Sử dụng AI có trách nhiệm

Ngày càng có nhiều người - trong đó có người viết báo, người tạo nội dung truyền thông - dùng các công cụ AI tạo sinh (GenAI) để viết tin, bài. Việc gia tăng ứng dụng AI trong cuộc sống là xu hướng toàn cầu và được các chuyên gia khuyên dùng nhưng cần có trách nhiệm, tránh lạm dụng.

Ứng dụng rộng rãi

Sau khi được phổ cập và thương mại hóa toàn cầu từ cuối tháng 11-2022, các công cụ như ChatGPT của OpenAI đã được ứng dụng sâu vào mọi ngóc ngách của cuộc sống. Đặc biệt là giới báo chí đã nhanh chóng khai thác công nghệ "siêu thông minh" và "siêu dữ liệu" AI phục vụ công việc của mình - từ viết bài, dựng phim đến biên tập, xuất bản và các hoạt động của tòa soạn.

Ông H.X - một nhà báo có gần nửa thế kỷ cầm bút - tâm đắc nhất việc AI hỗ trợ ông trong khâu xử lý dữ liệu. Theo ông, thời làm báo thủ công, ông phải lục tìm sách báo, tư liệu mất nhiều thời gian và công sức. Có lần, chỉ để làm một trang chuyên đề quốc tế, ông phải mất mấy ngày sục sạo trong thư viện của 2 tờ báo lớn. Từ khi có internet, việc tìm dữ liệu thuận tiện và nhanh hơn nhiều. Hiện nay việc tìm dữ liệu (chiếm 1/2 thời gian tạo ra một bài báo) đã nhanh hơn bội lần nhờ khả năng truy tìm, trích xuất và tổng hợp của AI tạo sinh.

Sử dụng AI có trách nhiệm - Ảnh 1. — Nhiều học giả nổi tiếng thế giới bị giả giọng bằng AI trong chiến dịch tuyên truyền online. Ảnh: THE INSIDER

Ngay cả bộ phận biên tập ảnh cho báo cũng hưởng lợi từ AI - như xóa phông, chỉnh nền, chỉnh sáng, đặc biệt là xóa những chi tiết thừa trên ảnh. Tại một tọa đàm về ứng dụng AI trong truyền thông, phó tổng biên tập một tờ báo điện tử lớn của Việt Nam nhận định: "AI đang thay đổi báo chí theo hướng tích cực và nhân văn hơn". Với đặc thù của Việt Nam, việc ứng dụng AI trong báo chí chính thống diễn ra theo hướng tích cực, giảm thiểu những mặt trái của AI. Có thể khẳng định không có công nghệ ứng dụng nào lại được ứng dụng trong cuộc sống nhanh chóng và rộng rãi như AI. Với làng báo cũng vậy. Đến nay, hầu như các tờ báo, hãng tin lớn trên thế giới như New York Times, Financial Times, Bloomberg, Associated Press,… đều đã sử dụng AI trong quy trình sản xuất tin tức để tiết kiệm chi phí và tăng năng suất. Báo cáo Tin tức kỹ thuật số năm 2025 do Viện Nghiên cứu báo chí Reuters (Anh) dựa trên khảo sát 326 nhà lãnh đạo truyền thông của 51 quốc gia và vùng lãnh thổ cho thấy: 96% tòa soạn sẽ tiếp tục sử dụng AI để làm SEO, dịch tự động, biên tập; 80% tòa soạn sẽ sử dụng AI để cải thiện và đề xuất nội dung cá nhân hóa; 77% dùng để tạo nội dung và 73% dùng để thu thập tin tức - bao gồm xác thực thông tin, phát triển báo chí dữ liệu và điều tra...

Xu hướng trong năm 2025, 75% tòa soạn sẽ đầu tư nhiều vào chức năng công nghệ phát triển giọng nói, chuyển đổi bài viết dưới dạng văn bản thành tệp tin âm thanh với nhiều ngôn ngữ và giọng điệu khác nhau; 70% tòa soạn sẽ dùng AI để tóm tắt nội dung ở đầu bài viết.

Tiềm ẩn rủi ro

Trong khi các cơ quan báo chí có những biện pháp để hạn chế những mặt trái của AI, thì một số trang mạng truyền thông xã hội tràn ngập các nội dung do AI tạo ra theo ý đồ chủ quan của người dùng. Với khả năng của mình, AI tạo sinh cũng giúp những kẻ có ý đồ xấu tạo ra những nội dung với các định dạng truyền thông hoàn thiện (tin, bài, video…) sai trái, hư cấu mà như thật.

