Không gian rộng mở cho ngành xuất bản

Xuất bản (XB) là hoạt động thuộc lĩnh vực văn hóa, tư tưởng, trực tiếp góp phần xây dựng nền tảng văn hóa, tri thức cho xã hội, bảo vệ nền tảng tư tưởng, xây dựng đạo đức, lối sống con người Việt Nam. Sự bùng nổ của khoa học công nghệ là cơ hội lớn nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức, đòi hỏi những thay đổi để ngành XB tồn tại và phát triển.

Xuất bản (XB) là hoạt động thuộc lĩnh vực văn hóa, tư tưởng, trực tiếp góp phần xây dựng nền tảng văn hóa, tri thức cho xã hội, bảo vệ nền tảng tư tưởng, xây dựng đạo đức, lối sống con người Việt Nam. Sự bùng nổ của khoa học công nghệ là cơ hội lớn nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức, đòi hỏi những thay đổi để ngành XB tồn tại và phát triển.

Tri thức từ kho tàng sách góp phần bồi dưỡng phẩm chất, trí tuệ và phát triển của con người.

Phát triển vượt bậc về quy mô và số lượng xuất bản

Năm 2025 đánh dấu chặng đường 20 năm thực hiện Chỉ thị số 42-CT/TW của Ban Bí thư Trung ương Đảng khóa IX về “Nâng cao chất lượng toàn diện của hoạt động XB”. Đây là một trong những văn kiện quan trọng thể hiện rõ tầm nhìn chiến lược của Đảng đối với lĩnh vực XB- một công cụ đặc biệt sắc bén trên mặt trận tư tưởng, văn hóa, góp phần tích cực vào công cuộc xây dựng và bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh chống các luận điệu sai trái, thù địch và bồi đắp đời sống tinh thần, văn hóa của Nhân dân.

Những năm gần đây, hoạt động XB phát triển nhanh, từng bước thích ứng với cơ chế thị trường, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao và đa dạng của người đọc, góp phần tích cực vào việc tuyên truyền phổ biến đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, nâng cao dân trí, phát triển kinh tế- văn hóa... Nhiều bộ sách có giá trị được XB. Các mảng sách chính trị- xã hội, khoa học- kỹ thuật- công nghệ và sách cho thanh niên, thiếu niên khá phong phú, đa dạng. Chất lượng sách giáo khoa từng bước được nâng cao cả về nội dung và hình thức. Công tác chỉ đạo, quản lý XB có tiến bộ, chú trọng đảm bảo định hướng chính trị- tư tưởng và hiệu quả kinh tế của hoạt động XB, phát hiện, uốn nắn và khắc phục những lệch lạc, sai phạm.

Hoạt động xuất bản đáp ứng nhu cầu ngày càng cao và đa dạng của người đọc.

Theo báo cáo của Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, trong giai đoạn 2004-2024, ngành XB Việt Nam đã có bước phát triển vượt bậc về quy mô và số lượng XB phẩm, đồng thời đa dạng hóa hình thức XB với sự phát triển nhanh chóng của XB điện tử và sách nói. Hiện nay, mỗi năm có gần 600 triệu bản sách, đưa mức bình quân sách/người/năm từ 2,1 bản năm 2004 lên gần 6 bản năm 2024. Nếu năm 2004, toàn ngành XB được khoảng 24.000 đầu sách, con số này đã tăng mỗi năm dao động từ 38.000-40.000 đầu sách. Mặc dù tỷ lệ sách/người/năm đạt chậm so với mục tiêu đặt ra, song ngành XB đã đáp ứng được nhu cầu của công chúng bạn đọc.

Đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa- Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, nhấn mạnh, mục tiêu cao nhất của XB là phục vụ Nhân dân, bồi dưỡng phẩm chất, trí tuệ và khát vọng phát triển của con người Việt Nam. Không chỉ mang giá trị văn hóa, sản phẩm XB còn phải là trung tâm cung cấp tri thức khoa học cho nhiều lĩnh vực.

