Giữ gìn chữ Nho cổ của người Dao Quần Chẹt

Chữ Nho cổ được coi là linh hồn, văn hóa của dân tộc Dao Quần Chẹt ở Phúc Thuận, Thái Nguyên.

Trong căn nhà mang kiến trúc cổ ở Đồng Muốn, “kho báu” của Nghệ nhân Ưu tú Đặng Văn Tâm là giấy bản, bút lông, mực tàu và những cuốn sách đã sẫm màu thời gian. Mỗi ngày ông đều dành thời gian đọc, nghiên cứu tài liệu, ghi chép và luyện viết. Những bản thảo được ông sắp xếp cẩn thận để sử dụng trong việc sáng tác, phục vụ các nghi lễ của cộng đồng và làm tư liệu truyền lại cho con cháu. Công việc lặng lẽ ấy đã được ông làm suốt 70 năm qua, kể từ khi có cơ hội tiếp xúc với chữ Nho cổ của dân tộc mình qua ông bà, lúc 10 tuổi.

Theo chia sẻ của ông, chữ Nho cổ từng được người Dao Quần Chẹt sử dụng phổ biến trong nghi lễ, phong tục truyền thống. Đó không chỉ là chữ viết mà còn là hệ thống tri thức phản ánh lịch sử, tín ngưỡng và văn hóa của cộng đồng. Tuy nhiên, cùng với biến đổi của đời sống hiện đại, việc sử dụng chữ Nho cổ dần thưa vắng, người biết đọc, biết viết chữ không còn nhiều, nguy cơ mai một hiện hữu. Chính thực tế ấy khiến ông Tâm kiên định với việc bảo tồn, sưu tầm tư liệu, ghi chép, hệ thống hóa và truyền dạy trong phạm vi gia đình.

Công việc của ông tưởng chừng nhỏ nhặt nhưng đòi hỏi sự kiên trì từ việc lần tìm sách cũ, ghi chép lại các bản văn, đối chiếu dị bản, chú giải những ký hiệu khó, rồi sắp xếp thành tài liệu rõ ràng, thuận tiện cho việc học và thực hành. Ông đặc biệt chú trọng khâu chọn giấy bản, bút lông và mực, bởi theo ông đó là yếu tố quyết định để chữ viết vừa rõ nét vừa bền màu theo thời gian.

Nhờ sự tỉ mỉ ấy, bộ sưu tập tư liệu về chữ Nho cổ tại nhà ông ngày càng đầy đặn, trở thành “kho báu” quý giá phục vụ cho việc lưu giữ và truyền dạy.

Chữ nho cổ là một phần của văn hóa của người Dao Quần Chẹt.

Chữ Nho cổ là một phần văn hóa của người Dao Quần Chẹt.

Tuổi cao, ông vẫn duy trì việc nghiên cứu, đọc, ghi, viết, hệ thống lại chữ Nho cổ. Ông không dùng lời lẽ cầu kỳ, hoa mỹ mà chỉ tập trung vào việc gìn giữ đúng cái gốc của chữ viết, văn bản, cách sử dụng trong bối cảnh nghi lễ của dân tộc mình.

Tổ dân phố Đồng Muốn có 67 hộ dân, trong đó 97% là đồng bào dân tộc Dao Quần Chẹt. Đời sống văn hóa tinh thần nơi đây phong phú, thể hiện trong các sinh hoạt thường ngày và những dịp quan trọng như lễ Cấp sắc, các ngày lễ, tết, cùng nhiều phong trào văn hóa, văn nghệ tại địa phương.

Trong bối cảnh đó, việc nghiên cứu và vận dụng chữ Nho cổ để sáng tác lời bài hát, làn điệu, nghi thức truyền thống của nghệ nhân Đặng Văn Tâm đã trở thành công việc ý nghĩa. Đây là cách giúp ông bảo tồn ngôn ngữ, chữ viết của dân tộc, góp phần giữ gìn, phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể, tạo sự gắn kết cộng đồng và nuôi dưỡng niềm tự hào về bản sắc dân tộc.

“Chữ Nho cổ không đơn thuần là chữ viết, mà ẩn chứa trong đó cả tri thức, tín ngưỡng và phong tục của người Dao Quần Chẹt. Khi loại hình chữ viết này được gìn giữ, những giá trị văn hóa gắn liền với nó cũng được bảo tồn và tiếp nối, từ nghi thức lễ Cấp sắc đến các làn điệu, lời hát dân gian. Điều đó nuôi dưỡng ý thức trân trọng cội nguồn trong mỗi người, giúp bản sắc văn hóa của cộng đồng không bị mai một” - ông Tâm chia sẻ.

Gìn giữ chữ Nho cổ của dân tộc Dao Quần Chẹt ở Phúc Thuận luôn là tâm huyết của ông Đặng Văn Tâm.

Ông Ngô Xuân Minh, Tổ trưởng tổ dân phố Đồng Muốn, nhận xét: Ông Đặng Văn Tâm không chỉ là người am hiểu sâu về chữ Nho cổ, mà còn là tấm gương về sự bền bỉ, trách nhiệm với di sản văn hóa của dân tộc. Những kiến thức và tài liệu mà ông lưu giữ, truyền dạy không chỉ giúp thế hệ trẻ trong gia đình, dòng họ hiểu về cội nguồn, mà còn góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa của cả cộng đồng Dao Quần Chẹt ở địa phương.

70 năm gắn bó với chữ Nho cổ, tuổi đã cao nhưng ông Đặng Văn Tâm vẫn lặng lẽ, kiên trì với công việc sưu tầm, nghiên cứu và truyền dạy. Sự bền bỉ ấy đã góp phần gìn giữ “kho báu” chữ Nho cổ của người Dao Quần Chẹt, một phần quan trọng trong bản sắc văn hóa cộng đồng.

Năm 2022, ông vinh dự được Chủ tịch nước trao tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú vì những cống hiến xuất sắc trong bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc.

Nguồn: https://baothainguyen.vn/van-hoa/202508/giu-gin-chu-nho-co-cua-nguoi-dao-quan-chet-3d70a37/