Đề thi tiếng Anh THPT 2025: Lệch chuẩn đầu ra, đánh đổi vì mục tiêu “kép”?

(Dân trí) - Đề thi tiếng Anh THPT 2025 được chuyên gia đánh giá lệch chuẩn đầu ra B1 khi sử dụng nhiều thuật ngữ, cấu trúc câu, yêu cầu suy luận, phân tích sâu vốn là đặc trưng của trình độ B2 đến cận C1.

Đề thi có mức độ khó vượt chuẩn

Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025 đánh dấu lần đầu tiên học sinh học theo chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) mới trong 3 năm THPT bước vào một kỳ thi quốc gia có tính quyết định.

Trong bối cảnh giáo dục đang chuyển mạnh từ “truyền thụ kiến thức” sang “phát triển năng lực”, kỳ vọng đặt ra là đề thi các môn, đặc biệt là môn tiếng Anh khi có lượng thí sinh đăng ký dự thi tự chọn lớn với hơn 352.000 trong tổng số 1,13 triệu thí sinh dự thi chương trình mới (chiếm khoảng 30%).

Điều này yêu cầu đề thi phải bám sát chuẩn đầu ra và phản ánh đúng năng lực sử dụng ngôn ngữ trong thực tiễn. Tuy nhiên, đề thi tiếng Anh năm nay đang gây tranh cãi vì mức độ khó vượt chuẩn, thiết kế chưa thân thiện và nghi vấn chưa được chuẩn hóa đầy đủ trước khi áp dụng.

Theo chương trình GDPT 2018, học sinh hoàn tất lớp 12 được kỳ vọng đạt trình độ tiếng Anh B1 theo Khung tham chiếu châu Âu (CEFR), tức có thể giao tiếp độc lập trong các tình huống quen thuộc, hiểu văn bản đơn giản, xử lý các nhu cầu cơ bản trong học tập và đời sống. Đây là mục tiêu hợp lý đối với phổ thông đại trà.

Thế nhưng, đề thi năm 2025 lại xuất hiện hàng loạt câu hỏi có độ khó vượt ngưỡng B1, cả về từ vựng lẫn kỹ năng đọc hiểu. Các bài đọc mang tính học thuật như “greenwashing”, “tourism behavior” hay “digital agriculture” sử dụng nhiều thuật ngữ trừu tượng, cấu trúc câu phức tạp, yêu cầu suy luận và phân tích sâu. Đây vốn là đặc trưng của trình độ B2 đến cận C1.

Học sinh có chứng chỉ tiếng Anh quốc tế cũng bối rối với hàng loạt thuật ngữ chuyên ngành khó (Ảnh: BN).

Không ít thí sinh có chứng chỉ quốc tế IELTS 6.5–7.0 vẫn cảm thấy đề thi “khó vượt mức cần thiết”, thậm chí giảng viên bản ngữ tại các trung tâm luyện thi quốc tế cũng nhận định đề quá tải về ngôn ngữ học thuật và cách hỏi thiếu thân thiện.

Thay vì kiểm tra khả năng sử dụng tiếng Anh trong giao tiếp và học tập đời thường, đề thi lại thiên về mẹo, bẫy và khả năng giải đoán logic – điều không phản ánh năng lực ngôn ngữ ứng dụng mà chương trình phổ thông đang hướng đến.

Lệch chuẩn đầu ra, đánh đổi vì mục tiêu “kép”?

Theo tôi, nguyên nhân của thực trạng này nằm ở tư duy thiết kế đề thi “mục tiêu kép”: vừa để xét tốt nghiệp, vừa để phân loại học sinh phục vụ tuyển sinh đại học. Đây là điểm mấu chốt gây xung đột.

Nếu để công nhận tốt nghiệp, đề thi cần dừng ở mức B1, bảo đảm tính đại trà, công bằng và khuyến khích học sinh trung bình – khá nỗ lực đạt chuẩn. Nếu để phân loại, đề thi cần những câu hỏi nâng cao nhằm phân biệt năng lực học sinh ở mức B2 trở lên.

Khi “gộp hai mục tiêu vào một đề”, bài thi buộc phải dàn trải từ rất dễ đến rất khó. Nhưng nếu không có thông tin minh bạch về cấu trúc phân tầng độ khó, học sinh sẽ lúng túng trong ôn luyện, giáo viên khó điều chỉnh phương pháp, còn đề thi thì dễ rơi vào tình trạng lệch chuẩn.

TS Hoàng Ngọc Vinh, nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp, Bộ GD&ĐT; Thành viên Tổ Tư vấn của Uỷ ban Quốc gia Đổi mới Giáo dục Đào tạo, nhiệm kỳ 2016-2021 (Ảnh: NVCC).

