Lo ngại AI 'cướp việc' của nghệ sĩ điện ảnh

Ở bài trước, chúng tôi đã đề cập những tác động tích cực khi ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) vào ngành điện ảnh, trong đó phải kể đến việc tiết kiệm chi phí, tối đa nguồn nhân lực, rút ngắn thời gian sản xuất… Song vấn đề được nhiều người quan tâm là khi AI làm phim, liệu đạo diễn, biên kịch, diễn viên có mất chỗ đứng?

Tranh luận trên thế giới

Ở "kinh đô điện ảnh" Hollywood, AI đã len lỏi vào nhiều khâu quan trọng trong quá trình hoàn thiện một tác phẩm, đe dọa sinh kế của nhiều lao động trong ngành. Trước tác động của AI lên công việc sáng tạo, hàng loạt diễn viên, biên kịch, người lao động đã đứng lên bảo vệ quyền lợi bằng các cuộc đình công đồng loạt từ năm 2023. Trong đó, họ phản đối việc các hãng phim sử dụng thuật toán để tạo ra kịch bản, phát triển hình ảnh và âm thanh kỹ thuật số mô phỏng diễn xuất của diễn viên bằng công nghệ deepfake hay các công cụ AI tạo hình khác.

Phim The Brutalist từng vướng tranh cãi tại mùa giải Oscar năm nay khi có “dấu ấn” của AI - Nguồn: IMDB

Nhờ nỗ lực chung, Hiệp hội Biên kịch Mỹ (WGA) và Hiệp hội Diễn viên Màn ảnh - Liên đoàn Nghệ sĩ Truyền hình và Phát thanh Mỹ (SAG-AFTRA) đã đạt được những thỏa thuận lịch sử về việc sử dụng AI. Theo SAG-AFTRA, thỏa thuận này không chỉ thiết lập các biện pháp bảo vệ thiết yếu mà còn tạo tiền lệ cho các ngành công nghiệp khác. Người lao động phải có tiếng nói trong việc tích hợp các công nghệ mới nổi có tác động đến sinh kế của họ.

AI cũng trở thành chủ đề "nóng" ở mùa giải Oscar 2025 khi một số tác phẩm trong bảng đề cử như Dune: Part 2, Emilia Pérez, A Complete Unknown… có sử dụng trí tuệ nhân tạo trong khâu nào đó của quá trình sản xuất. Trong đó, The Brutalist (phim nhận 10 đề cử Oscar 2025, gồm cả Phim hay nhất) là cái tên gây tranh cãi nhất khi một thành viên đoàn phim tiết lộ có dùng công nghệ để "hoàn thiện" và "nâng cao" cách phát âm tiếng Hungary của các diễn viên chính Adrien Brody và Felicity Jones. Đồng thời, AI cũng được sử dụng để thiết kế một phần bối cảnh cho cảnh quay cuối. Vị này cho rằng việc sử dụng AI là cần thiết trong quá trình thực hiện The Brutalist nhằm tiết kiệm thời gian và tiền bạc. Đạo diễn Brady Corbet sau đó đã lên tiếng làm rõ về mức độ can thiệp của AI trong phim là "không đáng kể". Song, điều này vẫn làm dấy lên mối lo AI sẽ dần cướp mất việc làm của diễn viên, biên kịch, lao động trong ngành, làm mất đi giá trị của sức sáng tạo thực thụ.

Theo trang IndieWire, tháng 4.2025, Hội đồng quản trị Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Điện ảnh Mỹ, cơ quan trao giải Oscar, đã công bố danh sách chi tiết về các quy tắc trao giải mới được phê duyệt và các quy định có liên quan. Để đáp lại những tranh cãi về việc một số phim được đề cử năm 2025 dùng một dạng trí tuệ nhân tạo nào đó trong quá trình làm phim, Hội đồng Khoa học và Công nghệ của Viện Hàn lâm đã phê duyệt điều khoản mới về tiêu chuẩn đề cử như sau: "Về Trí tuệ nhân tạo và các công cụ kỹ thuật số khác được sử dụng trong quá trình làm phim, các công cụ này không giúp ích cũng không gây hại cho cơ hội được đề cử. Viện Hàn lâm và mỗi nhánh sẽ đánh giá thành tích, có tính đến mức độ con người đóng vai trò trung tâm trong quá trình sáng tạo khi lựa chọn phim để trao giải".

Không thể phủ nhận sự phát triển của AI hứa hẹn thay đổi cách thức sáng tạo, mở ra nhiều ưu thế vượt trội mới trong công nghiệp điện ảnh. Song, AI chỉ có thể đồng hành bền vững nếu quyền của những người làm công việc sáng tạo được bảo vệ.

