Vũ khí mềm của nguyên thủ và thách thức cho báo chí

Trong kỷ nguyên số, mạng xã hội trở thành công cụ truyền thông quyền lực của nhiều nguyên thủ quốc gia trên thế giới. Những nền tảng như X (trước là Twitter), Facebook, Instagram hay Truth Social giúp người đứng đầu quốc gia có thể trực tiếp phát đi thông điệp, hình ảnh, chính sách tới hàng chục, thậm chí hàng trăm triệu người một cách nhanh chóng. Điều này đặt ra thách thức không nhỏ cho báo chí, yêu cầu phải có sự thích ứng phù hợp để tái định vị vai trò của mình.

Mạng xã hội Truth Social do Tổng thống Mỹ Donald Trump sáng lập được thiết kế để người dùng có thể tự do thể hiện quan điểm của mình mà không sợ bị kiểm duyệt hoặc hạn chế.

Mạng xã hội trở thành công cụ quyền lực

Tổng thống Mỹ Donald Trump là minh chứng rõ nhất trong việc sử dụng mạng xã hội. Ngay từ nhiệm kỳ đầu tiên (2016-2020), ông đã gây chấn động thế giới với phong cách sử dụng mạng Twitter trực tiếp, cá nhân và đầy tranh cãi. Bị cấm trên nền tảng này sau vụ bạo loạn Điện Capitol năm 2021, ông Trump không lùi bước mà sáng lập mạng xã hội riêng có tên Truth Social để tiếp tục đăng tải thông tin mà không qua bất kỳ bộ lọc nào. Khi quay trở lại Nhà Trắng năm 2025, ông tái khẳng định sức mạnh của truyền thông xã hội bằng cách biến mạng lưới này thành kênh phát ngôn chính thức, công bố chính sách, tấn công đối thủ, điều hướng dư luận và thậm chí là… ra lệnh. Trên nền tảng Truth Social, Tổng thống Mỹ hiện có gần 10 triệu người theo dõi. Các quan điểm, phát ngôn và quyết định chính trị của ông thu hút hàng triệu lượt tương tác và bình luận.

Tuyên bố về thuế quan với các nước mới đây của Mỹ đều được ông Donald Trump công bố trước tiên trên Truth Social, rồi mới đến báo chí. Điều này làm đảo ngược trật tự truyền thông truyền thống: thay vì báo chí là nơi công bố đầu tiên các quyết sách thì giờ đây họ trở thành kênh tiếp nhận và phản ứng.

Tương tự, Thủ tưởng Ấn Độ Narendra Modi là một trong những nguyên thủ có nhiều người theo dõi nhất trên mạng xã hội, với hơn 100 triệu trên X và gần 93 triệu trên Instagram. Ông không chỉ đăng tải các thông điệp chính sách, mà còn chia sẻ hình ảnh đời thường, tiếp xúc với người dân, dùng mạng xã hội như một nhịp cầu trực tiếp đến cử tri mà không cần qua trung gian báo chí.

Ở châu Âu, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, Thủ tướng Tây Ban Nha Pedro Sánchez đều sử dụng mạng xã hội để thông tin nhanh chóng về chính sách, phản ứng với các sự kiện nóng, đồng thời lan tỏa giá trị và lập trường của quốc gia mình một cách mềm dẻo nhưng hiệu quả.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy cũng là một điển hình khác. Trong cuộc xung đột với Nga, ông dùng mạng xã hội như một chiến hào thứ hai. Những thông điệp ngắn gọn, hình ảnh trực diện từ thực địa hay phòng họp Chính phủ giúp ông vừa củng cố tinh thần trong nước, vừa kêu gọi được sự đồng cảm và hỗ trợ từ quốc tế.

