Hải Phòng: Vùng đất học, giàu di sản trong nhịp đập thời đại

Hải Phòng hôm nay trở thành một thành phố có nền kinh tế sôi động bậc nhất phía Bắc, năng động, hiện đại mà vẫn lưu giữ, bảo tồn những giá trị văn hóa lâu đời.

Hải Dương xưa và nay là Tây Hải Phòng với bề dày truyền thống văn hóa, nổi tiếng là vùng đất hiếu học và khoa bảng. Đây cũng là nơi nuôi dưỡng nhiều bậc hiền tài đóng góp cho đất nước.

Sau khi hợp nhất với Hải Phòng trở thành thành phố Hải Phòng, mạch ngầm văn hóa bền bỉ của Xứ Đông đã trở thành sức mạnh nội sinh để sau 80 năm thành lập nước, Hải Phòng hôm nay trở thành một thành phố có nền kinh tế sôi động bậc nhất phía Bắc, năng động, hiện đại mà vẫn lưu giữ, bảo tồn những giá trị văn hóa lâu đời.

Tiếp nối mạch ngầm từ vùng đất khoa bảng, giàu di sản

Xứ Đông-Hải Dương từ lâu nổi danh là một vùng đất học. Truyền thống hiếu học và khoa bảng của Hải Dương gắn với 486 tiến sỹ (thời phong kiến). Làng Mộ Trạch (xã Tân Hồng, huyện Bình Giang, Hải Dương cũ) với 36 người đỗ tiến sỹ Nho học thời phong kiến, trong đó có 1 Trạng nguyên và 11 Hoàng giáp. Nơi đây nổi danh trong lịch sử là ngôi làng khoa bảng độc nhất vô nhị ở Việt Nam, là “làng tiến sỹ.”

Truyền thống đó không chỉ được ghi chép trong sử sách mà còn được lưu danh qua các di tích.

Theo ông Hà Quang Thành, Trưởng phòng Quản lý di tích Cẩm Giàng, Ban Quản lý di tích Côn Sơn-Kiếp Bạc, di tích quốc gia đặc biệt Văn miếu Mao Điền khởi dựng vào thời Lê Sơ (thế kỷ XV) nay thuộc xã Mao Điền vẫn được bảo tồn phát huy chính là minh chứng, biểu tượng tiêu biểu của truyền thống hiếu học, tôn sư trọng đạo của xứ Đông.

Vùng đất phên giậu phía Đông của Kinh thành Thăng Long xưa cũng được ví là chiếc nôi nuôi dưỡng nhân tài cho đất nước, những danh nhân văn hóa kiệt xuất góp phần quan trọng vào lịch sử nghìn năm văn hiến của dân tộc. Điển hình như: Tư nghiệp Quốc Tử giám Chu Văn An; Lưỡng quốc Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi; Anh hùng dân tộc, Danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Trãi; Đại danh y, Thái học sinh Tuệ Tĩnh...

Học sinh Trường Tiểu học Việt Hòa tham quan học tập tại Di tích Văn miếu Mao Điền, xã Phúc Điền, huyện Cẩm Giàng. (Ảnh: Mạnh Minh/TTXVN)

Hải Dương xưa cũng sở hữu kho tàng di sản văn hóa phong phú, đa dạng với hơn 3.000 di tích. Nhiều lễ hội truyền thống đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục Di sản Văn hóa Phi Vật thể Quốc gia như: Lễ hội Côn Sơn, lễ hội Kiếp Bạc, lễ hội đình Trịnh Xuyên, đền Tranh, lễ hội đền Cao An Phụ…

Thời gian gần đây, các lễ hội đã được bổ sung và nâng tầm.

Cùng thăng trầm lịch sử, truyền thống hiếu học và khát vọng phát triển như mạch nguồn thầm lặng bền bỉ làm nên bản sắc người xứ Đông. Sau 80 năm thành lập nước, Hải Dương cũ (nay là Tây Hải Phòng) đã chuyển mình mạnh mẽ, trở thành một trong những trung tâm phát triển năng động của khu vực Đồng bằng sông Hồng và đóng góp quan trọng vào sự phát triển của đất nước.

