Tự chủ và trách nhiệm giải trình trong đổi mới giáo dục nghề nghiệp

Các đại biểu dự hội thảo tham quan mô hình dạy nghề của Trường cao đẳng Lý Thái Tổ, tỉnh Bắc Ninh.

Hiện tại, vấn đề mà các cơ sở giáo dục nghề chờ đợi cùng với quyền tự chủ là cơ chế giải trình thực chất để trở thành động lực nâng cao chất lượng và củng cố niềm tin xã hội.

Không thể thiếu trách nhiệm giải trình

Hội thảo khoa học “Định hướng quyền tự chủ, trách nhiệm giải trình trong các cơ sở giáo dục nghề nghiệp” do Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương phối hợp Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức tại Bắc Ninh vừa qua đã làm rõ mối quan hệ tự chủ và trách nhiệm giải trình.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Huỳnh Thành Đạt, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, nhấn mạnh: “Tự chủ không chỉ giới hạn ở tài chính mà còn bao gồm học thuật, nhân sự và tổ chức, phải đi đôi với trách nhiệm giải trình, minh bạch thông tin và gắn kết xã hội”. Đây là điều kiện tiên quyết để giáo dục nghề nghiệp khẳng định vị thế, đáp ứng yêu cầu nhân lực chất lượng cao trong bối cảnh mới.

Tự chủ không chỉ giới hạn ở tài chính mà còn bao gồm học thuật, nhân sự và tổ chức, phải đi đôi với trách nhiệm giải trình, minh bạch thông tin và gắn kết xã hội.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Huỳnh Thành Đạt,

Ủy viên Trung ương Đảng,

Phó Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương

Tự chủ và giải trình là hai mặt không thể tách rời. Ông Trương Anh Dũng, Cục trưởng Cục Giáo dục nghề nghiệp và Giáo dục thường xuyên, phân tích: Tự chủ tạo sự linh hoạt trong chương trình, tổ chức, tài chính nhưng thiếu giải trình, minh bạch thì dễ rơi vào hình thức, thậm chí mất kiểm soát chất lượng. Vì vậy, cần sớm có cơ chế kiểm định độc lập, công khai tài chính, chuẩn đầu ra và tỷ lệ việc làm.

Cùng quan điểm và từ góc nhìn cơ sở, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Tiến Đông, Hiệu trưởng Trường cao đẳng Lý Thái Tổ - đơn vị đăng cai tổ chức hội thảo, nêu rõ, tự chủ không chỉ là quyền mà còn là trách nhiệm… và chỉ khi toàn hệ thống ngành giáo dục cùng hành động, tinh thần của Nghị quyết số 71-NQ/TW mới thật sự đi vào cuộc sống. Kinh nghiệm quốc tế từ Đức, Singapore, Hàn Quốc cũng cho thấy, thành công đến từ trao quyền mạnh mẽ song hành với giám sát chặt chẽ, có đánh giá khách quan từ bên ngoài. Việt Nam được khuyến nghị xây dựng hệ thống đánh giá độc lập, chuẩn hóa khung pháp lý để bảo đảm tự chủ thực chất, tránh tình trạng “nửa vời”.

Bức tranh tổng quan giáo dục nghề nghiệp giai đoạn từ năm 2020 đến 2024 đã và đang có nhiều tín hiệu tích cực: Cả hệ thống giáo dục nghề nghiệp đã tuyển sinh hơn 10,8 triệu người (936 nghìn cao đẳng; 1,3 triệu trung cấp; 8,5 triệu sơ cấp và đào tạo thường xuyên), góp phần nâng tỷ lệ lao động có bằng cấp, chứng chỉ lên 28,3% vào năm 2024. Hơn 80% số người tốt nghiệp có việc làm, một số trường gắn chặt doanh nghiệp đạt tới 100%, với 85-90% đúng chuyên môn. Đặc biệt, theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới, chỉ số chất lượng đào tạo nghề của Việt Nam năm 2023 tăng 8 bậc, đạt 4,82/7 điểm, vượt chỉ tiêu Chính phủ giao; trong ASEAN, Việt Nam xếp tốp 4, sau Singapore và Indonesia.

