Vàng sắp hết thời "tàu lượn" khi xoá bỏ thế độc quyền?

Tại buổi làm việc với Ban Chính sách, chiến lược Trung ương về cơ chế, chính sách quản lý hiệu quả thị trường vàng, ngày 28/5, Tổng Bí thư Tô Lâm yêu cầu xóa bỏ thế độc quyền vàng miếng trên nguyên tắc Nhà nước vẫn quản lý nhưng có thể cấp phép cho nhiều doanh nghiệp đủ điều kiện tham gia sản xuất.

Thực tế, việc độc quyền vàng miếng có từ khi Nghị định 24/2012 ra đời. Theo đó, Ngân hàng Nhà nước trở thành đơn vị duy nhất được phép sản xuất vàng miếng, chọn SJC làm thương hiệu vàng miếng quốc gia, thay thế 9 thương hiệu trước đó. Cơ chế này cũng yêu cầu các ngân hàng dừng huy động và đóng cửa các sàn vàng.

Sau hơn một thập kỷ, những bất cập của việc độc quyền vàng miếng bắt đầu lộ rõ. Mạng lưới kinh doanh vàng miếng thu hẹp mạnh, phía Ngân hàng Nhà nước không cấp thêm giấy phép sản xuất hay nhập khẩu nguyên liệu cho doanh nghiệp trong suốt thời gian dài. Giá vàng trong nước và thế giới có nhiều thời điểm chênh nhau tới 15-20 triệu đồng/lượng.

Cần cơ chế kiểm soát nghiêm ngặt để bảo vệ người tiêu dùng

Không ít chuyên gia nhiều năm qua cũng lên tiếng ủng hộ việc mở đường cho cạnh tranh lành mạnh, đa dạng nguồn cung và thu hẹp khoảng cách lớn giữa giá vàng trong nước và thế giới.

Trao đổi với phóng viên, PGS.TS Nguyễn Hữu Huân, Giảng viên Đại học Kinh tế TPHCM, cho rằng đề xuất xóa bỏ thế độc quyền trong sản xuất vàng miếng là bước đi đúng hướng, tuy nhiên cần đi kèm cơ chế kiểm soát nghiêm ngặt để bảo vệ người tiêu dùng và ổn định thị trường.

Theo ông Huân, bất kỳ thị trường nào có yếu tố độc quyền kéo dài cũng sẽ gây méo mó cơ chế vận hành và kìm hãm sự phát triển lành mạnh. Tuy nhiên, việc xóa bỏ độc quyền sản xuất vàng miếng không thể thực hiện một cách vội vàng. “Nếu cho phép nhiều doanh nghiệp tham gia sản xuất vàng miếng, cần đặt ra các điều kiện rất rõ ràng về năng lực sản xuất, thanh khoản, và đặc biệt là chất lượng sản phẩm”, ông nhấn mạnh.

Ông Huân dẫn lại thực trạng trước năm 2012, khi thị trường vàng còn tự do và có nhiều đơn vị sản xuất vàng miếng, đã xuất hiện tình trạng “vàng thiếu tuổi”, tức là vàng không đủ độ tinh khiết như công bố. Thậm chí, có nơi chỉ sản xuất vàng 97-98% nhưng vẫn đóng dấu vàng 9999, gây thiệt hại lớn cho người tiêu dùng. Việc ban hành Nghị định 24 và thiết lập cơ chế độc quyền sản xuất vàng miếng bởi SJC chính là để chấn chỉnh tình trạng đó.

Trong bối cảnh hiện nay, nếu muốn sửa đổi Nghị định 24 để xóa bỏ độc quyền, ông Huân cho rằng cần xây dựng một khuôn khổ pháp lý mới, trong đó sản xuất vàng miếng phải được coi là ngành nghề kinh doanh có điều kiện.

“Không thể để bất kỳ tổ chức nào cũng được phát hành vàng miếng, rồi sau đó lại không có nghĩa vụ mua lại từ người dân. Điều đó sẽ dẫn đến những rủi ro rất lớn về thanh khoản và niềm tin thị trường”, ông nêu.

Vàng sắp hết thời tàu lượn khi xoá bỏ thế độc quyền? - 1 — Bất kỳ thị trường nào có yếu tố độc quyền kéo dài cũng sẽ gây méo mó cơ chế vận hành và kìm hãm sự phát triển lành mạnh (Ảnh: Mạnh Quân).

