Độc đáo lễ hội chợ vùng cao

Những phiên chợ vùng cao từ lâu đã trở thành một phần không thể thiếu của đời sống cộng đồng, là nơi hội tụ, lưu giữ phong tục, tín ngưỡng, phản ánh tâm hồn, bản sắc của đồng bào các dân tộc thiểu số. Bước vào thời kỳ hội nhập, các lễ hội chợ đã trở thành điểm nhấn phát triển du lịch, thắt chặt đoàn kết và tình hữu nghị.

Không khí giàu bản sắc tại lễ hội chợ Phong lưu Khâu Vai năm 2025. (Ảnh TRẦN CAO BẢO LONG).

Nhắc đến lễ hội chợ vùng cao, nhiều người nghĩ ngay đến chợ tình Khâu Vai (Mèo Vạc, Tuyên Quang) - nét văn hóa đặc sắc có lịch sử hình thành hàng trăm năm.

Chợ tình bắt nguồn từ câu chuyện tình yêu cảm động của đôi trai gái không được đến với nhau nhưng hằng năm vẫn hẹn gặp tại Khâu Vai để bày tỏ tình cảm. Dần dần, từ cuộc hẹn tình yêu ấy đã trở thành tập quán xã hội, rồi thành chợ phiên, chợ tình, thu hút đông đảo người dân và du khách tìm về.

Bước vào thời kỳ hội nhập, các lễ hội chợ ngày càng được quan tâm, tổ chức quy mô, trở thành điểm nhấn phát triển du lịch, thắt chặt đoàn kết và tình hữu nghị giữa các dân tộc.

Bản sắc độc đáo từ chợ tình Khâu Vai

Mỗi độ xuân về, nơi núi rừng, đá tai mèo còn xen lẫn sắc hoa mơ, hoa mận cuối mùa, cả cao nguyên đá Đồng Văn lại rộn ràng hơn. Trên con đường uốn quanh sườn núi, vó ngựa khua lốc cốc, tiếng khèn H'Mông dìu dặt, tiếng cười ríu ran đã vẽ nên bức tranh nhiều cung bậc của ngày hội lớn. Người ta đi chợ tình Khâu Vai để gặp gỡ, tìm lại chút ký ức xưa, cũng có thể là gửi gắm những điều chưa kịp nói cùng nhau.

Trong không gian ấy, nhiều người nhớ tới những câu thơ của nhà thơ Trần Hòa Bình: “Nếu một mai mình không lấy được nhau/ Em có đi cùng anh qua điệp trùng đá sắc/ Những Khâu Vai bầm dập dấu chân người”.

Hơn trăm năm qua, Khâu Vai vẫn là chứng nhân cho nỗi nhớ thương, khắc khoải khó bật thành lời, cho nên nhiều người chọn hóa giải trong khói hương miếu Ông-miếu Bà, để yêu thương được cất giữ và nâng niu.

Giữa phiên chợ, bắt gặp những sắc màu thổ cẩm rực rỡ như vầng cầu vồng vắt qua lưng núi. Tiếng khèn gọi bạn tình ngân nga, tiếng sáo dìu dặt khiến bước chân ai cũng như chậm lại. Có đôi vợ chồng nắm tay nhau xuống chợ, rồi lại rẽ sang hai lối tìm người xưa, tất cả diễn ra trong sự bao dung, đồng cảm của cộng đồng. Ở nơi này, tình yêu được tôn thờ, quá khứ được trân trọng, hiện tại được gìn giữ bằng những nụ cười và ánh mắt ấm áp.

Khâu Vai cũng là nơi hội tụ những giá trị văn hóa đặc sắc của đồng bào các dân tộc: H'Mông, Tày, Nùng... Từ những cuộc thi giã bánh dày, thi chim… cho tới các trò chơi dân gian như: Tung còn, ném pao, leo cột… đều làm nên sức sống sôi động của ngày hội.

Đêm xuống, chợ tình bừng sáng trong không gian lung linh của lễ cầu duyên tại miếu Ông-miếu Bà, nơi bao thế hệ đôi lứa đã gửi gắm khát vọng trăm năm.

