Xây dựng cơ chế đặc biệt bảo vệ công dân và nhóm dễ bị tổn thương

Bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của công dân cũng như nhóm dễ bị tổn thương

Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm Viện kiểm sát nhân dân (KSND) khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công trong ngày 29/6.

Tại phiên thảo luận, đại biểu Nguyễn Thanh Hải (Đoàn TP. Huế) nhận định Nghị quyết thí điểm này là thể chế hóa Nghị quyết 27 của Ban Chấp hành Trung ương cũng như kết luận của Bộ Chính trị, đáp ứng yêu cầu thực tiễn đặt ra.

Theo quy định của Hiến pháp, Viện KSND có nhiệm vụ bảo vệ Hiến pháp và pháp luật, bảo vệ quyền, lợi ích của công dân, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa và bảo vệ lợi ích của Nhà nước.

Do vậy, nghị quyết thí điểm này cũng là công cụ để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của công dân cũng như nhóm dễ bị tổn thương (còn gọi là nhóm người yếu thế).

Xây dựng cơ chế đặc biệt bảo vệ công dân và nhóm dễ bị tổn thương- Ảnh 1. — Đại biểu Nguyễn Thanh Hải (Đoàn TP. Huế)

Theo Bộ luật Tố tụng dân sự, các cá nhân, tổ chức, cơ quan có liên quan có trách nhiệm khởi kiện để bảo vệ nhóm những người yếu thế và lợi ích công cộng. Tuy nhiên, thực tiễn trong thời gian qua số vụ khởi kiện này rất ít, chỉ 0,0001%.

Vì vậy, theo đại biểu Nguyễn Thanh Hải, cần thiết giao cho có viện kiểm sát chức năng để khởi kiện vụ án dân sự và trước khi cơ quan này muốn khởi kiện phải thông báo và kiến nghị gửi đến các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền. Khi các cơ quan, tổ chức này không khởi kiện thì viện kiểm sát mới tiến hành khởi kiện.

"Viện kiểm sát được xem như là người khởi kiện chứ không phải là nguyên đơn. Nguyên đơn thường khởi kiện là để bảo vệ quyền lợi, lợi ích hợp pháp của họ bị xâm hại, còn ở đây viện kiểm sát bảo vệ cho quyền lợi hợp pháp của công dân, trong đó là những người yếu thế và lợi ích công cộng bị xâm hại, như vậy viện kiểm sát thực hiện chức năng hiến pháp đã quy định", đại biểu Nguyễn Thanh Hải nhận định.

Đại biểu nêu một số ví dụ điển hình như vụ án buôn lậu phế liệu xảy ra tại công ty ở Quảng Ngãi. Công ty này đã nhập về hơn 2.000 tấn phế liệu nhựa và với hành vi này, các đối tượng và công ty đã bị xử lý về pháp luật hình sự. Tuy nhiên, với hơn 2.000 tấn nhựa rác thải cần phải tiêu hủy, nhưng lấy kinh phí ở đâu? “Trong trường hợp này cần có cơ chế như dự thảo nghị quyết cho viện kiểm sát khởi kiện buộc các đối tượng vi phạm phải bỏ tiền ra để tiêu hủy và khắc phục các hậu quả môi trường xảy ra”, đại biểu Nguyễn Thanh Hải phân tích.

Hay như vụ án khai thác trái phép tài nguyên xảy ra ở tại tỉnh Lào Cai, đó là 2 công ty cấu kết khai thác trên diện tích gần 6 hecta với hơn 1,3 triệu tấn apatit. Các đối tượng này đã bị xử lý hình sự. Việc khai thác trái phép này đã gây ô nhiễm vô cùng nghiêm trọng tại khu vực đó và tạo nhiều hố sâu rất lớn, ảnh hưởng đến môi trường xung quanh và sạt lở đất khi mùa mưa lũ đến, ảnh hưởng đến tính mạng của các hộ dân xung quanh. Quá trình xét xử vụ án này không đặt ra vấn đề bảo vệ lợi ích công, đó là thiệt hại xảy ra khi rừng đã bị phá hủy nhưng không có cơ quan, tổ chức nào đứng ra khởi kiện, yêu cầu các đối tượng vi phạm phải khắc phục hậu quả.

Đại biểu cũng nêu ví dụ trong vụ án Đại Ninh, đất của Nhà nước chuyển thành tư nhân và UBND tỉnh Lâm Đồng có trách nhiệm phải ra quyết định thu hồi. Nếu tỉnh này không thực hiện và dự thảo Nghị quyết được thông qua, viện kiểm sát có thể khởi kiện buộc UBND tỉnh Lâm Đồng phải ra quyết định thu hồi đất tại dự án này.

Xây dựng cơ chế đặc biệt 'nguyên đơn công'

Đại biểu Phan Thị Mỹ Dung (Đoàn Long An) nhấn mạnh việc cho phép viện kiểm sát khởi kiện trong các vụ án dân sự công ích là điểm mới, có ảnh hưởng lớn đến cơ chế tố tụng dân sự.

Theo điều 21 Bộ luật Tố tụng Dân sự hiện hành, viện kiểm sát chỉ kiểm sát việc tuân thủ pháp luật trong tố tụng dân sự, không có quyền khởi kiện, không phải là nguyên đơn hay người bảo vệ quyền lợi.

Theo dự thảo Nghị quyết, viện kiểm sát thực hiện “kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giải quyết vụ án dân sự công ích, thực hiện quyền yêu cầu, kiến nghị, kháng nghị theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự”.

Dự thảo cũng quy định kiểm sát viên được phân công tham gia phiên tòa, công bố quyết định khởi kiện, trình bày chứng cứ, tranh luận, phát biểu ý kiến và có thể rút yêu cầu khởi kiện.