Ông Huân cũng cho rằng Nhà nước cần cân nhắc các cơ chế huy động lượng vàng đang nằm trong dân thông qua việc trả lãi suất cho người gửi vàng. Ông đề xuất: “Nếu Ngân hàng Nhà nước có thể đứng ra huy động vàng và trả lãi suất cho người dân, vừa đảm bảo an toàn vừa có lợi nhuận, thì chắc chắn sẽ có nhiều người gửi thay vì giữ vàng ở nhà. Qua đó, chúng ta có thể biến nguồn lực vàng trong dân thành vốn đầu tư cho các công trình hạ tầng trọng điểm như metro, sân bay, giao thông”.

Theo ông Huân, đây sẽ là giải pháp “một mũi tên trúng hai đích” vừa giải quyết được tình trạng “vàng hóa” nền kinh tế và áp lực lên dự trữ ngoại hối, vừa tận dụng được nguồn lực quý báu từ người dân để phát triển kinh tế.

Cần sớm nghiên cứu thành lập sàn giao dịch vàng

Chuyên gia kinh tế Lê Xuân Nghĩa, Thành viên Hội đồng tư vấn chính sách tài chính tiền tệ quốc gia, cho rằng Nhà nước có thể bỏ việc phân định vàng miếng, vàng nhẫn... và chỉ nên quy định loại vàng 24K, 18K... theo quốc tế.

Thủ tướng Chính phủ mới đây đã giao Ngân hàng Nhà nước nghiên cứu thành lập sàn giao dịch vàng. Theo ông Nghĩa, việc này cần nghiên cứu sớm và học hỏi kinh nghiệm xây dựng sàn giao dịch vàng ở Trung Quốc.

Ông nêu, Trung Quốc có 2 sàn giao dịch vàng, gồm sàn giao dịch vàng vật chất và sàn giao dịch vàng chứng chỉ. Tuy nhiên sàn giao dịch vàng vật chất hoạt động mạnh nhất. Trung Quốc cấp phép cho 5 ngân hàng thương mại quốc doanh, 4 ngân hàng nước ngoài và 4 công ty kinh doanh vàng bạc lớn nhất được phép nhập khẩu từ nước ngoài về và bán sỉ trên sàn.

Ông cho rằng sàn giao dịch vàng của Việt Nam cũng nên bán vàng vật chất theo phương thức bán sỉ cho các doanh nghiệp vàng, sau đó các doanh nghiệp mới bán lẻ ra dân chúng. “Khi có sàn thì sẽ có thống nhất về giá, công khai, minh bạch, không có chuyện lợi dụng độc quyền để đầu cơ, thao túng thị trường”, ông nêu.

"Nên cấp phép cho ngân hàng thương mại quốc doanh và một số ngân hàng thương mại lớn và một số công ty vàng bạc đá quý lớn được nhập khẩu vàng và giao dịch ở trên sàn", ông đề xuất.

Cũng theo ông Nguyễn Hữu Huân, thay vì chỉ tập trung vào việc phá thế độc quyền, một hướng đi căn cơ và bền vững hơn là thành lập sàn giao dịch vàng quốc gia.

“Một sàn vàng minh bạch, có chuẩn hóa về chất lượng và điều kiện niêm yết sẽ giải quyết gốc rễ vấn đề. Thực tế là phần lớn người dân không cần sở hữu vàng vật chất, họ chủ yếu muốn đầu tư theo hình thức mua thấp, bán cao. Khi có sàn vàng điện tử, nhu cầu nắm giữ vàng vật chất sẽ giảm đi đáng kể”, ông phân tích.

Còn theo ông Nguyễn Quang Huy, CEO Khoa Tài chính Ngân hàng, Trường Đại học Nguyễn Trãi, để hiện đại hóa thị trường vàng, Việt Nam nên hướng đến việc thành lập Sở giao dịch vàng quốc gia hoặc tích hợp giao dịch vàng vào các trung tâm tài chính, sở giao dịch hàng hóa.

"Đây là xu thế phát triển tất yếu tại nhiều quốc gia, giúp vàng thoát khỏi vai trò là tài sản tích trữ đơn thuần và trở thành một kênh đầu tư có thể theo dõi, định giá và giao dịch minh bạch", vị này nêu.

Nếu được triển khai bài bản, chuyên gia cho rằng mô hình sàn giao dịch vàng sẽ góp phần tăng thanh khoản cho thị trường, nâng cao khả năng tiếp cận của người dân và doanh nghiệp, đồng thời tạo nền tảng để phát triển các công cụ phái sinh trên vàng, qua đó đưa thị trường tài chính Việt Nam tiến gần hơn với chuẩn mực quốc tế.