Một nghi ngờ khác, không kém phần quan trọng, là đề thi có thể chưa được chuẩn hóa bằng thử nghiệm thực tế (pilot testing). Trong các hệ thống kiểm định quốc tế, đề thi đều phải qua nhiều vòng thử nghiệm để đánh giá độ khó, độ phân biệt, tính hợp lệ và độ tin cậy.

Những thông số như thời gian trung bình mỗi câu, chỉ số phân biệt giữa học sinh giỏi và trung bình, hay mức độ bám sát chuẩn CEFR đều là bắt buộc trước khi đề được sử dụng chính thức. Tuy nhiên, đề thi tiếng Anh THPT 2025 chưa công bố bất kỳ dữ liệu thử nghiệm nào, cũng không có báo cáo phân tích kỹ thuật nào được chia sẻ.

Việc thiếu minh bạch trong quy trình xây dựng đề là điều không thể xem nhẹ đối với một kỳ thi quốc gia có ảnh hưởng tới hàng triệu học sinh mỗi năm.

Cũng cần nhấn mạnh rằng, trong khi các hệ thống đánh giá quốc tế như IELTS, TOEFL hay bài thi tiếng Anh quốc gia VSTEP đều hướng tới đo năng lực sử dụng tiếng Anh trong các ngữ cảnh đời sống – học tập – nghề nghiệp, thì đề thi THPT năm nay lại nhấn vào kiểm tra kiến thức ngôn ngữ và khả năng xử lý mẹo thi.

Điều này trái với định hướng phát triển năng lực trong chương trình GDPT 2018 và làm giảm tính ứng dụng thực tế của kết quả thi. Các trường đại học cũng khó dựa vào đó để dự báo khả năng học tập bằng tiếng Anh trong môi trường học thuật.

Cần tách bạch mục tiêu của đề thi

Trước những bất cập trên, ngành giáo dục cần cân nhắc những điều chỉnh để đảm bảo đúng định hướng, mục tiêu của kỳ thi.

Điều đầu tiên, cần tách bạch mục tiêu của đề thi. Bài thi xét tốt nghiệp nên bám sát chuẩn B1 và không quá nặng tính phân loại. Với tuyển sinh đại học, có thể dùng bài thi riêng hoặc chấp nhận kết quả từ các chứng chỉ tiếng Anh quốc tế/đánh giá năng lực chuẩn hóa (như VSTEP, IELTS, TOEFL…).

Tiếp đó, phải công bố rõ ma trận đề thi theo khung CEFR, minh bạch tỷ lệ câu hỏi theo từng mức độ (B1 – B2 – nâng cao) để người dạy, người học có cơ sở định hướng. Điều rất quan trọng bắt buộc thực hiện thử nghiệm đề thi (pilot test) trên diện rộng và công khai các chỉ số kỹ thuật như độ khó, độ phân biệt, độ tin cậy của từng câu trắc nghiệm.

Chuyên gia đề xuất cần tách bạch mục tiêu của đề thi (Ảnh minh hoạ: Hải Long).

Ngoài ra, đề thi cần chuyển hướng rõ rệt từ đánh giá kiến thức sang đánh giá năng lực ứng dụng thực tiễn. Các văn bản trong đề nên phản ánh ngữ cảnh giao tiếp thực tế như: email, thông báo, hội thoại, bài viết ngắn… thay vì các đoạn học thuật trừu tượng và xa rời thực tế sống của học sinh Việt Nam.

Cuối cùng, để đảm bảo sự ổn định của các kỳ thi, Bộ GD&ĐT rất cần chuẩn hóa đội ngũ xây dựng đề thi quốc gia cả về chuyên môn lẫn kỹ thuật ra đề. Việc thiết kế một bài thi chuẩn hóa, phản ánh đúng chuẩn đầu ra và bảo đảm độ tin cậy không chỉ cần kiến thức chuyên môn, mà còn đòi hỏi năng lực sư phạm đánh giá – một kỹ năng riêng biệt không phải giáo viên giỏi nào cũng có.

Bộ cần có chính sách đào tạo, chuẩn hóa và giám sát chặt chẽ đội ngũ ra đề – coi đây là một mắt xích chiến lược nếu mong muốn có được sự đột phá phát triển giáo dục vì sự tiến bộ của người học.

Một bài thi quốc gia không thể chỉ dựa trên sự “cảm nhận” của người ra đề, mà cần được xây dựng theo nguyên tắc sư phạm, khoa học, chuẩn hóa – đặt người học làm trung tâm và hướng tới sự công bằng, tin cậy, đo được chuẩn đầu ra đúng của chương trình giáo dục.

Nguồn: https://dantri.com.vn/giao-duc/de-thi-tieng-anh-thpt-2025-lech-chuan-dau-ra-danh-doi-vi-muc-tieu-kep-20250629170937450.htm