Những người thực hành, giữ lửa văn hóa dân gian Đồng Nai

Từ phải qua, 2 chị Ngọc Nguyên, Thanh Mai tập luyện hát bóng rỗi, địa nàng tại phường Trảng Dài (thành phố Biên Hòa). Ảnh: L.Na

Họ âm thầm giữ lửa di sản để những nét đẹp tín ngưỡng và nghệ thuật dân gian vẫn được gìn giữ và tiếp nối qua nhiều thế hệ.

Thực hành tín ngưỡng thờ mẫu

Có 28 năm thực hành di sản văn hóa phi vật thể tín ngưỡng thờ Mẫu, nghệ nhân Nguyễn Hoài Thanh (ngụ khu phố Hương Phước, phường Phước Tân, thành phố Biên Hòa) dành trọn tâm huyết để học hỏi, bảo vệ và phát huy giá trị của tín ngưỡng này. Dù trải qua không ít khó khăn nhưng bà vẫn thường xuyên tham gia các buổi thực hành đúng nghi thức, góp phần bảo tồn nét văn hóa độc đáo của người Việt.

Nghệ nhân Hoài Thanh cho biết, bà đến với tín ngưỡng thờ Mẫu một cách rất tình cờ. Năm 1990, bà có dịp gặp gỡ Nghệ nhân Ưu tú Trần Thị Liễu (ngụ thành phố Hà Nội), được trực tiếp xem các buổi thực hành nghi lễ, từ đó bà quyết định theo học. Từ năm 1998-2022, bà Hoài Thanh tham gia thực hành tại nhiều đền thờ trên khắp cả nước, đồng thời tích cực góp mặt trong các cuộc thi, liên hoan diễn xướng chầu văn ở nhiều địa phương.

Với những đóng góp của mình, bà Hoài Thanh vinh dự được trao tặng nhiều bằng khen, giấy khen trong và ngoài tỉnh. Trong đó, Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam trao bằng công nhận danh hiệu Nghệ nhân dân gian năm 2016; Bằng khen của Trung ương Hội Khoa học phát triển nguồn nhân lực - nhân tài Việt Nam năm 2020; chứng nhận Nghệ nhân văn hóa tâm linh tiêu biểu Đông Nam Á của Ban Tổ chức Chương trình Diễn đàn Hội nhập kinh tế, văn hóa quốc tế năm 2022; Kỷ niệm chương vì đã có đóng góp tích cực trong bảo tồn, phát huy di sản văn hóa tín ngưỡng người Việt của Hội Di sản văn hóa Việt Nam năm 2023...

Bên cạnh nghệ nhân Hoài Thanh, nghệ nhân Hồ Thị Lương (ngụ phường Trảng Dài, thành phố Biên Hòa) cũng là gương mặt tiêu biểu với 15 năm gắn bó cùng tín ngưỡng thờ Mẫu. Từ nhỏ, bà đã theo chân các nghệ nhân đi trước, nghe hát chầu văn, đến các đền phủ trong cả nước, cảm nhận sự linh thiêng, uy nghi trong từng nghi lễ. Sau một thời gian học hỏi, trau dồi kiến thức, kỹ năng, bà bắt đầu đi vào thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu từ năm 2009.

Nghệ nhân Hồ Thị Lương cho biết, tín ngưỡng thờ Mẫu rất gần gũi với thiên nhiên, đất trời, gắn với thân phận người phụ nữ Việt Nam. Trải qua quá trình hình thành và phát triển, tín ngưỡng thờ Mẫu đã phát triển thành tín ngưỡng thờ tam phủ, tứ phủ. Bởi vậy, trong suốt 15 năm thực hành và nhờ nắm vững nghi lễ, phép tắc thực hành, bà đã truyền dạy thành công cho nhiều người.

Ngoài các chứng nhận, kỷ niệm chương, bảng vàng lưu danh nghệ nhân, bà Hồ Thị Lương còn được Liên hiệp Các hội UNESCO Việt Nam trao tặng Bằng khen. Năm 2023, bà được bổ nhiệm chức danh Phó ban Khảo sát nghiên cứu các giá trị văn hóa truyền thống tại Liên hiệp Các hội UNESCO Việt Nam.

Cùng với đờn ca tài tử Nam Bộ, tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Sự vinh danh này đã làm cho cộng đồng, những người thực hành di sản nhận thức sâu sắc thêm về giá trị của di sản để tích cực hơn trong tham gia bảo vệ và phát huy các giá trị.

Gìn giữ, phát huy nghệ thuật truyền thống

Trong số những gương mặt trẻ góp phần gìn giữ và lan tỏa giá trị văn hóa phi vật thể ở Đồng Nai, không thể không nhắc đến 2 chị em Phạm Ngọc Nguyên và Phạm Thị Thanh Mai (ngụ phường Trảng Dài, thành phố Biên Hòa).

Chia sẻ về hành trình theo đuổi hát rỗi, địa nàng, chị Thanh Mai cho biết, thoạt nhìn tưởng đơn giản, chỉ cần mặc áo dài đẹp, cầm trống gõ và hát là xong, nhưng ai học rồi mới biết để hát đúng, gõ trống đúng cho đều rất công phu. Chị đã theo mẹ (Nghệ nhân dân gian Đinh Thị Thanh Loan) học từ nhỏ, nhưng để thuộc một bài thuần thục phải mất cả tháng. Nghề này không chỉ cần năng khiếu, mà quan trọng nhất là phải có duyên và lòng yêu nghề mới bám trụ lâu dài.

“Bóng rỗi, địa nàng chủ yếu thực hành trong các lễ cúng ở đình, miếu. Do vậy, những câu hát, điệu múa liên quan đều thể hiện lòng biết ơn tổ tiên, cầu mong quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa. Những buổi diễn thường vào các dịp lễ hội quan trọng, thu hút đông đảo người dân đến dự và dâng lễ. Qua đó, nghệ thuật bóng rỗi, địa nàng không chỉ mang giá trị tín ngưỡng, mà còn góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc” - chị Thanh Mai chia sẻ.

Không chỉ gắn bó với bóng rỗi, chị Thanh Mai còn đam mê nghệ thuật đờn ca tài tử, biểu diễn tại nhiều sự kiện văn hóa, lễ hội của địa phương. Chị thường xuyên tham gia các liên hoan, hội thi của tỉnh và khu vực, mang về nhiều giải thưởng. Kỷ niệm đáng nhớ nhất với chị là giải nhất Hội thi Giọng ca tài tử và cải lương tỉnh Đồng Nai năm 2018 do Trung tâm Văn hóa - điện ảnh Đồng Nai tổ chức. Từ giải thưởng đã tiếp thêm động lực để chị tiếp tục gìn giữ, phát huy đờn ca tài tử Nam Bộ được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Ly Na

Nguồn: https://baodongnai.com.vn/van-hoa/202506/nhung-nguoi-thuc-hanh-giu-lua-van-hoa-dan-gian-dong-nai-990111a/