Điển hình là vụ các phương tiện truyền thông rộ lên thông tin "ca sĩ Taylor Swift và bạn trai cầu thủ bóng bầu dục Travis Kelce bất ngờ xuất hiện tại cuộc biểu tình "Ngày không vua" (No Kings Day) ở Los Angeles - Mỹ hôm 14-6-2025", kèm theo là hình ảnh cho thấy cặp đôi này đang diễu hành cùng đám đông. Nhưng sau đó, các chuyên gia phân tích cho biết đó là hình ảnh giả (fake photo) do AI tạo ra. Trong cuộc xung đột giữa Israel và Iran, trên mạng xuất hiện những tấm ảnh chụp xác máy bay chiến đấu hiện đại của Israel bị Iran bắn rơi nhưng thật ra là do AI tạo.

Điều nguy hiểm là chỉ cần có ý tưởng và tiền mua gói dịch vụ, bất kỳ ai cũng có thể tạo ra những nội dung - từ tin, bài đến hình ảnh, video - giả mạo do AI sáng tác theo đặt hàng. Không chỉ tạo ảnh tĩnh, ghép ảnh, trình độ tạo video của AI còn cho ra những clip không thể thật hơn, dù trong bối cảnh hay với sự kiện không thể nào xảy ra trong đời thực. Ví dụ clip nhà lãnh đạo nước ngoài đang ngồi ăn "lòng xe điếu" trên vỉa hè Hà Nội.

Nghiên cứu của hãng tin Reuters đưa ra cảnh báo rằng khả năng AI sẽ làm tăng nguy cơ tin giả và thiên lệch trong việc sản xuất nội dung, đặc biệt là khi AI tham gia vào các chủ đề nhạy cảm như chính trị và xã hội. Ở các quốc gia được khảo sát, hiện có 36% số người cảm thấy thoải mái khi sử dụng tin tức do con người tạo ra với sự trợ giúp của AI và chỉ 19% cảm thấy thoải mái khi sử dụng tin tức chủ yếu do AI tạo ra với sự giám sát của con người. "Báo cáo trong thế giới mới dũng cảm" của Liên hợp quốc nhận định: "AI đang biến đổi quyền cơ bản trong việc tìm kiếm, truyền đạt và tiếp nhận thông tin, cũng như nghề báo… Nó cũng mang đến những rủi ro. AI tạo sinh cho phép tạo ra nội dung gây hiểu lầm như deepfake, làm suy yếu lòng tin vào các thể chế dân chủ". Tháng 5-2025, trong bài viết có tựa đề "Sự hỗn loạn và uy tín của hệ thống báo chí điều tra toàn cầu (GIJN), 2 tác giả Reed Richardson và Andrea Arzaba cảnh báo: "Các tòa soạn nhỏ nhất hiện nay cũng có thể tận dụng các công cụ AI để có năng lực đưa tin mới mạnh mẽ, nhưng công nghệ này cũng đe dọa mô hình sản xuất tin tức truyền thống; đồng thời trao cho kẻ xấu một vũ khí mới nguy hiểm để phát tán thông tin sai lệch và làm xói mòn niềm tin vào báo chí".

Trang tin The Insider hồi giữa tháng 12-2024 công bố một cuộc điều tra cho thấy có một chiến dịch tuyên truyền online sử dụng công cụ giả giọng AI để tạo ra các đoạn phát biểu "giả giọng nói" của những học giả nổi tiếng thế giới từ các đại học như Cambridge, Harvard, Princeton, the University of Bristol… "lên tiếng" kêu gọi Mỹ dỡ bỏ cấm vận Nga và thúc giục Ukraine đầu hàng Nga.

Chỉ dùng như một trợ lý

Có thể nói rằng giải pháp ứng dụng AI trong báo chí hợp lý, khả thi và được nhiều người chấp nhận nhất là có thể dùng như một trợ lý chứ không thể dùng để viết nội dung thay cho con người. Viện Reuters nhấn mạnh: "Thông tin chính xác, có thể tin cậy. Đó là điều mà mọi người muốn".

Nguồn: https://nld.com.vn/su-dung-ai-co-trach-nhiem-19625062119051131.htm