Có một điều đáng chú ý là nguyên thủ nhiều quốc gia trên thế giới sử dụng mạng xã hội không chỉ nằm ở tần suất xuất hiện hay số người theo dõi, mà còn là sự chủ động định hướng thông tin. Thông điệp không đơn thuần để thông báo, mà trở thành công cụ chính trị, công cụ quyền lực mềm, vận động chính sách và cả gây áp lực. Với ông Donald Trump, mỗi dòng trạng thái có thể khiến thị trường tài chính chao đảo, làm thay đổi chiến lược đàm phán quốc tế, hoặc tạo nên sự dịch chuyển chính trị nội bộ. Một dẫn chứng cụ thể, trong tuyên bố giảm thuế đối với hàng hóa Trung Quốc từ 145% xuống còn 30% trên Truth Social vào tháng 5-2025, thị trường toàn cầu phản ứng ngay lập tức. Các tờ báo lớn, dù có mạng lưới phóng viên đông đảo thì vẫn phải đón nhận thông tin như bao người dùng mạng xã hội khác.

Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi là một trong những nguyên thủ quốc gia có nhiều người theo dõi nhất trên nền tảng mạng xã hội.

Báo chí đứng trước đòi hỏi đổi mới

Trong bối cảnh nhiều nguyên thủ dành “ưu tiên”cho cho mạng xã hội, báo chí không thể đưa tin đầu tiên mà phải trở thành người phân tích, kiểm chứng và dẫn dắt dư luận. Như trường hợp Tổng thống Mỹ công bố giảm thuế quan với Trung Quốc, tờ Reuters đưa ra phân tích, truyền thông chính thức của Trung Quốc hoan nghênh thỏa thuận, nhưng công chúng tỏ ra hoài nghi về sự nhất quán chính sách của Mỹ; tờ Financial Times đánh giá, chính sách thương mại của Trump thiếu nhất quán, gây khó khăn cho doanh nghiệp; trong khi đó tờ Politico (Mỹ) cho rằng, có sự thay đổi trong quan điểm chính trị về thương mại với Trung Quốc.

Những điều này cho thấy, báo chí đã có bước chuyển vai trò từ kênh truyền dẫn sang “kiến trúc sư” thông tin. Khi công chúng có thể tiếp cận thông điệp gốc từ lãnh đạo qua mạng xã hội, báo chí sẽ làm rõ hơn bối cảnh của thông điệp, hệ quả của chính sách, ai được hưởng lợi, ai gặp khó khăn, thông tin ấy có mâu thuẫn với phát ngôn trước đó không.

Cách thức đưa tin cũng phải thay đổi. Thay bằng viết lại lại thông điệp từ mạng xã hội, các cơ quan báo chí sử dụng thế mạnh của mình là nguồn lực phân tích, mạng lưới chuyên gia và tính khách quan để bóc tách, lý giải, đối sánh. Điều này càng quan trọng trong bối cảnh các nguyên thủ quốc gia sử dụng mạng xã hội không chỉ để thông báo mà còn gây hiệu ứng, định hướng cảm xúc và thậm chí tung hỏa mù chính trị. Nếu không tỉnh táo, báo chí có thể vô tình trở thành công cụ khuếch đại của những chiến dịch truyền thông đầy toan tính.

Không thể phủ nhận sức mạnh của mạng xã hội trong việc tiếp cận công chúng nhanh chóng và rộng rãi, nhưng cũng chính điều đó đặt ra nhu cầu cấp bách về một hệ thống kiểm chứng thông tin vững vàng. Vai trò đó chỉ báo chí chuyên nghiệp có thể đảm đương. Khi nguyên thủ có thể trực tiếp nói chuyện với người dân, báo chí không thể tiếp tục vị thế “phát ngôn” trung gian mà cần trở hướng dẫn công chúng có cái nhìn toàn cảnh với dữ kiện đối chiếu và phân tích từ nhiều phía.

Có thể khẳng định, việc các chính khách và nguyên thủ quốc gia sử dụng mạng xã hội như một công cụ hữu hiệu để truyền đi thông điệp và chính sách không đồng nghĩa với việc kết thúc hay giảm đi vai trò của báo chí. Ngược lại, đó là phép thử để báo chí tái định vị chính mình, đổi mới cách làm và trở lại với sứ mệnh cốt lõi là phục vụ công chúng bằng sự thật, góc nhìn đa chiều và những phân tích chuyên sâu.

Nguồn: https://baothainguyen.vn/xa-hoi/202506/vu-khi-mem-cua-nguyen-thu-va-thach-thuc-cho-bao-chi-69c3511/