Nhạc sỹ, Nhà giáo Nhân dân Hoàng Kiều có nhiều đóng góp to lớn trong sự nghiệp kế thừa và phát triển âm nhạc dân tộc, nghệ thuật sân khấu truyền thống Việt Nam nửa cuối thế kỷ 20 đầu thế kỷ 21. Đặc biệt, những cống hiến của ông cho sân khấu chèo trải dài nhiều phương diện, từ sáng tác âm nhạc, đến viết kịch bản, đạo diễn, nghiên cứu khoa học và đào tạo nghệ sỹ chèo.
Đó là nhận định của Thiếu tướng, Nhạc sỹ Nguyễn Đức Trịnh, Chủ tịch Hội Nhạc sỹ Việt Nam tại tọa đàm “Nhà giáo Nhân dân, nhạc sỹ Hoàng Kiều với sự phát triển của sân khấu, âm nhạc chèo” được tổ chức ngày 9/8 nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh của ông.
Người giữ 'hồn chèo' cho dân tộc
Theo Thiếu tướng, Nhạc sỹ Nguyễn Đức Trịnh, ông Hoàng Kiều là một nhà quản lý, sáng tác âm nhạc, sáng tác kịch bản và nhà nghiên cứu khoa học xuất sắc.
Trong lĩnh vực đào tạo, ông là một trong những người đặt nền móng cho sự phát triển của Trường Đại học Sân khấu và Điện ảnh Hà Nội nói chung và ngành Kịch hát dân tộc nói riêng. Ông là một nhà quản lý có tâm, có tầm luôn đổi mới, khát vọng đưa tính “khoa học, dân tộc, đại chúng” vào đào tạo nghệ thuật truyền thống.
Ông cũng là người tiên phong trong việc xây dựng chương trình, giáo trình và khát vọng xây dựng nhà hát thể nghiệm nhằm kết hợp giữa học với hành. Ông thấu hiểu tính đặc thù của nghệ thuật truyền thống nên đã tuyển học sinh đầu vào hệ Đại học có trình độ Trung học cơ sở nhằm tạo nguồn cho đào tạo đại học chất lượng cao (khóa 1, các lớp Đại học diễn viên, nhạc công Kịch hát dân tộc, chính quy 7 năm đã chứng minh điều đó).
Trong lĩnh vực sáng tác, nhạc sỹ Hoàng Kiều là người đầu tiên sáng tác - đưa hình thức phối khí, hát bè vào nghệ thuật chèo, thể hiện tính khoa học và chuyên nghiệp. Ông sáng tác âm nhạc cho trên 20 vở chèo, tiêu biểu nhất là vở “Súy Vân” - một vở diễn mang đậm chất dân gian và bác học. Có thể nói, đây là tác phẩm đạt đỉnh cao về nghệ thuật âm nhạc chèo kể từ năm 1962 đến nay.
Nhận định về sự nghiệp của nhạc sỹ Hoàng Kiều, Tiến sỹ Trần Đình Ngôn, nguyên Viện trưởng Viện Sân khấu Việt Nam cho rằng nhạc sỹ Hoàng Kiều đi đầu trong việc ghi chép, sưu tập các làn điệu chèo cổ từ các nghệ nhân, sau đó nghiên cứu biên soạn thành sách. Đồng thời, ông cũng là người đầu tiên sáng tác nhạc không lời cho các vở chèo cổ được chỉnh lý, cải biên, cũng như một số vở chèo đề tài mới.
Những sáng tác của các ông trong các vở diễn “Súy Vân” cải biên, “Quan Âm Thị Kính” đã trở thành khuôn mẫu cho các nhạc sỹ thế hệ đàn em đi theo.
Nhạc sỹ Hoàng Kiều đã chủ trì tổ chức giảng dạy, đào tạo một lớp nhạc sỹ, sau này trở thành nhân tố chủ chốt ở các đoàn chèo chuyên nghiệp trên toàn miền Bắc.
Các học trò của nhạc sỹ Hoàng Kiều đã phát huy những tri thức, những kinh nghiệm từ lớp nhạc sỹ chèo do ông đào tạo, đã góp phần quan trọng làm nên những vở chèo mới thành công xuất sắc trong các hội diễn sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc.
Ở lĩnh vực nghiên cứu khoa học, nhạc sỹ Hoàng Kiều cùng phối hợp với nhạc sỹ, nhà nghiên cứu chèo Trần Việt Ngữ, đã viết những công trình nghiên cứu và xuất bản đầu tiên về nghệ thuật chèo như cuốn “Bước đầu tìm hiểu sân khấu chèo” hay “Tìm hiểu tiếng cười trong chèo.”