Trước thời điểm hợp nhất, Hải Dương đã có những thành tựu ấn tượng. Năm 2024, tăng trưởng kinh tế đạt 10,2%, đứng thứ 6 cả nước và thứ 3 vùng Đồng bằng sông Hồng. Quy mô kinh tế của tỉnh đạt hơn 212.000 tỷ đồng, tiếp tục đứng thứ 11 cả nước. GRDP bình quân đầu người trên địa bàn đạt 107 triệu đồng/người/năm, đứng thứ 8 vùng Đồng bằng sông Hồng.

Đến tháng 5/2025 có 27 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư trên địa bàn tỉnh với tổng số 614 dự án, tổng vốn đầu tư đăng ký hơn 11,1 tỷ USD.

Giáo dục mũi nhọn luôn đứng tốp đầu cả nước. Năm học 2024-2025, Hải Dương cũ xếp thứ 5/63 tỉnh, thành phố trong toàn quốc về số lượng đoạt giải học sinh giỏi quốc gia với 97 em. Đây là thành quả của chính sách quan tâm đầu tư cho giáo dục trong nhiều năm. Địa phương đã nỗ lực nhiều giải pháp để bảo tồn, phát huy các di tích, di sản văn hóa.

Từ năm 2021-2024, 181 lượt công trình được tu bổ, tôn tạo và đầu tư cơ sở hạ tầng, giao thông kết nối tại các di tích với tổng số tiền hơn 3.000 tỷ đồng. Hàng trăm di tích đã được số hóa, góp phần lan tỏa những giá trị của các di tích lịch sử, văn hóa đến du khách.

Cùng xu thế hội nhập, Hải Dương cũ đã đẩy mạnh các hoạt động giao lưu, xúc tiến du lịch, khai thác các giá trị di sản để thu hút du khách.

Giá trị văn hóa thành nguồn lực phát triển

Theo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hải Phòng, sau khi 2 địa phương hợp nhất, Hải Phòng hiện có 3.981 di tích, 2 Di sản Thế giới (Hải Dương cũ có 1 là Quần thể di tích và danh thắng Côn Sơn, Kiếp Bạc, Kính Chủ, Nhẫm Dương, Thanh Mai; Hải Phòng cũ có 1 là Quần đảo Cát Bà); 9 Di tích Quốc gia Đặc biệt; 257 Di tích Quốc gia và 722 di tích xếp hạng cấp thành phố.

Thành phố còn có 1.289 lễ hội, 24 di sản văn hóa được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục Di sản Văn hóa Phi Vật thể Quốc gia, 33 bảo vật quốc gia và 2 Di sản Văn hóa Phi Vật thể được UNESCO ghi danh (là Hát ca Trù của người Việt và Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu tam phủ của người Việt).

Khi hợp nhất, lịch sử của quê hương viết thêm trang mới, người dân Hải Dương cũ mang trong mình niềm tự hào về truyền thống, bề dày lịch sử nay thêm tin tưởng vào tương lai.

Khu Di tích Quốc gia Đặc biệt Côn Sơn-Kiếp Bạc luôn là một trong những trung tâm văn hóa tâm linh lớn của đất nước. (Ảnh: Phương Lan/TTXVN)

Chị Nguyễn Thị Lụa, một người dân sống tại phường Thành Đông, thành phố Hải Phòng (trước kia là phường Nguyễn Trãi, thành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương) chia sẻ: “Hải Phòng đã và đang phát triển mạnh mẽ. Việc hợp nhất 2 tỉnh, thành phố sẽ làm cho Hải Phòng mới mạnh mẽ hơn, vừa năng động, hiện đại vừa giàu bản sắc, truyền thống văn hóa. Là người dân, chúng tôi tự hào và sẵn sàng góp sức mình vào sự phát triển của thành phố mới, đặc biệt là bảo tồn, phát huy văn hóa truyền thống của địa phương.”

Bí thư Đảng ủy phường Thạch Khôi Nguyễn Văn Kiên cho rằng dấu mốc đặc biệt này mở ra cơ hội để đổi mới toàn diện về kinh tế-xã hội, hạ tầng, du lịch nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống cho người dân. Đây cũng là cơ hội để phát huy tối đa tiềm năng, lợi thế về vị trí địa lý, truyền thống văn hóa để trở thành động lực tăng trưởng mới của cả vùng và của đất nước.

