Sáng chế “ánh trăng” che mắt máy bay Mỹ giữa đại ngàn Trường Sơn

(Dân trí) - Loại đèn này che mắt được máy bay địch nhưng cung cấp đủ ánh sáng cho lái xe điều khiển hoạt động an toàn, bảo đảm vận tải thông suốt trên đường mòn Hồ Chí Minh vào ban đêm.

Những chuyến xe đi giữa Trường Sơn chi viện cho miền Nam (Ảnh: Tư liệu).

Từ bức thư của người lính mất hai chân trong trạm quân y đến chiếc đèn rùa chế tác giữa rừng sâu, bộ đội Việt Nam đã phát minh một thứ ánh sáng bền bỉ như ánh trăng, giúp những đoàn xe vượt núi, băng rừng, bảo đảm vật chất hậu cần, kỹ thuật chi viện cho các chiến trường trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Nhà sử học Mỹ Gabriel Kolko sau này đã viết: “Không còn nghi ngờ gì nữa. Đường Trường Sơn là sản phẩm kỳ diệu của bao phát kiến tài năng, sự kiên nhẫn, sự hy sinh vô bờ bến của con người”.

Ánh sáng trở thành dấu vết tử thần

Chia sẻ với phóng viên báo Dân trí, Trung tá, TS Trần Hữu Huy, Viện Chiến lược và Lịch sử Quốc phòng Việt Nam cho biết, năm 1965, Mỹ triển khai Chiến tranh Cục bộ, ồ ạt đưa không quân đánh phá miền Bắc, nhằm chặn đứng tuyến chi viện của hậu phương lớn miền Bắc cho tiền tuyến lớn miền Nam.

Trung tá, Tiến sỹ Trần Hữu Huy, Viện Chiến lược và Lịch sử Quốc phòng Việt Nam (Ảnh: Nhân vật cung cấp).

Thời gian này, tuyến đường Trường Sơn chi viện cho chiến trường miền Nam đã qua giai đoạn gùi thồ thô sơ và chuyển sang vận tải bằng cơ giới.

Nhưng đế quốc Mỹ cho máy bay ném bom đánh phá ác liệt, suốt ngày đêm gây cho ta tổn thất rất nhiều. Ô tô chạy ban ngày địch phát hiện, chạy ban đêm nếu bật đèn chúng vẫn thấy và bắn phá.

Vận tải ban đêm thường an toàn hơn ban ngày, các xe được lắp đèn gầm ở đầu, tạo quầng sáng nhỏ phía trước để quan sát. Tuy nhiên, khi lên dốc, ánh sáng chiếu thẳng lên trời, vẫn bị địch phát hiện và oanh kích.

Có đơn vị chở hàng vào chiến trường, khi trở ra chỉ còn lại một phần ba số xe. Trên tuyến lửa Trường Sơn, mỗi tia sáng phát ra có thể phải trả giá bằng máu, đoàn xe hoặc cả mạng sống.

Chiếc đèn rùa được lưu giữ tại Bảo tàng Hậu cần - Kỹ thuật (Ảnh: Tư liệu Bảo Tàng Hậu Cần - Kỹ Thuật).

Giữa lúc đó, Bộ Quốc phòng nhận được một bức thư đặc biệt. Người viết là một lái xe Đoàn 559, bị mất cả hai chân và đang điều trị tại trạm quân y phía Nam.

Người chiến sỹ khẩn thiết đề nghị Bộ Quốc phòng nghiên cứu, chế tạo một loại đèn đặc dụng để đồng đội được an toàn.

Bức thư ấy được chuyển đến Chủ nhiệm Tổng cục Hậu cần Đinh Đức Thiện và Giáo sư Trần Đại Nghĩa, Phó Chủ nhiệm Tổng cục. Ngay lập tức, một “công trình bí mật” được giao cho Cục Quản lý xe máy.

Thực hiện nhiệm vụ cấp trên giao, Cục trưởng Cục Quản lý xe máy Vũ Văn Đôn trực tiếp chỉ đạo nhóm kỹ sư gồm Thiếu úy, kỹ sư Phạm Gia Nghi (Cục Quản lý xe máy) và Đại úy Trần Văn Hải thiết kế, chế tạo loại đèn đặc dụng mới.

