Hướng đi bền vững cho cây dược liệu

Nhiều hộ dân tại phường Nguyễn Trãi (TP Hải Phòng) tận dụng tán rừng để trồng cây kim ngân làm dược liệu cho hiệu quả kinh tế cao. Ảnh: ĐQ

Tạo diện mạo mới cho nông thôn

Trước đây, cây dược liệu chỉ xuất hiện lác đác trong vườn nhà, chủ yếu dùng cho nhu cầu gia đình hoặc bán lẻ. Hiện nay, với nhu cầu dược liệu trong nghiên cứu và chế biến thuốc cùng với xuất khẩu ngày càng tăng, nhiều địa phương đã coi dược liệu là cây trồng chủ lực để thay thế cây nông sản kém hiệu quả. Nhiều loại cây dược liệu cho thu nhập cao và ổn định như: Đinh lăng cho thu nhập 200 đến 300 triệu đồng/ha/ năm; Sa nhân tím: 250 đến 400 triệu đồng/ha/năm; Ba kích tím: 150 đến 250 triệu đồng/ha/năm...

Hoạt động từ năm 2011, Công ty trách nhiệm hữu hạn nuôi trồng sản xuất và chế biến dược liệu Đông Bắc (thôn Sơn Hải, xã Hải Hòa, tỉnh Quảng Ninh) chú trọng nghiên cứu điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng cũng như tập quán canh tác của các nông hộ trên địa bàn và đưa về trồng thử nghiệm một số loài cây dược liệu như: Giảo cổ lam, cà gai leo, dây thìa canh, diệp hạ châu, chè vằng, hoài sơn… Đến nay, toàn bộ nguyên liệu được công ty giám sát chặt chẽ từ khâu sản xuất giống cho đến trồng, chăm sóc và thu hoạch, bảo đảm an toàn về chất lượng.

Bên cạnh đầu tư hệ thống tưới nước, mái che, ứng dụng công nghệ mới để nâng cao năng suất, công ty mở rộng vùng nguyên liệu, kết hợp với các hợp tác xã, chuyển giao kỹ thuật trồng, chăm sóc cho các hộ gia đình theo hình thức cầm tay chỉ việc và thực hiện bao tiêu sản phẩm cho người trồng. Hiện, ngoài vùng nguyên liệu chuyên canh gần 10 ha, công ty mở rộng thêm vùng trồng tại các hộ gia đình khoảng 20 ha, giúp người dân có nguồn thu cao hơn từ 6 đến 10 lần so với trồng cây lương thực.

Không chỉ có Quảng Ninh, nhiều tỉnh miền núi như Lào Cai, Sơn La hay các tỉnh đồng bằng như: Ninh Bình, Hưng Yên,… cũng đang hình thành các khu chuyên canh trồng cây dược liệu thay thế cây lương thực.

Ở Lào Cai, cây actiso được coi là “cây vàng” khi mỗi năm đem lại doanh thu hàng trăm tỷ đồng cho doanh nghiệp và nông dân. Cây quế, hồi đã trở thành “cây làm giàu” bền vững tại nhiều tỉnh vùng núi. Chuyển dịch cơ cấu cây trồng gắn với dược liệu đang được nhiều địa phương xem là hướng đi chiến lược.

Thống kê cho thấy, cả nước hiện có trên 5.000 loài cây thuốc, trong đó khoảng 300 loài có giá trị kinh tế cao đã được khai thác, nuôi trồng và sử dụng phổ biến. Ước tính nhu cầu thị trường dược liệu Việt Nam mỗi năm cần khoảng 60 đến 80 nghìn tấn, song nguồn cung trong nước mới đáp ứng được 25 đến 30%. Đây là dư địa lớn cho các nhà khoa học, doanh nghiệp và người dân có thể phát triển.