“Chúng tôi sẽ tuyên truyền sâu rộng để cán bộ, Đảng viên và nhân dân hiểu rõ ý nghĩa và mục đích lâu dài của việc sáp nhập, tạo sự đồng thuận cao trong xã hội, phát huy tinh thần đoàn kết, chủ động và trách nhiệm trong toàn hệ thống từ cơ sở," ông Nguyễn Văn Kiên cho biết.

Theo ông Bùi Tuấn Anh, Trưởng phòng Văn hóa-Xã hội xã Gia Phúc, Hải Phòng hiện nay với quy mô kinh tế lớn thứ 3 cả nước cần tiếp tục tăng cường nâng cao nhận thức của nhân dân về văn hóa trong phát triển bền vững. Địa phương cần tổ chức các lớp học, hội thảo về văn hóa dân gian, nghề truyền thống và các giá trị văn hóa đặc sắc của địa phương; khôi phục và gìn giữ các lễ hội truyền thống để đảm bảo giữ gìn bản sắc phù hợp xu thế hiện đại.

Người dân cũng mong muốn việc quảng bá văn hóa được quan tâm hơn với nhiều giải pháp hiệu quả song song với góp phần thúc đẩy du lịch phát triển, nâng cao đời sống cho nhân dân.

Ông Nguyễn Đình Hiền, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân xã Mao Điền, cho rằng để phát triển bền vững, xã tiếp tục phối hợp với các ngành, chức năng bảo tồn và tu bổ di tích, xây dựng Văn Miếu Mao Điền thành không gian văn hóa, giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ. Địa phương tăng cường quảng bá và hỗ trợ người dân khai thác các yếu tố văn hóa để phát triển mô hình du lịch cộng đồng, du lịch trải nghiệm, sản phẩm OCOP gắn với bản sắc địa phương.

Ông Nguyễn Đình Hiền mong muốn thành phố có các chương trình hỗ trợ bảo tồn văn hóa cấp xã, phục dựng lễ hội truyền thống có nguy cơ mai một, đào tạo nhân lực làm công tác văn hóa cơ sở.

Theo bà Trần Thị Hoàng Mai, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hải Phòng, thời gian tới, Sở tiếp tục tham mưu Ủy ban Nhân dân thành phố thực hiện các chương trình, đề án, dự án lớn. Tiêu biểu như tuyên truyền giá trị Quần thể di sản thế giới Côn Sơn-Kiếp Bạc, Thanh Mai, Kình Chủ, Nhẫm Dương; đầu tư xây dựng khu du lịch sinh thái hồ Thanh Long; xây dựng hồ sơ khoa học đề nghị UNESCO vinh danh Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm; quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi di sản thế giới khu di tích Côn Sơn-Kiếp Bạc; lập Quy hoạch di tích quốc gia đặc biệt Văn Miếu Mao Điền.

Sở tham mưu phối hợp với tỉnh Hưng Yên hoàn thiện, bảo vệ hồ sơ nghệ thuật Chèo trình UNESCO ghi danh di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại; đồng thời, rà soát, đánh giá tình trạng của các di tích; tiếp tục bảo tồn và phát huy các loại hình di sản văn hóa phi vật thể.

Những giá trị truyền thống, di sản văn hóa Xứ Đông đã và đang khẳng định là nguồn lực tinh thần quan trọng cho quá trình phát triển của Hải Phòng trong kỷ nguyên mới.

Nguồn lực đó cần được kế thừa, tiếp nối để tạo nên nền tảng vững chắc cho quá trình xây dựng một thành phố Hải Phòng không chỉ là một cực tăng trưởng phía Bắc mà còn là thành phố vươn tầm châu Á trong tương lai không xa./.

Bài 3: Kiến tạo chính quyền đô thị gần dân

(TTXVN/Vietnam+)

Nguồn: https://www.vietnamplus.vn/hai-phong-vung-dat-hoc-giau-di-san-trong-nhip-dap-thoi-dai-post1055844.vnp