“Che mắt được máy bay địch nhưng phải cung cấp đủ ánh sáng cho lái xe điều khiển hoạt động an toàn, bảo đảm vận tải thông suốt trên đường mòn Hồ Chí Minh vào ban đêm”, yêu cầu được đặt ra.

“Kéo” dải sáng trăng xuống mặt đường Trường Sơn

Kỹ sư Phạm Gia Nghi và đồng đội bắt đầu từ việc lục tung kho đèn quân sự, kể cả đèn hồng ngoại dùng cho xe tăng. Nhưng không loại nào đủ khả năng qua mắt máy bay trinh sát.

Có một chi tiết quan trọng, đó là vào những đêm trăng rằm, các đoàn xe vẫn có thể di chuyển mà không cần bật đèn, nhờ ánh sáng tự nhiên từ mặt trăng đủ để thấy mặt đường, tránh được đá, ổ gà hay các khúc cua hiểm trở.

Họ nhận ra muốn tạo ra luồng sáng không lộ vị trí nhưng vẫn đảm bảo tầm nhìn, ánh sáng phải được “điều hướng” một cách khéo léo giống như ánh trăng rằm - thứ ánh sáng phải qua hai lần khúc xạ.

Từ phát hiện đó, nhóm đã thiết kế một loại chao đèn đặc biệt có hình dáng như một “mu rùa”.

Rất nhiều chuyến hàng đã cập bến an toàn, hạn chế thương vong nhờ sáng chế đèn mu rùa (Đồ họa: Phương Mai).

“Bên trong vẫn là bóng đèn xe tải thông thường. Nhưng điểm đặc biệt nằm ở phần chao đèn. Phần bao bọc ánh sáng được thiết kế theo hình dáng của một chiếc mu rùa, bo tròn và lõm xuống”, TS Huy chia sẻ.

Chính cấu tạo này khiến ánh sáng không chiếu thẳng ra phía trước như đèn pha, mà sẽ hắt lên, sau đó dội ngược xuống mặt đất.

Nhờ hiệu ứng phản xạ của bề mặt parabol, ánh sáng được tán đều thành một dải mờ, không gom lại thành luồng sáng rõ nét.

Kết quả là, từ trên cao hoặc từ xa không thể thấy tia sáng trực tiếp, chỉ thấy một vệt sáng mờ như ánh trăng rọi. Dải sáng này có bề rộng 8m, dài tới 40m, vừa đủ để tài xế nhìn đường, lại vừa “tàng hình” trước mắt địch.

Năm ấy, đợt thử nghiệm được tổ chức vào đúng dịp Tết Đinh Mùi (1967). Các thành viên trong đoàn khảo sát đã chia nhau ngồi trên các xe, cùng vượt qua các trọng điểm, cùng chấp nhận nguy hiểm với các chiến sỹ lái xe và giúp họ tin tưởng rằng: Xe có thể chạy an toàn mà không bị máy bay địch phát hiện.

Sau đợt khảo sát thành công, đoàn kỹ sư của ông Phạm Gia Nghi được lệnh ra Hà Nội báo cáo kết quả để cấp trên cho phép sản xuất hàng loạt tại Nhà máy Z - 117 để trang bị cho bộ đội lái xe Trường Sơn và các đơn vị ở chiến trường sử dụng.

Nhờ sáng chế đèn mu rùa - thành quả của những nhà khoa học khoác áo lính - mà hàng trăm chuyến hàng đã cập bến an toàn, hạn chế thương vong, mất mát, góp phần vào thành tích chung của bộ đội vận tải trên tuyến chi viện chiến lược Trường Sơn những năm kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Ảnh: Đoàn Thủy

Thiết kế: Huyền Mai

Nguồn: https://dantri.com.vn/khoa-hoc/sang-che-anh-trang-che-mat-may-bay-my-giua-dai-ngan-truong-son-20250814075039514.htm