Những cuốn sách của hai ông đã mở đầu cho việc nghiên cứu khoa học một cách công phu, cặn kẽ về sân khấu chèo truyền thống, tạo cơ sở về tri thức và lý luận cơ bản cho sân khấu chèo mà các thế hệ các nhà nghiên cứu sau này tiếp tục kế thừa và phát triển, từ những công trình ban đầu ấy.
“Từ một nhạc sỹ với lòng yêu chèo tha thiết, ông đã hiến dâng có thể nói là gần trọn cả cuộc đời mình cho sân khấu chèo mới - thường được gọi là chèo cách mạng hay chèo hiện đại. Ông đã trở thành một trong những cây đại thụ của nghệ thuật chèo Việt Nam cuối thế kỷ 20 đầu thế kỷ 21,” Tiến sỹ Trần Đình Ngôn nhận định.
Cùng quan điểm đó, nhà nghiên cứu lý luận âm nhạc Nguyễn Quang Long cho rằng đóng góp lớn của nhạc sỹ Hoàng Kiều là cải cách biên chế dàn nhạc và phong cách phối khí theo hướng giao hưởng nhưng vẫn giữ được “hồn chèo.”
Trước thời Hoàng Kiều, dàn nhạc chèo thường nhỏ, đơn giản, mang tính chất “phụ diễn” cho sân khấu. Chính ông là người đầu tiên thực hiện chủ trương hiện đại hóa dàn nhạc chèo theo hình thức dàn nhạc giao hưởng phương Tây, nhưng được bản địa hóa triệt để. Tại Nhà hát Chèo Trung ương (nay là Nhà hát Chèo Việt Nam) và thí điểm ở Hải Phòng, ông xây dựng biên chế dàn nhạc tổng cộng từ 16 nhạc công trở lên tạo nên chất lượng âm thanh dày dặn, đối thoại đa tầng với diễn xuất.
Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Long, nhạc sỹ Hoàng Kiều là một trong những người đầu tiên “văn bản hóa bằng nốt nhạc” các làn điệu chèo cổ. Đây là một trong những bước phát triển quan trọng trong công tác điền dã, sưu tầm và lưu trữ tư liệu đối với công tác nghiên cứu chèo cũng như âm nhạc cổ truyền Việt Nam.
Một đời miệt mài 'nhả tơ vàng'
Không chỉ là một “cây đa, cây đề” tỏa bóng trong nghệ thuật truyền thống của dân tộc, nhạc sỹ Hoàng Kiều còn là một người thầy gần gũi, ân cần của nhiều thế hệ học trò.
Tiến sỹ, Nghệ sỹ Nhân dân Đỗ Quốc Hưng, Giám đốc Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam còn nhớ năm 1988, đoàn Chèo Hà Nội (Nhà hát Chèo Hà Nội) tuyển sinh khóa thứ 2, anh đã trúng tuyển và trở thành học trò của thầy Hoàng Kiều.
Anh nhớ nhất là bài tập thầy dạy về ánh mắt, về cách biểu cảm và cách nhìn. Lúc đó, thầy cho học sinh xếp hàng, tay thầy cầm gậy, tưởng là hư thì thầy sẽ vụt, những không, thầy yêu cầu học sinh: Khi thầy đưa cái gậy di chuyển thế nào thì học trò phải đánh mắt nhìn theo thế ấy.
Thầy buộc tờ giấy đỏ ở đầu gậy, còn trò thì phải nhìn theo tờ giấy đỏ ấy. Thi thoảng thầy lại ra hiệu lệnh: “Mắt buồn,” vậy là học trò nhìn vào mục tiêu là cái giấy đỏ ấy, và tự tạo cảm giác buồn cho mình. Rồi thầy lại ra hiệu lệnh khác: “Mắt tươi lên,” “thật hạnh phúc nào” và nhiều biểu cảm khác nữa như “giận dỗi nào, bực tức nào”…
Thầy dạy lần lượt các động tác hình thể về mắt, khi học sinh đã nắm được cơ bản rồi, thầy tiếp tục bổ sung thêm những động tác khác, như động tác tay kết hợp với mắt, hoặc tay kết hợp với chân...