“Vấn đề phát sinh từ dự thảo, viện kiểm sát là nguyên đơn, người đại diện, hay người bảo vệ quyền lợi và tham gia tố tụng với tư cách pháp lý như thế nào? viện kiểm sát vừa khởi kiện, vừa tham gia tranh tụng, vừa kiểm sát hoạt động tố tụng thì có xung đột vai trò không?”, bà Dung nêu vấn đề.

Đại biểu Phan Thị Mỹ Dung cũng đặt câu hỏi: Ai sẽ kiểm sát hoạt động tố tụng nếu viện kiểm sát cấp huyện (sắp tới là viện kiểm sát khu vực) khởi kiện, sẽ phân công một kiểm sát viên khác hay viện kiểm sát cấp trên phân công kiểm sát?

Từ phân tích trên, đại biểu Dung đề nghị bổ sung trong dự thảo quy định: “Viện kiểm sát trong vụ án dân sự công ích là người khởi kiện có quyền và nghĩa vụ như nguyên đơn theo quy định tại Bộ luật Tố tụng Dân sự. Đồng thời, với những cơ chế khác biệt về vai trò tham gia tố tụng của viện kiểm sát như trong dự thảo Nghị quyết.

Bà Dung cũng đề xuất bổ sung quy định: “Trong các vụ án do viện kiểm sát khởi kiện, viện kiểm sát cấp trên thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tố tụng”. Về lâu về dài, theo bà, chúng ta cần hướng đến xác định, xây dựng một cơ chế đặc biệt “nguyên đơn công” như mô hình của một số quốc gia, nơi công tố có quyền khởi kiện để bảo vệ lợi ích công nhưng không đồng thời giám sát tố tụng.

Ngoài ra, Giám đốc Sở Tư pháp Long An Phan Thị Mỹ Dung cũng nêu câu hỏi: Viện kiểm sát có phải nộp tiền bảo đảm khi yêu cầu Tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời như phong tỏa tài sản, cấm chuyển dịch tài sản... hay không? Theo dự thảo Nghị quyết, viện kiểm sát có quyền yêu cầu Tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời để bảo vệ quyền, tài sản, bảo đảm thu thập chứng cứ, bảo vệ chứng cứ, bảo đảm cho việc giải quyết vụ án hoặc việc thi hành án.

Trong khi đó, Bộ luật TTDS quy định đương sự có quyền yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời như phong tỏa tài sản, cấm chuyển dịch tài sản... và “người yêu cầu Tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời phải nộp một khoản tiền bảo đảm”… “Như vậy, vấn đề đặt ra từ dự thảo Nghị quyết là viện kiểm sát có phải nộp tiền bảo đảm không? Dự thảo chỉ quy định viện kiểm sát không phải nộp án phí nhưng không nói rõ về tiền bảo đảm…”, bà Dung chỉ ra.

Xây dựng cơ chế đặc biệt bảo vệ công dân và nhóm dễ bị tổn thương- Ảnh 6. — Viện trưởng Viện KSND Tối cao Nguyễn Huy Tiến

Mới đề xuất thí điểm việc khởi kiện dân sự

Viện trưởng Viện KSND Tối cao Nguyễn Huy Tiến cho biết thế giới có “tứ đại tố tụng”, gồm: Tố tụng hình sự, tố tụng dân sự, tố tụng hành chính và tố tụng công ích. Viện KSND Tối cao thực hiện hai đề án nghiên cứu là khởi kiện dân sự để bảo vệ lợi ích công, người yếu thế và khởi kiện hành chính vì lợi ích công; lần này mới đề xuất thí điểm việc khởi kiện dân sự.

Trước vấn đề đại biểu Phan Thị Mỹ Dung nêu, theo ông Tiến, khởi kiện dân sự, theo cách hiểu thông thường, là bảo vệ quyền lợi của mình, thường là lĩnh vực tư. Trường hợp này, khởi kiện của viện kiểm sát khác khởi kiện dân sự, đây là thực hiện công quyền, bảo đảm trật tự xã hội nhưng chưa đến mức hình sự.

"Viện kiểm sát không làm đơn, không xin, mà đại diện cho công quyền ra quyết định khởi kiện để bảo vệ trật tự pháp luật công, trong đó có các lĩnh vực liên quan đến đa số như môi trường sống…", ông Nguyễn Huy Tiến nói.

Theo Viện trưởng VKSND Tối cao Nguyễn Huy Tiến, do viện kiểm sát vì lợi ích chung nên không có chuyện nộp án phí, không có chuyện nộp tiền bảo đảm khi yêu cầu áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời và không có chuyện thỏa thuận. "Đây là xu hướng chung để xây dựng tố tụng bảo vệ trật tự xã hội, bảo vệ lợi ích chung liên quan đến đa số, hoặc bảo vệ người yếu thế không có điều kiện tự bảo vệ mình", ông Tiến nhấn mạnh.

Về ý kiến "Viện kiểm sát vừa là người ra quyết định khởi kiện, vừa tham gia tố tụng, vừa kiểm sát hoạt động xét xử", ông Tiến cho hay đây là câu chuyện đã được bàn đến. Viện kiểm sát có chức năng tham gia tố tụng và kiểm sát hoạt động xét xử, hoạt động tư pháp. Việc này để đảm bảo quá trình tòa án xét xử, ra phán quyết minh bạch, khách quan, công lý và quyền con người…

Phương Liên

Nguồn: https://baochinhphu.vn/xay-dung-co-che-dac-biet-bao-ve-cong-dan-va-nhom-de-bi-ton-thuong-102250529150544662.htm