Học trò… của di sản
Ca trù và bài chòi là hai di sản văn hóa phi vật thể đã được UNESCO vinh danh. Để bảo tồn và phát huy giá trị của những di sản này, Bảo tàng Tổng hợp tỉnh đã tổ chức các lớp tập huấn trao truyền về kỹ năng trình diễn cho các học viên là những hạt nhân văn nghệ, thành viên các câu lạc bộ (CLB) trên địa bàn tỉnh.
Điểm chung nổi bật của hai lớp trao truyền là sự đầu tư bài bản về nội dung giảng dạy, sự tham gia của các nghệ nhân có uy tín và tinh thần học hỏi nghiêm túc từ phía học viên. Họ là thành viên các CLB ở khắp các địa phương trên địa bàn tỉnh, bỏ lại phía sau những lo lắng thường nhật để cùng tham gia vào lớp học như một cách để trở về với mạch nguồn văn hóa dân tộc.
Trong lớp học ấy, tất cả đều là “người học trò của di sản”, trân trọng từng lời giảng của nghệ nhân, kiên trì với từng nốt nhạc, từng lời ca. Và cũng chính sự gặp gỡ ấy đã tạo nên một không khí đặc biệt, mở ra một không gian cộng đồng, nơi văn hóa dân gian được sẻ chia giữa những con người có cùng tình yêu với cái đẹp truyền thống.
|
Lớp trao truyền đã mở ra những cơ hội để các nghệ nhân, học viên được tiếp cận, giao lưu học hỏi kỹ năng trình diễn, từ đó, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa tại địa phương. Với trách nhiệm trao truyền, các nghệ nhân vừa chỉ dạy kỹ thuật, vừa kể lại câu chuyện về từng làn điệu, từng tích xưa, để người học hiểu rằng đằng sau mỗi câu hát là cả một nền văn hóa.
Nghệ nhân dân gian Dương Thị Điểm, CLB Ca trù làng Đông Dương (xã Quảng Phương, Quảng Trạch) chia sẻ, tại lớp tập huấn, bản thân chị vừa là người trao truyền nhưng cũng vừa được học hỏi thêm nhiều kinh nghiệm trình diễn, các điệu hát mới từ nghệ nhân của các CLB khác. “Tôi đến lớp để dạy nhưng rốt cuộc lại học được nhiều hơn”, bà Điểm cười hiền.
Sắc màu dân gian trong không gian mới
Nếu lớp ca trù với sự tham gia của phần lớn là nghệ nhân, học viên nữ thì lớp trao truyền kỹ năng thực hành, trình diễn bài chòi lại mang một màu sắc khác. Những người đàn ông xưa nay chân lấm tay bùn, vất vả với việc đồng áng thì khi bước vào lớp tập huấn, họ như trở thành một con người khác. Họ say sưa diễn xướng, truyền đạt cái chất vui, chất duyên của nghệ thuật bài chòi bằng tất cả tâm huyết, đam mê. Nghệ nhân Nguyễn Song Giang, CLB Bài chòi TP.
Đồng Hới khẳng định, điểm đáng quý của lớp học này là mỗi CLB đều mang đến một nét văn hóa, làn điệu dân gian riêng để cùng hòa vào không gian biểu diễn của bài chòi như hò khoan Lệ Thủy, hát ru Cảnh Dương, hò cầu ngư… Điều đó giúp cho lớp học trở nên đa thanh, đa sắc.
Mỗi người mang theo một bản sắc, một chất giọng, một điệu hò riêng và khi đứng cùng nhau dưới cùng một lớp học, những nét riêng ấy không bị lấn át mà lại nâng đỡ, hòa quyện, làm nên một không gian diễn xướng đậm đà hồn quê. Ở đó, tiếng trống khua rộn ràng, giọng hô mộc mạc nhưng dẻo ngọt, ngẫu hứng nhưng giàu tiết tấu. Những người nông dân từng quen tay cày tay cuốc, khi cầm tấm thẻ bài chòi, như thể “lột xác”, biến hóa thành những nghệ sĩ dân gian đích thực. Họ nhập vai đầy tự nhiên, đối đáp linh hoạt, gieo câu thai duyên dáng và càng diễn thì càng hưng phấn.
