ là hướng đi tiềm năng.
Song hành với phát triển sản phẩm, PGS Đông nhận định cần đặt trọng tâm vào yếu tố bền vững: từ quy trình trồng sen theo hướng hữu cơ đến việc gắn sen với mô hình du lịch cộng đồng. Mục tiêu là xây dựng một hệ sinh thái tích hợp, nơi nhà khoa học nghiên cứu chuyên sâu, nông dân sản xuất bài bản, còn doanh nghiệp đóng vai trò đầu tư, kết nối và tiêu thụ.
Chuyên gia này cho rằng, để làm được điều đó, chuyển đổi số là bước đi bắt buộc. Người tiêu dùng không cần đến tận đầm sen, nhưng họ cần biết sản phẩm mình dùng được trồng ở đâu, theo quy trình nào, có an toàn hay không. Ngược lại, người trồng cũng có thể chủ động nắm bắt thị trường, cập nhật xu hướng và kết nối khách hàng dễ dàng hơn.
“Khi cây sen được dẫn dắt bằng khoa học, nâng tầm bởi công nghệ, được số hóa để kết nối sâu với người tiêu dùng, tôi tin rằng nó sẽ không chỉ là biểu tượng văn hóa mà còn trở thành ngành hàng kinh tế thực thụ của Việt Nam”, PGS Đông kết luận.
Nguồn: https://dantri.com.vn/khoa-hoc/chat-xam-viet-dua-cay-sen-vuon-minh-buoc-vao-chuoi-gia-tri-trieu-usd-20250817164052520.htm
![[Ảnh] Cận cảnh tòa nhà Trung tâm Tài chính quốc tế đầu tiên tại Thành phố Hồ Chí Minh](https://vphoto.vietnam.vn/thumb/1200x675/vietnam/resource/IMAGE/2025/8/19/3f06082e1b534742a13b7029b76c69b6)
![[Ảnh] Thủ tướng Phạm Minh Chính dự lễ khai trương Trung tâm Dữ liệu quốc gia](https://vphoto.vietnam.vn/thumb/1200x675/vietnam/resource/IMAGE/2025/8/18/b5724a9c982b429790fdbd2438a0db44)
Bình luận (0)