"Quái kiệt Google" khát vọng làm AI có cảm xúc và trái tim

TS Lê Viết Quốc, sinh năm 1982, là một trong những nhà nghiên cứu hàng đầu về trí tuệ nhân tạo tại Google Brain. Ông có bằng tiến sĩ khoa học máy tính tại Đại học Stanford và từng được tạp chí Technology Review của MIT vinh danh là một trong những nhà phát minh dưới 35 tuổi xuất sắc thế giới, với nhiều đóng góp cho lĩnh vực trí tuệ nhân tạo toàn cầu.

Từ làng quê nghèo tới ”Quái kiệt Google”

TS Lê Viết Quốc sinh tại Hương Thủy (Thừa Thiên - Huế), lớn lên trong một ngôi làng không điện, chỉ có một chiếc tivi cho cả xã. Trong hoàn cảnh thiếu thốn đó, giấc mơ về khoa học được nuôi dưỡng qua từng cuốn sách mượn từ thư viện và những câu hỏi không ngừng về thế giới.

Cậu bé Quốc khi đó tự hỏi: “Làm sao thay đổi thế giới?”. Và rồi ông đã tìm thấy câu trả lời trong trí tuệ, không chỉ của con người, mà còn trong khả năng tái tạo trí tuệ ấy bằng máy móc.

Sau khi tốt nghiệp Trường THPT chuyên Quốc Học Huế, Tiến sĩ Lê Viết Quốc theo học tại Đại học Quốc gia Australia (ANU), nơi ông tốt nghiệp loại Ưu (First Class Honors) ngành Kỹ sư phần mềm, một thành tích ấn tượng, phản ánh năng lực vượt trội trong học tập và nghiên cứu từ rất sớm.

Tuy có nhiều cơ hội để tiếp tục theo đuổi hướng nghiên cứu truyền thống, ông đã đưa ra một quyết định mang tính bước ngoặt: dấn thân vào lĩnh vực mạng nơ-ron nhân tạo (neural networks) và học sâu (deep learning), một lĩnh vực còn mới mẻ vào thời điểm đó. Niềm tin vào tiềm năng to lớn của công nghệ này đã đưa ông đến Đại học Stanford, nơi ông trở thành nghiên cứu sinh tiến sĩ dưới sự hướng dẫn của Giáo sư Andrew Ng, một trong những chuyên gia hàng đầu thế giới về học máy.

Năm 2011, TS. Quốc cùng với Andrew Ng, và hai chuyên gia Jeff Dean và Greg Corrado đồng sáng lập Google Brain. Với vai trò là một trong những kỹ sư sáng lập (founding engineer), ông đã đề xuất một hướng đi mang tính cách mạng: sử dụng phương pháp học không giám sát (unsupervised learning) để huấn luyện AI trên những tập dữ liệu khổng lồ chưa được gán nhãn. Đây chính là bước đột phá giúp AI thực sự “biết học” giống như cách con người tự khám phá thế giới, thay vì chỉ hoạt động dựa trên các dữ liệu đã được con người lập trình và hướng dẫn sẵn.

Những đóng góp của TS. Lê Viết Quốc đã trở thành nền tảng cho nhiều công nghệ AI cốt lõi ngày nay. Ông là đồng tác giả của mô hình seq2seq (2014), đột phá trong xử lý ngôn ngữ tự nhiên, đặt nền móng cho các hệ thống như Google Translate. Ông cũng là người khởi xướng và dẫn dắt dự án AutoML, giúp tự động hóa việc thiết kế mô hình AI, giúp lĩnh vực này trở nên dễ tiếp cận hơn. Ngoài ra, ông là một trong những người phát triển Meena, chatbot đầu tiên cho thấy khả năng trò chuyện tự nhiên, mạch lạc, được xem là tiền thân của LaMDA và các thế hệ chatbot AI hiện đại.

Khát vọng AI "có trái tim"

Xa hơn việc tạo ra những cỗ máy chỉ biết tuân lệnh, hiện TS Lê Viết Quốc cùng các cộng sự đang theo đuổi một mục tiêu đầy tham vọng: tạo ra một AI có "mong muốn tự thân" (Intrinsic Motivation).