Định hướng phát triển trong kỷ nguyên số

Kỷ niệm 73 năm Ngày truyền thống ngành XB, In và Phát hành sách Việt Nam (10/10/1952-10/10/2025), tại Hội thảo khoa học “Định hướng phát triển XB Việt Nam trong kỷ nguyên số”, PGS.TS Phạm Minh Tuấn- Phó Tổng Biên tập tạp chí Cộng sản, Chủ tịch Hội XB Việt Nam, chia sẻ, bước vào thế kỷ XXI, sự bùng nổ của khoa học- công nghệ đã và đang làm thay đổi sâu sắc mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có ngành XB. Công nghệ số mở ra những cơ hội to lớn để đổi mới quy trình biên tập, XB, phát hành, mở rộng thị trường, tăng cường tương tác với bạn đọc, đưa văn hóa Việt Nam lan tỏa ra thế giới. Những tiến bộ đó đã làm thay đổi căn bản phương thức sản xuất, lưu trữ và lan tỏa tri thức, mở ra kỷ nguyên số, kỷ nguyên của tri thức mở và kết nối toàn cầu. Sự chuyển mình này đặt ngành XB Việt Nam trước những cơ hội lớn lao và thách thức to lớn. 

Sự thay đổi trong hành vi tiếp cận thông tin của độc giả- từ đọc sách in sang đọc trên thiết bị di động, từ tiếp nhận tuyến tính sang tiếp nhận tương tác- đặt ra yêu cầu phải cải cách toàn diện cả nội dung, hình thức lẫn phương thức phát hành.

Ông Nguyễn Cảnh Bình- Chủ tịch Hội đồng Quản trị của Alpha Books đã đưa ra định nghĩa mới về XB trong kỷ nguyên số: trong quá khứ, XB là việc làm ra một cuốn sách; ngày nay, đó là việc tạo ra một hành trình học hỏi- cá nhân hóa, tương tác và lan tỏa. Từ một sản phẩm đơn lẻ, nội dung trong cuốn sách giờ đây có thể phát triển thành “6-10 sản phẩm dẫn xuất từ một nội dung gốc”, như: ebooks, audio, review, flash cards…

Trước yêu cầu phát triển nhanh, bền vững và hiện đại hóa lĩnh vực XB, PGS.TS Phạm Minh Tuấn cho rằng, cần tiến hành sửa đổi, bổ sung Luật XB năm 2012 để phù hợp với thực tiễn phát triển ngành, đặc biệt là xu thế chuyển đổi số và hội nhập quốc tế. Cần thống nhất và đồng bộ hóa hệ thống văn bản quy phạm pháp luật dưới luật như nghị định, thông tư và các quy chế hướng dẫn chuyên ngành. Cần có sự phân hóa rõ ràng trong các chính sách định hướng và hướng dẫn cụ thể cho từng loại hình XB: XB chính trị- tư tưởng, khoa học- giáo dục, văn hóa- nghệ thuật, XB số, XB điện tử... Mỗi loại hình cần được quy định mục tiêu, tiêu chí chất lượng, phương thức tổ chức sản xuất và các yêu cầu về kiểm duyệt, kiểm soát nội dung phù hợp với đặc điểm riêng biệt và tính chất phục vụ chính trị- xã hội.

Bên cạnh đó, cần lập các quỹ hỗ trợ XB do Nhà nước quản lý, trên cơ sở lựa chọn đầu tư có trọng tâm, trọng điểm, minh bạch và hiệu quả. Đồng thời, chính sách xã hội hóa hoạt động XB cần được thúc đẩy mạnh mẽ hơn nữa. Ngoài ra, cần thúc đẩy mạnh mẽ quá trình chuyển đổi số trong toàn ngành, từ quy trình biên tập, XB, phát hành đến tiếp cận bạn đọc. Việc xây dựng cơ sở dữ liệu ngành XB quốc gia là yêu cầu cấp thiết, nhằm số hóa toàn bộ kho XB phẩm, tích hợp thông tin về bản quyền, lưu chiểu, thống kê XB… phục vụ công tác quản lý, nghiên cứu và tiếp cận của người dùng…

Trong kỷ nguyên số, hoạt động XB vẫn phải giữ vững bản chất nhân văn, tính định hướng chính trị- tư tưởng, đồng thời, không ngừng sáng tạo, đổi mới để trở thành ngành công nghiệp văn hóa mũi nhọn, góp phần xây dựng nền tảng tri thức quốc gia và lan tỏa giá trị Việt Nam ra thế giới.

Bài, ảnh: PHƯƠNG THƯ
 

Nguồn: https://baovinhlong.com.vn/van-hoa-giai-tri/202510/khong-gian-rong-mo-cho-nganh-xuat-ban-54203c2/