|
Là người gắn bó nhiều năm với hát ru và hò biển, nghệ nhân ưu tú Lê Thành Lộc lần đầu tiên được tham gia lớp trao truyền kỹ năng thực hành, biểu diễn bài chòi. Ông không giấu được sự xúc động: “Đây cũng là lần đầu tiên hát ru Cảnh Dương và hò cầu ngư được cất lên giữa không gian biểu diễn của bài chòi. Hai loại hình vốn riêng biệt, nay cùng hiện diện trong một khung diễn xướng dân gian. Tôi cảm thấy thật xúc động và đầy ý nghĩa”.
Theo ông Lộc, sự kết hợp ấy vừa làm phong phú thêm không gian nghệ thuật của lớp học, vừa mở ra hướng tiếp cận mới trong bảo tồn di sản: Tạo ra những không gian biểu diễn mở, nơi các làn điệu dân gian được cộng hưởng, cùng lan tỏa. Ông bày tỏ hy vọng: “Mong rằng, sẽ có một ngày, ngay trên quê hương Cảnh Dương thân yêu, chúng tôi sẽ tổ chức được những đêm bài chòi để người dân vừa tham gia chơi bài, vừa được thưởng thức điệu hát ru, hò cầu ngư do chính con em làng biển thể hiện”.
Để di sản được sống
Chị Trang Thị Hồng Thúy, Phó Giám đốc Bảo tàng Tổng hợp tỉnh khẳng định, không chỉ biểu diễn tốt, nhiều học viên còn sáng tạo, cải biên lời hát gắn với đời sống hiện nay, từ chuyện mùa màng, chuyện xóm làng… Cứ thế, văn hóa truyền thống đã từng bước đi vào hiện tại, sống cùng nhịp đập của đời sống hôm nay. Lớp học cũng trở nên sinh động, thu hút hơn nhờ sự giao thoa đặc biệt ấy. Sự cộng hưởng giữa người dạy và người học, giữa các vùng văn hóa khác nhau trong tỉnh đã làm nên giá trị lớn nhất của lớp học: Đánh thức tình yêu di sản trong mỗi người dân, để họ trở thành những chủ thể sống động trong hành trình bảo tồn văn hóa dân tộc.
Lớp trao truyền mới chỉ là bước khởi đầu. Để ca trù và bài chòi sống tiếp trong cộng đồng, cần một hệ sinh thái văn hóa rộng hơn: Chính sách hỗ trợ nghệ nhân truyền dạy, xây dựng các CLB trẻ, đưa di sản vào học đường, ứng dụng công nghệ để quảng bá, số hóa…
Học viên sau khóa học cần có điều kiện để phát huy những kỹ năng đã được trao truyền và trở thành hạt nhân để phát triển phong trào văn nghệ dân gian tại địa phương. Nếu có môi trường phù hợp, di sản không chỉ được giữ mà còn được sống trong lòng thế hệ kế cận.
Ca trù, bài chòi hay những loại hình văn hóa dân gian khác đều mang trong mình những giá trị độc đáo riêng nhưng lại gặp nhau ở căn cốt của văn hóa Việt: Sự tài hoa, duyên dáng và gắn bó thiết thân với đời sống cộng đồng. Bước ra khỏi khuôn khổ của một lớp trao truyền, di sản văn hóa không dừng lại ở việc được bảo tồn mà sẽ được tiếp thêm sức sống mới từ chính tâm huyết của người dạy và đam mê của người học. Đó chính là cách giữ gìn di sản bền vững nhất.
| Tháng 6/2025, Bảo tàng Tổng hợp tỉnh tiếp tục tổ chức lớp trao truyền hò khoan Lệ Thủy tại huyện Lệ Thủy với sự tham gia của các học viên là nghệ nhân, hạt nhân văn nghệ của các CLB hò khoan. Chương trình nhằm nâng cao kỹ năng trình diễn, góp phần bảo tồn, phát huy giá trị di sản. |
Diệu Hương
Nguồn: https://baoquangbinh.vn/van-hoa/202505/khi-di-san-duoc-trao-truyen-2226698/
Bình luận (0)