Khâu Vai hôm nay là một lễ hội đồng thời đã trở thành sản phẩm du lịch độc đáo của Tuyên Quang, thu hút hàng chục nghìn du khách mỗi năm. Người ta đến Khâu Vai để vui chơi, khám phá, nhưng quan trọng hơn cả là để tìm lại niềm tin vào tình yêu, sự thủy chung của cuộc đời. Hội chợ Khâu Vai vì thế mà khác biệt.

Năm 2021, tập quán xã hội và tín ngưỡng chợ Phong lưu Khâu Vai đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là sự ghi nhận xứng đáng cho giá trị đặc biệt của lễ hội, đồng thời mở ra cơ hội để Tuyên Quang phát triển mạnh mẽ du lịch gắn với bảo tồn di sản.

Nếu Tuyên Quang nổi bật với chợ tình Khâu Vai giàu bản sắc thì Cao Bằng, Lạng Sơn lại ghi dấu với các hội chợ thương mại du lịch quốc tế tạo sự kết hợp hài hòa giữa giao lưu văn hóa và xúc tiến thương mại. Những năm gần đây, tại Cao Bằng, Hội chợ thương mại quốc tế đã thu hút hơn 200 doanh nghiệp trong nước và nước ngoài, với khoảng 400 gian hàng, trưng bày phong phú các sản phẩm nông sản, đồ gia dụng, thiết bị cơ khí, điện tử…

Hội chợ tạo cơ hội quảng bá đặc sản địa phương và cũng trở thành nơi gặp gỡ, kết nối doanh nghiệp hai bên biên giới, góp phần thúc đẩy hợp tác thương mại, mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm. Năm 2024, kim ngạch xuất nhập khẩu qua các cửa khẩu trên địa bàn tỉnh ước đạt khoảng 900 triệu đô-la, tăng 21,9% so với năm 2023.

Theo thống kê của ngành du lịch, những năm gần đây lượng du khách đến các tỉnh vùng cao Đông Bắc, Tây Bắc không ngừng tăng, trong đó các lễ hội chợ đóng vai trò quan trọng trong việc kéo dài thời gian lưu trú, tăng chi tiêu của du khách.

Con số này cho thấy sức bật mạnh mẽ từ hoạt động thương mại biên giới, trong đó các hội chợ đóng vai trò chất xúc tác quan trọng. Với vị trí địa lý thuận lợi, hệ thống cửa khẩu được nâng cấp, Cao Bằng đang dần khẳng định vai trò cửa ngõ kết nối ASEAN với Trung Quốc.

Tương tự, tại tỉnh Lạng Sơn, Hội chợ Thương mại, Du lịch quốc tế Việt-Trung vào tháng 12 hằng năm thu hút khoảng 300 gian hàng, hàng nghìn lượt khách tham quan, mua sắm. Đây là hoạt động nằm trong chương trình cấp quốc gia về xúc tiến thương mại, được tổ chức luân phiên hằng năm giữa tỉnh Lạng Sơn (Việt Nam) và thị xã Bằng Tường (Quảng Tây, Trung Quốc).

Có thể thấy, những hội chợ thương mại-du lịch vùng cao đã vượt xa chức năng mua bán thông thường, trở thành cầu nối hữu nghị, hợp tác quốc tế, đồng thời quảng bá hiệu quả hình ảnh văn hóa, du lịch của địa phương.

Theo thống kê của ngành du lịch, những năm gần đây lượng du khách đến các tỉnh vùng cao Đông Bắc, Tây Bắc không ngừng tăng, trong đó các lễ hội chợ đóng vai trò quan trọng trong việc kéo dài thời gian lưu trú, tăng chi tiêu của du khách.

Các hoạt động văn hóa nghệ thuật, chợ đêm, trải nghiệm du lịch cộng đồng đã trở thành sản phẩm du lịch đặc trưng, tạo lợi thế cạnh tranh cho từng địa phương. Mang lại lợi ích kinh tế, lễ hội chợ còn góp phần quan trọng trong bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể. Những điệu khèn H'Mông, làn điệu then Tày, những bộ trang phục rực rỡ sắc màu… được tái hiện sống động qua các cuộc thi, trình diễn, từ đó nuôi dưỡng niềm tự hào văn hóa, nâng cao ý thức bảo tồn trong cộng đồng.

