Sử thi là khái niệm gắn liền với một thể loại đặc thù trong văn học, cả ở phương Đông và phương Tây. Sử thi thuộc thể loại tự sự, kể về nhân vật chính là người anh hùng; có bối cảnh lịch sử văn hóa rộng lớn, gắn với ngọn nguồn dân gian; có tính thần thoại, tính xã hội và thường miêu tả các cuộc chiến đấu mang tính cộng đồng cao.
Tây Nguyên được đánh giá là vùng đất ẩn chứa nhiều di sản văn hóa quý báu của đất nước ta, trong đó nổi bật hơn cả là sử thi. Tại đây, sử thi được xác định là những tác phẩm có nội dung phản ánh những sự kiện trọng đại của cộng đồng, kể về những cuộc chiến lớn, trải rộng về không gian và trải dài về thời gian; ca ngợi anh hùng-nhân vật chính luôn là những người mưu trí, can đảm, có sức mạnh siêu phàm, sẵn sàng chiến đấu chống lại cái xấu cái ác để bảo vệ buôn làng, có tinh thần trách nhiệm và biểu hiện tập trung lý tưởng cộng đồng, trải qua nhiều gian nan trong cuộc chiến với kẻ thù; có nhiều chi tiết phóng đại, kỳ vĩ và các yếu tố thần kỳ.
Đem các đặc trưng trên của sử thi nói chung và sử thi Tây Nguyên nói riêng đối chiếu với tranh Xu Man, chúng ta sẽ thấy có nhiều điểm trùng khớp. Nghĩa là tranh Xu Man có tính sử thi cao độ.
Theo đó, pơ thi (bỏ mả), đâm trâu, mừng chiến thắng, kháng chiến chống Pháp, phá ấp chiến lược, cùng nhau làm nhà rông... là những chủ đề chính trong nhiều tác phẩm của họa sĩ Xu Man, phản ánh những sự kiện trọng đại của cộng đồng dân tộc Bahnar ở quê hương của ông nói riêng cũng như người Tây Nguyên nói chung.
Đây cũng chính là những tác phẩm thể hiện rõ nhất tính kỳ vĩ của Xu Man với đặc trưng bối cảnh rừng núi rộng lớn, số người đông đảo, toát ra khí thế hùng tráng.
Trong sử thi Tây Nguyên, chúng ta thường nghe nói đến các nhân vật anh hùng như: Đam San, Xinh Nhã, Dam Noi, Điong... Và sau này tên tuổi của Anh hùng Núp, Kpă Klơng, N’Trang Lơng... cũng xuất hiện trong các bài hát kể, văn khấn của người Tây Nguyên vào ngày hội làng như những vị anh hùng thời đại mới. Đặc biệt, Bác Hồ xuất hiện trong tranh Xu Man với tư cách là một anh hùng, dũng sĩ, mang tầm vóc lịch sử lớn lao với đầy đủ những phẩm chất và đức tính can đảm, tốt đẹp cần có của một thủ lĩnh cộng đồng, luôn được đặt ở vị trí trang trọng nhất như linh hồn của tác phẩm.
Tìm hiểu kỹ về cuộc đời của họa sĩ Xu Man, chúng ta sẽ hiểu vì sao ông chọn Bác Hồ làm nhân vật anh hùng trong tác phẩm. Sau khi được cử ra Hà Nội học tập, năm 1960, Xu Man được gặp Bác Hồ. Từ ngày ấy, tiếng nói, lời khuyên và hình ảnh của Bác đã trở thành nguồn cảm hứng trong suốt hành trình sáng tạo nghệ thuật của ông.
Trong lòng ông, Bác là ánh sáng, là mặt trời tỏa rạng xua tan tất cả tăm tối, khổ đau mà ông cùng dân làng từng nếm trải. Cũng vì thế, trong trái tim Xu Man, Bác Hồ là một vị anh hùng vĩ đại có sức mạnh phi thường, đã lãnh đạo Nhân dân đánh thực dân Pháp, đuổi đế quốc Mỹ hung tàn, đem đến cuộc đời mới, cuộc sống mới cho ông và dân làng Tây Nguyên.
Cùng với hội làng, Bác Hồ là chủ đề cơ bản trong tranh của họa sĩ Xu Man thể hiện rõ tính chất kỳ vĩ hoành tráng. Tuy nhiên, Bác Hồ trong tranh của Xu Man phần nhiều không phải là chân dung riêng biệt, mà được vẽ giữa lòng dân làng và rừng núi Tây Nguyên.
Trong số các tác phẩm vẽ về chủ đề Bác Hồ, ngoài một số bức tranh vẽ dân làng Tây Nguyên hân hoan rước ảnh Bác trong ngày hội, ngày vui của làng, họa sĩ Xu Man còn có nhiều bức vẽ Bác cùng xoang với dân làng. Đây là yếu tố hư cấu nghệ thuật đặc sắc của Xu Man, bởi thực tế dù rất mong muốn có ngày lên Tây Nguyên gặp gỡ đồng bào nhưng cho đến khi qua đời, Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn không thực hiện được ước nguyện ấy. Tương tự, người Tây Nguyên cũng rất mong được đón Bác lên thăm buôn làng, song chiến tranh kéo dài khiến cho mong ước ấy cũng không thành.
Tuy vậy, nghệ thuật lại giúp cho con người thỏa mãn được ước mơ của mình bằng trí tưởng tượng và hư cấu. Điều này giúp con người vượt qua mọi giới hạn của thời gian và không gian vật lý. Họa sĩ Xu Man đã sử dụng triệt để quyền năng độc đáo và thần kỳ của người nghệ sĩ để tạo hình cho chùm tác phẩm nghệ thuật vẽ về chủ đề “Bác Hồ với Tây Nguyên” của mình, khiến tranh của ông vừa mang vẻ đẹp hiện thực vừa mang vẻ đẹp huyền ảo, lãng mạn và sống động.
Chính vì vậy, những tác phẩm được chọn trao giải thưởng Nhà nước năm 2012 cho Xu Man cũng như được chọn trưng bày trong các bảo tàng ở Việt Nam hầu hết đều là các tác phẩm “Bác Hồ với Tây Nguyên”.
Năm nay cũng đúng vào dịp kỷ niệm tròn 100 năm Ngày sinh của họa sĩ Xu Man (1925-2025), Bảo tàng tỉnh tổ chức nhiều hoạt động thiết thực nhằm tôn vinh danh họa người Bahnar như: hoàn thiện hồ sơ xếp hạng di tích Nhà ở của họa sĩ Xu Man tại Plei Bông, xã Ayun, huyện Mang Yang; chuẩn bị tọa đàm, triển lãm và phim tài liệu về di sản nghệ thuật của họa sĩ Xu Man. Qua các hoạt động này, những người thực hiện mong rằng tác phẩm của họa sĩ Xu Man sẽ được quan tâm và lan tỏa rộng rãi, mạnh mẽ hơn nữa.
Nguồn: https://baogialai.com.vn/tinh-su-thi-trong-tranh-xu-man-post325958.html
Bình luận (0)