Cần sự chung sức

Theo Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên, Việt Nam có tiềm năng rất lớn để phát triển dược liệu, nhưng để chuyển hóa tiềm năng đó cần giải quyết không ít những thách thức.

Hiện nay, quy hoạch vùng trồng dược liệu chưa đồng bộ, vẫn manh mún, nhỏ lẻ, khó áp dụng công nghệ cao, chưa tạo ra được chuỗi giá trị khép kín. Phần lớn người dân quen trồng lúa, ngô, sắn… cho nên khi chuyển sang trồng dược liệu còn thiếu kiến thức, kinh nghiệm. Cây dược liệu lại cần quy trình trồng, chăm sóc, thu hái khắt khe, đòi hỏi kỹ thuật cao, người dân dễ gặp rủi ro nếu không tuân thủ theo đúng quy trình.

Mặt khác, số doanh nghiệp chế biến, bao tiêu sản phẩm cho người dân còn ít; chuỗi liên kết giá trị này chưa thật sự bền vững, mô hình liên kết bốn nhà (Nhà nước, nhà khoa học, doanh nghiệp và người dân) đã hình thành nhưng chưa chặt chẽ. Đặc biệt, tình trạng dược liệu không rõ nguồn gốc, không bảo đảm chất lượng vẫn tồn tại, gây khó khăn cho dược liệu trong nước…

Dược liệu là cây có yêu cầu rất khắt khe trong kỹ thuật canh tác, tuy nhiên, hộ nông dân chưa được chuyển giao kỹ thuật trồng cây giống, việc thu hái, chế biến, phần lớn đều làm theo kinh nghiệm truyền miệng. Bên cạnh đó, tình trạng khai thác dược liệu tự nhiên vẫn còn tràn lan, tận thu mà không chú trọng đến bảo tồn và tái tạo; chưa có sự phối hợp trong công tác nghiên cứu, phát triển cây dược liệu giữa các ngành y tế và nông nghiệp dẫn đến tình trạng thiếu nguyên liệu và không bảo đảm chất lượng.

Việc quản lý nguồn gốc của dược liệu khai thác còn khó khăn, cần phải có sự phối hợp của các bộ, ngành để bảo đảm dược liệu lưu hành trên thị trường có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng.

Tại Hội nghị sơ kết 5 năm thực hiện chương trình phát triển y dược cổ truyền kết hợp y học hiện đại mới đây, nhiều ý kiến cho rằng cần có những chính sách hỗ trợ cụ thể để tạo đột phá cho dược liệu Việt.

Theo đó, Nhà nước cần có quy hoạch vùng trồng dược liệu; kiến tạo cơ chế, chính sách khuyến khích; thúc đẩy chuyển giao kỹ thuật trồng, chăm sóc, sơ chế và bảo quản; đồng thời xây dựng chuỗi liên kết sản xuất, tiêu thụ cây dược liệu giữa người dân với doanh nghiệp.

Đặc biệt cần sự chung sức của bốn nhà, trong đó doanh nghiệp đóng vai trò chủ đạo trong việc kết nối nhà khoa học, hỗ trợ người trồng cây dược liệu; tổ chức tập huấn, xây dựng các mô hình chuyển giao kỹ thuật, ứng dụng công nghệ cao trong trồng, thu hái dược liệu và cho ra thành phẩm. Cần có giải pháp kiểm soát chặt chẽ việc nhập khẩu dược liệu không rõ nguồn gốc trong phục vụ sản xuất.

Để phát triển dược liệu bền vững, cần quy hoạch vùng trồng tập trung gắn với lợi thế từng địa phương, nhất là những loài bản địa, đặc hữu tránh tình trạng trồng ồ ạt theo phong trào dẫn đến dư thừa, mất giá. Bên cạnh đó, cần tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu, thay vì xuất thô qua biên giới.

PV (tổng hợp)

Nguồn: https://baohaiphong.vn/huong-di-ben-vung-cho-cay-duoc-lieu-522000.html