Hướng tới phát triển du lịch bền vững

Ông Phùng Quang Thắng, Chủ tịch Liên chi hội Du lịch Xanh Việt Nam nhận định: Lễ hội chợ vùng cao nếu được tổ chức và khai thác đúng cách sẽ mở ra một hướng phát triển du lịch xanh bền vững. Muốn phát triển du lịch từ mô hình này, nên bám sát ba vấn đề: Bảo vệ văn hóa, gìn giữ thiên nhiên, phát huy lợi ích cộng đồng.

Bên cạnh những thành tựu, việc phát triển du lịch gắn với lễ hội chợ vùng cao vẫn còn nhiều thách thức. Một số nơi tổ chức còn mang tính hình thức, thiếu chiều sâu; cơ sở hạ tầng du lịch chưa đồng bộ; chất lượng dịch vụ chưa tương xứng với tiềm năng. Không ít trường hợp, sản phẩm du lịch còn đơn điệu, trùng lặp, chưa khai thác hết nét độc đáo của địa phương.

Ngoài ra, trong quá trình thương mại hóa, nguy cơ phai nhạt bản sắc văn hóa cũng đặt ra yêu cầu phải có giải pháp hài hòa giữa bảo tồn và phát triển. Du khách tìm đến chợ vùng cao không chỉ để mua hàng, mà quan trọng hơn là để trải nghiệm không gian văn hóa nguyên sơ, mộc mạc, chân thật. Nếu quá chú trọng yếu tố thương mại mà bỏ qua giá trị văn hóa cốt lõi, lễ hội dễ mất đi sức hấp dẫn riêng biệt.

Theo ông Dương Minh Bình - chuyên gia về du lịch cộng đồng, để khắc phục, các địa phương cần xây dựng chiến lược phát triển du lịch gắn với bảo tồn di sản, chú trọng đào tạo nguồn nhân lực, nâng cao chất lượng dịch vụ, đồng thời đầu tư hạ tầng đồng bộ, hiện đại. Bên cạnh đó, cần khuyến khích cộng đồng tham gia vào quá trình tổ chức lễ hội, phát triển mô hình du lịch cộng đồng, để người dân thật sự là chủ thể, là người hưởng lợi từ di sản văn hóa.

Lễ hội chợ vùng cao nếu được tổ chức và khai thác đúng cách sẽ mở ra một hướng phát triển du lịch xanh bền vững. Muốn phát triển du lịch từ mô hình này, nên bám sát ba vấn đề: Bảo vệ văn hóa, gìn giữ thiên nhiên, phát huy lợi ích cộng đồng.

Ông Phùng Quang Thắng, Chủ tịch Liên chi hội Du lịch Xanh Việt Nam

Qua hoạt động thực tế, các chuyên gia du lịch cộng đồng cũng khuyến cáo việc sân khấu hóa quá mức ở lễ hội chợ. Thay vào đó, nên xây dựng “hành lang kể chuyện” một cách mộc mạc, tự nhiên, gắn với con người, vùng đất và tích cực xây dựng đội ngũ hướng dẫn viên bản địa, ứng dụng công nghệ để tạo mã QR đa ngôn ngữ.

Các lễ hội chợ hôm nay ngoài mở ra không gian trao đổi, giao lưu của đồng bào miền núi cũng đã trở thành điểm đến của tình hữu nghị, của hợp tác và phát triển, góp phần đưa hình ảnh đất nước Việt Nam giàu bản sắc, thân thiện và năng động đến với bạn bè quốc tế. Mỗi lễ hội chợ một bản sắc riêng, nhưng cùng hướng đến một giá trị chung: Đưa văn hóa thành sức mạnh mềm, đưa tình yêu vùng đất thành động lực gắn kết để hòa vào dòng chảy hội nhập.

MAI LỮ

Nguồn: https://nhandan.vn/doc-dao-le-hoi-cho-vung-cao-post909273.html