“Thầy dạy từ những ánh mắt, cử chỉ, bước đi, nói chung là những chi tiết rất nhỏ đều được thầy chăm chút cho trò một cách kỹ lưỡng và sâu sắc. Trong những lời thầy dạy, tôi nhớ khắc cốt ghi tâm và luôn nằm trong hành trình nghệ thuật của bản thân mình, là câu nói: ‘Tay theo tâm’,” Nghệ sỹ Nhân dân Đỗ Quốc Hưng kể.
Trong mắt nhạc sỹ Giáng Son thì cha mình - nhạc sỹ Hoàng Kiều là một người thâm trầm, ít nói, ít quan tâm đến chuyện bên ngoài của đời sống, mà dành trọn đam mê với nghệ thuật truyền thống, đặc biệt là chèo. Từ nhỏ đến lớn, hình ảnh quen thuộc mà Giáng Son luôn nhìn thấy là nhạc sỹ Hoàng Kiều ngồi viết bên chiếc bàn gỗ suốt ngày đêm.
Nhạc sỹ Giáng Son ít khi trao đổi với bố về âm nhạc vì ông là một chuyên gia chèo, còn Giáng Son theo đuổi piano cổ điển. Chị thậm chí đã phản ứng với bố vì cả nhà đều theo nghệ thuật dân tộc, chỉ có mình “lạc lõng” với piano.
“Sau này, bố mới giải thích cho con học piano cổ điển để nắm bắt được những kỹ thuật sáng tác đỉnh cao rồi sau đó sẽ kết hợp với âm nhạc dân tộc Việt Nam. Giờ đủ trải nghiệm cuộc sống âm nhạc, tôi mới thấy được tầm nhìn xa, trông rộng của bố, và tôi thật may mắn được đi theo hành trình theo đúng định hướng của bố,” nhạc sỹ Giáng Son bày tỏ.
Có thể nói rằng nhạc sỹ Hoàng Kiều đã có một đời cống hiến cho nghệ thuật sân khấu và âm nhạc dân tộc nước nhà, một đời miệt mài "nhả tơ vàng" để sưu tầm, lưu giữ, bảo tồn và phát huy, phát triển những giá trị nghệ thuật truyền thống của dân tộc./.
Nhà giáo Nhân dân, nhạc sỹ Hoàng Kiều (1925-2017) tên thật là Tạ Khắc Kế, sinh ra ở Hưng Yên. Ông là một nhà quản lý, sáng tác âm nhạc, sáng tác kịch bản và nhà nghiên cứu khoa học xuất sắc. Ông có nhiều đóng góp to lớn cho nghệ thuật sân khấu truyền thống Việt Nam nửa cuối thế kỷ 20 đầu thế kỷ 21, đặc biệt là ở nghệ thuật chèo.
Ông chấp bút nhiều kịch bản như: “Máu chúng ta đã chảy” (1963), “Người gác đèn,” “Những cô gái mặt đường” (1969), “Cô hàng rau” (1980), “Thiên kim tình hận,” “Nữ tú tài,” “Khát vọng ngông cuồng,” “Lời ước nguyền”... Trong đó có 2 tác phẩm “Nữ tú tài” và “Lời ước nguyền” tham gia Hội diễn Chèo chuyên nghiệp toàn quốc (1995 và 2001) đoạt Huy chương Vàng và Huy chương Bạc. Sức sống của 2 tác phẩm này đến nay vẫn còn nguyên giá trị.
Ở lĩnh vực nghiên cứu khoa học, Nhà giáo Nhân dân Hoàng Kiều có nhiều công trình sâu sắc để lại cho đời như: “Sử dụng làn điệu chèo” (1974), “Thanh điệu tiếng Việt và âm nhạc cổ truyền,” “Tìm hiểu các làn điệu chèo cổ” (2001), “Tìm hiểu sân khấu chèo” (Hoàng Kiều-Trần Việt Ngữ), “Những làn điệu chèo cổ chọn lọc” (Hoàng Kiều-Hà Hoa, 2007).
Với những cống hiến to lớn kể trên, ông đã được Nhà nước phong tặng nhiều bằng khen, giải thưởng, huân, huy chương cao quý. Đặc biệt, năm 2008, ông được phong tặng danh hiệu Nhà giáo Nhân dân và năm 2023 được truy tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.
Nguồn: https://www.vietnamplus.vn/nhac-sy-hoang-kieu-con-tam-nha-to-vang-cho-nghe-thuat-truyen-thong-dan-toc-post1054748.vnp
Bình luận (0)