Việc AI tham gia vào viết kịch bản, xây dựng nhân vật... nếu không có định hướng sẽ dễ dẫn đến sự rời rạc hoặc thiếu tính nhân văn, vốn là yếu tố cốt lõi của nghệ thuật điện ảnh.

Ông Đặng Trần Cường, Cục trưởng Cục Điện ảnh

Liệu có thay thế hoàn toàn con người?

Tại VN, ứng dụng AI vào sản xuất các sản phẩm nghệ thuật, điển hình là phim, được xem là xu hướng tất yếu, là tín hiệu tích cực cho thấy ngành điện ảnh nước nhà sẵn sàng thích nghi với chuyển đổi số.

“Diễn viên AI” thay thế Thùy Tiên trong Chốt đơn bị nhận xét còn gượng gạo, thiếu chiều sâu - Ảnh: NSX

Song trên thực tế, không phải trường hợp nào áp dụng AI trong khâu sản xuất cũng nhận được sự ủng hộ, hưởng ứng. Điển hình là Chốt đơn khi ra rạp đã dấy lên tranh luận về tạo hình AI thay thế vai diễn của Thùy Tiên. Bởi có nhiều người khi theo dõi phim cho rằng nhân vật không khác nhiều so với diễn viên này. Chưa kể, những phân đoạn đòi hỏi chiều sâu tâm lý được xem là hạn chế của phim khi nhân vật làm từ AI bị nhận xét gượng gạo, khó mang lại cảm xúc chân thật.

Khán giả Mĩ Dân (29 tuổi, TP.HCM) nói khi xem một tác phẩm điện ảnh, điều cô quan tâm là đầu tiên là nội dung và diễn xuất, bên cạnh các yếu tố như chất lượng hình ảnh, âm thanh. Theo cô, ở những yếu tố này, mặc dù AI có thể làm được nhưng vẫn thiếu "tính người". "Tôi nghĩ khi diễn viên được AI tạo ra không đáp ứng yêu cầu về mặt cảm xúc, chiều sâu thì hiệu quả của tác phẩm cũng không như mong đợi, thậm chí còn phản tác dụng", khán giả này cho hay.

Với sự phát triển của trí tuệ nhân tạo hiện nay, diễn viên Hồ Quang Mẫn chọn cách ứng dụng AI để phân tích, phát triển kịch bản hay tìm hiểu sâu về vai diễn. Song theo anh, đối với phim chiếu rạp, cảm xúc nhân vật vẫn là yếu tố quan trọng. Hồ Quang Mẫn lấy ví dụ những tác phẩm chiếu rạp như Gia tài của ngoại (Thái Lan) hay những phim Việt có hiệu ứng phòng vé tốt như Mai, Chị dâu… đều làm tốt khâu khai thác tâm lý nhân vật. Theo anh, ở khía cạnh này, AI vẫn còn hạn chế. "Một diễn viên là sự tổng hòa của ngôn ngữ, giác quan, vốn sống, cảm xúc và cả trường năng lượng riêng. Càng giàu trải nghiệm đời sống, vai diễn càng có chiều sâu. Đó là điều mà tôi tin AI khó có thể thay thế hoàn toàn", Hồ Quang Mẫn nêu quan điểm.

Thực tế, AI được xem là trợ thủ đắc lực trong sản xuất phim ảnh, song việc lạm dụng trí tuệ nhân tạo trong khâu sáng tạo cũng là con dao hai lưỡi, có thể khiến tác phẩm thiếu chiều sâu văn hóa, mất dần bản sắc nếu chỉ chạy theo kỹ thuật. Ông Đặng Trần Cường - Cục trưởng Cục Điện ảnh nêu ý kiến thêm: "Việc AI tham gia viết kịch bản, xây dựng nhân vật… nếu không có định hướng sẽ dễ dẫn đến sự rời rạc hoặc thiếu tính nhân văn, vốn là yếu tố cốt lõi của nghệ thuật điện ảnh".

Theo quan điểm của một đạo diễn, "nói AI thay thế diễn viên, đạo diễn thì tôi nghĩ chưa thể, vì tính đặc thù của diễn xuất là tâm lý nhân vật rất phức tạp. Trong khi đó, vai trò đạo diễn ở một bộ phim điện ảnh cũng không đơn thuần chỉ là tạo câu lệnh". Song, việc ứng dụng AI vào điện ảnh cũng mở ra xu hướng mới, đòi hỏi biên kịch, diễn viên, đạo diễn nâng cao tay nghề trước sự cạnh tranh khốc liệt với trí tuệ nhân tạo hiện nay. (còn tiếp) 

Nguồn: https://thanhnien.vn/lo-ngai-ai-cuop-viec-cua-nghe-si-dien-anh-185250813223909967.htm