Vàng sắp hết thời tàu lượn khi xoá bỏ thế độc quyền? - 2 — Thay vì chỉ tập trung vào việc phá thế độc quyền, một hướng đi căn cơ và bền vững hơn là thành lập sàn giao dịch vàng quốc gia (Ảnh: Thành Đông).

Vàng miếng cần được chuẩn hóa về trọng lượng, có thể truy xuất nguồn gốc

Theo ông Nguyễn Quang Huy, trong nhiều năm qua, cơ chế độc quyền sản xuất vàng miếng đã dần bộc lộ những điểm không còn phù hợp. Giá vàng trong nước luôn cao hơn giá thế giới hàng triệu đồng mỗi lượng, tạo ra sự méo mó và khiến niềm tin vào tính công bằng và hiệu quả của thị trường bị xói mòn.

Khi thị trường có thêm nguồn cung từ những thương hiệu uy tín, giá vàng sẽ dần tiến gần hơn với giá quốc tế, từ đó làm dịu tâm lý đầu cơ, tích trữ, hạn chế các đợt sốt giá không phản ánh đúng cung cầu thực tế.

Tuy nhiên, việc mở rộng sản xuất không đồng nghĩa với việc buông lỏng quản lý. Theo ông Huy, để bảo đảm thị trường vận hành hiệu quả và minh bạch, cần thiết lập một cơ chế giám sát chặt chẽ. Các doanh nghiệp tham gia sản xuất phải đáp ứng tiêu chuẩn nghiêm ngặt về năng lực tài chính, công nghệ và minh bạch thông tin.

"Vàng miếng cần được chuẩn hóa về trọng lượng, ký hiệu, có thể truy xuất nguồn gốc rõ ràng, đồng thời giá niêm yết phải công khai, chịu sự kiểm tra định kỳ và thanh tra ngẫu nhiên. Trong mô hình này, Ngân hàng Nhà nước vẫn giữ vai trò điều phối, hướng dẫn và can thiệp khi cần thiết để bảo đảm ổn định thị trường", ông nói.

Vàng sắp hết thời tàu lượn khi xoá bỏ thế độc quyền? - 3 — Chuyên gia ủng hộ tăng cung vàng hợp pháp trong nước (Ảnh: Thành Đông).

Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh rằng không nên nóng vội. Việc đưa vàng vào giao dịch chính thức phải được triển khai theo lộ trình thận trọng, có đánh giá thực tiễn và đi kèm với khung pháp lý rõ ràng. Các rủi ro như biến động giá mạnh có thể tác động đến tỷ giá, hoặc việc lạm dụng đòn bẩy tài chính trong giao dịch phái sinh, cần được nhận diện và kiểm soát ngay từ đầu. Đồng thời, năng lực giám sát công nghệ, dữ liệu và dòng tiền cũng phải được nâng cấp tương xứng để tránh những cú sốc không lường trước.

Một vấn đề không kém phần quan trọng khác là làm sao để kiểm soát hiệu quả tình trạng buôn lậu vàng qua biên giới - hiện tượng đã diễn ra dai dẳng do chênh lệch giá giữa trong nước và thế giới quá lớn. Ông Huy cho rằng, cách tiếp cận hiệu quả nhất là giảm chênh lệch giá bằng cách tăng cung vàng hợp pháp trong nước.

"Muốn vậy, cần tính tới việc nới hạn mức nhập khẩu vàng có kiểm soát cho các ngân hàng và doanh nghiệp có đủ điều kiện. Cùng với đó là điều chỉnh linh hoạt thuế nhập khẩu và các loại phí liên quan, tạo điều kiện để giá vàng trong nước tiệm cận với giá quốc tế", ông đề xuất.

Ở chiều ngược lại, việc siết chặt các kênh phi chính thức cũng phải được thực hiện đồng bộ. Cần tăng cường phối hợp giữa các lực lượng chức năng tuyến biên giới, kết hợp với ứng dụng công nghệ số và phân tích dữ liệu lớn để sớm phát hiện các dấu hiệu bất thường trong lưu thông vàng. Ông Huy cũng đề xuất sử dụng công nghệ QR code hoặc blockchain để truy xuất nguồn gốc vàng, nhằm phân biệt rõ vàng chính ngạch với vàng trôi nổi.

Nguồn: https://dantri.com.vn/kinh-doanh/vang-sap-het-thoi-tau-luon-khi-xoa-bo-the-doc-quyen-20250529155218806.htm