Giải pháp nào lấp 'khoảng trống' thị phần nông sản Việt tại thị trường EU?

Thị trường lớn, khắt khe nhưng nhiều dư địa cho nông sản Việt

Với quy mô dân số 450,4 triệu người (2025), GDP đạt 19,4 nghìn tỷ USD (2024), chiếm gần 18% toàn cầu, cùng mức chi tiêu cho thực phẩm - đồ uống lên tới 1.100 tỷ Euro/năm, EU được coi là một trong những thị trường nông lâm thủy sản lớn nhất và khắt khe nhất thế giới. Năm 2024, nhập khẩu nông lâm thủy sản của khối đạt 348 tỷ USD và dự báo 2025 sẽ tăng lên 363,9 tỷ USD. Các nhóm hàng nhập khẩu chủ lực gồm rau quả, thủy sản, cà phê, hạt điều, gỗ, tiêu… với giá trị chiếm từ 30 - 60% tổng nhập khẩu toàn cầu.

Năm 2024, kim ngạch nhập khẩu cà phê của EU đạt 26,33 tỷ USD, chiếm trên 60% nhập khẩu cà phê của thế giới.

Việt Nam hiện là một trong những đối tác cung ứng quan trọng, với kim ngạch xuất khẩu nông sản sang thị trường EU tăng đều qua các năm, từ 3,76 tỷ USD (2019) lên 5,44 tỷ USD (2024).

Riêng 7 tháng năm 2025, con số đã đạt 4,73 tỷ USD, tăng 49% so với cùng kỳ. Các mặt hàng chủ lực gồm cà phê, thủy sản, gỗ, hạt điều, rau quả, với thị trường nhập khẩu lớn nhất là Đức, tiếp theo là Hà Lan, Tây Ban Nha, Bỉ và Italia. Hiện, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam mới chỉ chiếm khoảng 2% tổng giá trị nhập khẩu nông sản của EU, cho thấy dư địa tăng trưởng còn rất lớn.

Tuy nhiên, nông sản Việt Nam vẫn còn nhiều khó khăn khi vào thị trường đầy tiềm năng này. Ông Trần Văn Công, Tham tán Nông nghiệp Việt Nam tại EU thông tin, với nhóm sản phẩm động vật trên cạn của Việt Nam chưa được EU mở cửa; chưa tháo gỡ được “thẻ vàng IUU” đối với thủy sản khai thác; chính sách thuế và cạnh tranh gia tăng khi các quốc gia khác đang dịch chuyển nguồn cung sang thị trường EU do ưu đãi về thuế quan; khoảng cách địa lý xa, chi phí logistics cao làm giảm sức cạnh tranh của hàng Việt tại thị trường này. Ngoài ra, Việt Nam vẫn chủ yếu xuất khẩu các sản phẩm thô hoặc sơ chế, sản phẩm chế biến có giá trị gia tăng cao của Việt Nam vào EU còn khiêm tốn.

Trong khi đó, đặc điểm nổi bật của thị trường này yêu cầu khắt khe về chất lượng, an toàn thực phẩm, phát triển bền vững và trách nhiệm xã hội. Đối với nhóm hàng có nguồn gốc thực vật, EU không yêu cầu mã vùng trồng, mã đóng gói bắt buộc như một số thị trường khác mà chủ yếu áp dụng phương thức hậu kiểm. Tuy nhiên, một số sản phẩm như thanh long, ớt, đậu bắp vẫn bị áp dụng biện pháp kiểm soát chặt chẽ hơn do từng bị cảnh báo về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật.

Đối với hàng thủy sản, EU đã mở cửa toàn diện nhưng yêu cầu rất cao về truy xuất nguồn gốc, chứng nhận an toàn thực phẩm và khai thác hợp pháp. EU cũng chuẩn bị thực thi Quy định chống mất rừng (EUDR), có hiệu lực từ ngày 31/12/2025. Việt Nam là một trong số ít quốc gia được xếp vào nhóm rủi ro thấp, tuy nhiên các doanh nghiệp vẫn cần chủ động chuẩn bị để đáp ứng quy định này.

Doanh nghiệp tái cấu trúc theo hướng bền vững để chinh phục EU

Sau 5 năm thực thi EVFTA, EU đã xóa bỏ thuế nhập khẩu với gần 100% số dòng thuế, tạo lợi thế lớn cho nông, lâm, thủy sản Việt Nam. So với các đối thủ từ Nam Mỹ, châu Á hay châu Phi vốn phải chịu thuế MFN (thuế nhập nhập khẩu ưu đãi) hoặc GSP (Hệ thống ưu đãi thuế quan phổ cập) từ 4% trở lên, hàng Việt đang có ưu thế cạnh tranh rõ rệt tại thị trường này.

EU là thị trường khó tính nhưng đầy tiềm năng. Nếu tận dụng tốt các hiệp định thương mại như EVFTA, kết hợp cải thiện chất lượng, năng lực sản xuất, xuất khẩu nông sản Việt Nam sang EU hoàn toàn có thể đạt bước tiến mạnh mẽ trong thời gian tới.