Theo TS Lê Viết Quốc, hiện tại, phần lớn các hệ thống máy tính, kể cả những hệ thống AI tiên tiến vẫn chưa có sự tò mò, bởi vì chúng chưa thể tư duy như con người. Nhưng đó chính là một hướng nghiên cứu mà nhóm của ông đang theo đuổi: phát triển các mô hình AI có khả năng suy nghĩ và học hỏi theo cách con người làm, tức là, hình thành động lực học tập từ bên trong.

Một bước tiến quan trọng của trí tuệ nhân tạo là phát triển khả năng tự học từ dữ liệu thô, tức dữ liệu chưa qua xử lý hay gắn nhãn bởi con người. Bằng cách sử dụng các mạng nơ-ron nhân tạo quy mô lớn, AI có thể tự đọc, hiểu và học không chỉ từ văn bản (ngôn ngữ tự nhiên) mà cả từ hình ảnh và video.

Đây là hướng đi giúp AI dần tiến gần hơn với cách học của con người: không cần hướng dẫn cụ thể, mà học qua quan sát, tích lũy và hình thành tư duy riêng. Nhờ vậy, AI không chỉ trở nên thông minh hơn mà còn có khả năng đồng cảm và nhận thức sâu sắc hơn, một bước đến gần hơn với tư duy và cảm xúc của con người.

Trong một cuộc phỏng vấn, khi được hỏi vậy liệu AI sẽ như con người, bởi vì nó có trái tim, TS Lê Viết Quốc khẳng định: “AI sẽ có trái tim”.

Việt Nam có tiềm năng để vươn lên nếu biết tận dụng cơ hội từ AI

Dù đã gặt hái vô số thành tựu, TS. Lê Viết Quốc không nghĩ mình là “người tạo nên thành công”. Trái lại, ông thẳng thắn thừa nhận rằng điều mình làm nhiều nhất lại chính là… thất bại. “Trong nghiên cứu, sai là bình thường. Quan trọng là mình biết mình sai ở đâu và học được gì từ đó,” ông chia sẻ. Ông rất kiệm lời, ngại nói về mình, luôn từ chối trả lời phỏng vấn báo chí.

Là gương mặt hàng đầu trong ngành AI toàn cầu, TS Lê Viết Quốc quan tâm sâu sắc tới sự phát triển của khoa học công nghệ tại Việt Nam. Ông là thành viên Hội đồng quản trị Đại học Fulbright, nhiều lần tư vấn chính sách về AI. Ông cho rằng, Việt Nam có tiềm năng để vươn lên nếu biết tận dụng cơ hội từ AI.

Theo ông, điều quan trọng là xây dựng một hệ sinh thái nghiên cứu – đào tạo – doanh nghiệp đủ mạnh để giữ chân người giỏi. Việt Nam có nền giáo dục STEM tốt, nhưng cần đầu tư sâu vào sau đại học, nghiên cứu và mở rộng không gian thử nghiệm AI cho giới trẻ.

AI mã nguồn mở, ít tốn kém hơn phát triển chip bán dẫn nhưng có tiềm năng tạo ra sức mạnh công nghệ nội tại cho Việt Nam.Về tương lai, các hệ thống có khả năng tư duy độc lập, tự tìm thông tin, ra quyết định sẽ là đột phá lớn tiếp theo. Chúng sẽ không chỉ là trợ lý ảo, mà là “thực thể số” có thể hỗ trợ con người trong y tế, giáo dục, kinh doanh.

Tuy nhiên, khi AI ngày càng thông minh và có khả năng tự ra quyết định nhiều hơn, thì việc nghiên cứu công nghệ kiểm soát an toàn đối với AI đang được thúc đẩy và bản thân ông cũng chú trọng hướng nghiên cứu này.

Sẽ có những rủi ro nếu chúng ta không kiểm soát tốt AI. Thứ chúng ta hiểu rõ nhất về một AI là dữ liệu AI học được. Nếu muốn kiểm soát trí tuệ của máy, hãy bắt đầu từ dữ liệu chúng ta đưa vào.

Nguồn: https://khoahocdoisong.vn/quai-kiet-google-khat-vong-lam-ai-co-cam-xuc-va-trai-tim-post2149044173.html