Mặc dù có những thành tựu vượt bậc, nhưng thách thức vẫn hiện hữu đối với giáo dục nghề nghiệp Việt Nam. Hiện nay, nhiều cơ sở còn phụ thuộc ngân sách nhà nước, ít trường đạt mức tự chủ toàn phần; tuyển sinh khó khăn, học phí thấp, cơ chế đặt hàng đào tạo chưa linh hoạt; liên kết Nhà nước-nhà trường-doanh nghiệp chưa chặt chẽ. Những hạn chế này khiến không ít trường lúng túng khi phải tự cân đối tài chính, thiếu nguồn lực đầu tư thiết bị và công nghệ.

Những con số tích cực về tuyển sinh, việc làm hay vị thế quốc tế cho thấy giáo dục nghề nghiệp đang chuyển mình mạnh mẽ, nhưng thực trạng phụ thuộc ngân sách, khó khăn tuyển sinh và hạn chế về quản trị lại cho thấy một nghịch lý: Nếu chỉ mở rộng quyền tự chủ mà thiếu trách nhiệm giải trình, hệ thống rất dễ rơi vào hình thức và mất kiểm soát chất lượng. Chính vì vậy, Nghị quyết số 71-NQ/TW đặt trọng tâm vào việc trao quyền đi đôi với cơ chế giám sát độc lập, minh bạch dữ liệu và trách nhiệm giải trình thực chất. Đây không chỉ là nguyên tắc quản trị, mà còn là “bộ lọc” để giáo dục nghề nghiệp xây dựng niềm tin xã hội, tạo nền tảng phát triển bền vững.

Giáo dục nghề nghiệp cần tránh tự chủ hình thức

Theo các nhà quản lý và những người, những đơn vị hoạt động trong lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp, muốn tự chủ đi vào thực chất, phải biến tinh thần Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị thành hành động đồng bộ. Chuyên gia giáo dục Phạm Đỗ Nhật Tiến nhấn mạnh: “Để giải trình thực chất, mỗi cơ sở giáo dục nghề nghiệp cần công bố hệ thống KPI cùng chỉ tiêu hằng năm, gắn với báo cáo tài chính và dữ liệu quản trị số hóa. Trách nhiệm giải trình phải được kiểm chứng bằng kết quả cụ thể về tài chính, chất lượng đào tạo và việc làm của người học”.

Để giải trình thực chất, mỗi cơ sở giáo dục nghề nghiệp cần công bố hệ thống KPI cùng chỉ tiêu hằng năm, gắn với báo cáo tài chính và dữ liệu quản trị số hóa. Trách nhiệm giải trình phải được kiểm chứng bằng kết quả cụ thể về tài chính, chất lượng đào tạo và việc làm của người học.

Chuyên gia giáo dục Phạm Đỗ Nhật Tiến

Thực tiễn hoạt động của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp công lập cũng như ngoài công lập cho thấy, cần xây dựng văn hóa trách nhiệm giải trình trong trường nghề, công khai dữ liệu việc làm và chất lượng đào tạo để xã hội giám sát. Đồng thời, các trường cần có sự linh hoạt điều chỉnh chương trình, liên kết, hợp tác các đơn vị, doanh nghiệp tạo dựng cơ sở thực hành ngay tại trường, tạo điều kiện cho người học có điều kiện thực hành nghề.

Có thể thấy, tạo điều kiện cho các cơ sở giáo dục nghề nghiệp tự chủ đầy đủ và toàn diện phải luôn gắn với trách nhiệm giải trình, là nền tảng để xây dựng hệ thống giáo dục nghề nghiệp mở, linh hoạt, hiện đại và hội nhập. Đây vừa là nguyên tắc quản trị, vừa là “bộ lọc” để giáo dục nghề nghiệp xây dựng niềm tin xã hội và cần được cụ thể hóa bằng hành động với khung pháp lý rõ ràng, mô hình quản trị hiện đại, văn hóa minh bạch cùng cơ chế kiểm soát độc lập. Nếu thiếu giải trình, tự chủ sẽ trở thành hình thức; nhưng khi hai yếu tố này vận hành đồng bộ, giáo dục nghề nghiệp mới thật sự trở thành trụ cột nhân lực trong giai đoạn phát triển mới của đất nước.

THU TRANG

Nguồn: https://nhandan.vn/tu-chu-va-trach-nhiem-giai-trinh-trong-doi-moi-giao-duc-nghe-nghiep-post909602.html