Ông Trần Văn Công phân tích, với ngành hàng rau, quả, sản phẩm chế biến của Việt Nam mới chiếm khoảng 20% trong cơ cấu xuất khẩu sang EU, trong khi thuế nhập khẩu hàng chế biến hiện ở mức 0% cùng với lợi thế lớn đến từ các loại rau quả nhiệt đới và đặc trưng theo mùa. Cà phê chế biến, đặc biệt là hòa tan chiếm 18% thị phần nhập khẩu của EU, bên cạnh đó, cà phê rang xay của Việt Nam được hưởng thuế 0% thì nhiều đối thủ phải chịu mức thuế từ 7,5% - 11,5%, tạo ra lợi thế cạnh tranh rõ rệt.

Với mặt hàng thủy sản, hiện có khoảng 600 doanh nghiệp Việt Nam được cấp mã số xuất khẩu vào EU. Nổi bật là các dòng hàng giá trị gia tăng như tôm sinh thái, tôm đạt chứng nhận ASC, tôm sú phân khúc cao cấp. EU tăng mạnh nhu cầu với gỗ hợp pháp, có chứng chỉ. Việc tuân thủ EUDR, FLEGT cùng xu hướng đầu tư rừng trồng có chứng chỉ mở ra cơ hội lớn cho sản phẩm ván sàn, với nhu cầu dự báo đạt 55,8 tỷ USD vào năm tới;…

Để tăng thị phần vào thị trường EU, ông Trần Văn Công khuyến nghị các doanh nghiệp, hiệp hội, bộ, ngành tiếp tục thúc đẩy xuất khẩu các nhóm sản phẩm có ưu thế như rau quả chế biến, cà phê chế biến, tôm sú, tôm sinh thái có chứng nhận quốc tế, gỗ ván sàn và cao su tự nhiên.

Đồng thời kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường sớm hoàn tất hồ sơ trình EU đánh giá mở cửa cho sản phẩm động vật trên cạn; cập nhật các quy định EUDR và hướng dẫn doanh nghiệp, địa phương chuẩn bị sẵn sàng; đẩy nhanh tiến độ làm việc với EC để sớm gỡ thẻ vàng IUU; xây dựng vùng nuôi an toàn, nâng cao chất lượng hàng hóa, phát triển thương hiệu và đẩy mạnh xúc tiến thương mại nông sản tại EU.

Với thị trường EU, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam cho biết, Bộ sẽ tiếp tục tập trung xử lý vấn đề áp dụng thẻ vàng IUU đối với thủy sản Việt Nam; tăng cường các biện pháp kiểm tra, xử lý tháo gỡ một số mặt hàng đang trong danh mục tăng tần suất kiểm tra của EU (thanh long, đậu bắp, ớt, sầu riêng). Đồng thời, phát triển các vùng nguyên liệu đạt chuẩn xuất khẩu sang EU và tăng cường và mở rộng sản xuất hữu cơ đạt tiêu xuất khẩu sang thị trường EU.

Ở góc độ doanh nghiệp, để thích ứng, nhiều doanh nghiệp đã chủ động tái cấu trúc theo hướng bền vững. EU là thị trường xuất khẩu cà phê lớn nhất của Việt Nam. Trong 6 tháng đầu năm nay, Công ty TNHH MTV Xuất nhập khẩu 2-9 Đắk Lắk (Simexco Đắk Lắk) ghi nhận doanh thu kỷ lục 550 triệu USD, dù sản lượng không tăng, nhờ tập trung vào cà phê chế biến sâu và phát triển sản phẩm đạt chứng nhận bền vững. Ông Lê Đức Huy, Chủ tịch HĐTV Simexco Đắk Lắk cho biết, doanh nghiệp đã xây dựng bản đồ số, truy xuất nguồn gốc đến từng nông hộ và chú trọng nâng chất lượng cà phê Robusta để đáp ứng thị hiếu mới của thị trường EU.

Về tầm nhìn dài hạn, Tổng Công ty Cà phê Việt Nam định hướng xây dựng vùng nguyên liệu chuyên canh, áp dụng công nghệ, phát triển dịch vụ hậu cần và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu. Ông Đặng Hồng Tuấn, Tổng Công ty Cà phê Việt Nam cho hay, doanh nghiệp đặt mục tiêu đến năm 2035 trở thành tập đoàn nông nghiệp xanh, bền vững, có sức cạnh tranh quốc tế và dẫn đầu trong ứng dụng khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo.

Với việc đẩy mạnh chứng nhận bền vững, xây dựng thương hiệu quốc gia, phát triển sản phẩm chế biến sâu và tăng cường xúc tiến thương mại, nông sản Việt không chỉ giữ vị trí nhà cung ứng hàng đầu mà còn gia tăng giá trị, chỗ đứng tại một trong những thị trường khó tính nhưng đầy tiềm năng nhất thế giới.

Mỗi năm EU chi khoảng gần 102 tỷ USD nhập khẩu rau quả; 26,33 tỷ USD nhập khẩu cà phê; hạt điều 3,53 tỷ USD; tiêu 353 triệu USD; thủy sản 60 tỷ USD; gỗ và các sản phẩm gỗ 59 tỷ USD; cao su và các sản phẩm cao su 60 tỷ USD; sản phẩm mây tre đan cói, OCOP 40 tỷ USD; nhập khẩu 1,7 - 2 triệu tấn gạo.

congthuong.vn

Nguồn: https://baolaocai.vn/giai-phap-nao-lap-khoang-trong-thi-phan-nong-san-viet-tai-thi-truong-eu-post879777.html