Bài 2: Những ngày cờ bay nơi nơi, muôn ánh sao vàng

Trong khúc hoan ca “Mười chín tháng Tám” của nhạc sĩ Xuân Oanh có đoạn: “Toàn dân Việt Nam đứng đều lên góp sức một ngày. Thề đem xương máu quyết lòng chiến đấu cho tương lai… Mười chín tháng Tám, ánh sáng tự do đưa tới, cờ bay nơi nơi, muôn ánh sao vàng”. Tròn 80 năm trước, không khí khởi nghĩa sục sôi lan nhanh từ miền núi về miền xuôi, từ Bắc chí Nam; hơn 20 triệu đồng bào con Lạc, cháu Hồng nhất tề đứng lên theo lời kêu gọi của Việt Minh lật đổ ách thống trị của chế độ phát xít và thực dân p

Rợp cờ đỏ sao vàng từ Tân Trào về miền xuôi

Quốc dân đại hội Tân Trào khai mạc ngày 16/8/1945 và nhanh chóng hoàn thành chương trình làm việc; sau khi bế mạc, các đại biểu khẩn trương trở về địa phương để chỉ đạo và trực tiếp tham gia tổng khởi nghĩa. Thực hiện Bản Quân lệnh số 1 của Ủy ban khởi nghĩa, những đơn vị Giải phóng quân tại một số tỉnh như Tuyên Quang, Cao Bằng, Hà Giang (cũ)…, nhanh chóng tiến đánh, làm tan rã bộ máy chính quyền tay sai; chính quyền cách mạng từng bước được thiết lập. Quân giải phóng ở Tân Trào và một số vùng lân cận lập cũng tiến về Thái Nguyên và xuôi về các địa phương phía Nam.

Tại Thái Nguyên, quân Nhật đồn trú ở một số vị trí trọng yếu có lực lượng khá mạnh như Trại bảo an binh, Dinh Công sứ. Quân Giải phóng nổ súng lúc rạng sáng. Sau những phút đầu bị bất ngờ, quân Nhật lập tức chống trả quyết liệt khiến trận chiến diễn ra vô cùng khó khăn; tuy nhiên, từ ngày 20/8, chính quyền nhân dân đã được thành lập tại Thái Nguyên và thi hành chính sách của Việt Minh trong toàn tỉnh. Cuộc chiến của đơn vị Giải phóng quân với quân Nhật tại Thái Nguyên diễn ra ác liệt trong 1 tuần, sau đó quân Nhật chấp nhận các điều kiện của ta, rút binh sĩ về Hà Nội và trao lại vũ khí cho đơn vị Giải phóng quân của ta…

Lực lượng tự vệ và quần chúng tiến chiếm Phủ Khâm sai (Hà Nội, ngày 19/8/1945).  Ảnh: Vũ Năng An.

Giữa lúc cuộc chiến của Giải phóng quân với quân Nhật tại Thái Nguyên mới bắt đầu thì tại Hà Nội, quần chúng cách mạng cũng sục sôi không khí khởi nghĩa. Trước thất bại của quân đội Thiên hoàng ở Mãn Châu và chính quốc, quân Nhật tại Hà Nội dao động, hoang mang cực độ, chủ yếu thủ thân trong doanh trại. Tại cơ quan Xứ ủy Bắc Kỳ (đóng ở làng Vạn Phúc, Hà Đông xưa; nay thuộc phường Hà Đông, Hà Nội), các đồng chí Thường vụ Xứ ủy Nguyễn Khang, Trần Tử Bình… dù chưa nhận được Chỉ thị Tổng khởi nghĩa của Trung ương, nhưng căn cứ Chỉ thị Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta, đã cùng các đồng chí trong Ban Cán sự Đảng (Thành ủy) Hà Nội khẩn trương nắm tình hình và thống nhất tiến hành Tổng khởi nghĩa.

Căn cứ tương quan lực lượng và với sự sáng tạo, dám chịu trách nhiệm trước lịch sử, Ủy ban quân sự cách mạng Hà Nội được thành lập ngày 16/8/1945 (đến ngày 18/8/1945 chuyển thành Ủy ban khởi nghĩa Hà Nội) để lãnh đạo nhân dân khởi nghĩa giành chính quyền. Các thành viên chủ chốt của Ủy ban khởi nghĩa Hà Nội gồm: Nguyễn Khang, Ủy viên thường vụ Xứ ủy Bắc Kỳ; Nguyễn Huy Khôi (tức Trần Quang Huy), cán bộ Ban Công vận Xứ ủy Bắc Kỳ; Nguyễn Quyết, Bí thư Thành ủy Hà Nội; Nguyễn Duy Thân, Thành ủy viên, phụ trách Việt Nam cứu quốc hội và Lê Trọng Nghĩa, cán bộ Xứ ủy Bắc Kỳ, Bí thư đảng đoàn Dân chủ đảng. Cố vấn cho Ủy ban là ông Trần Đình Long.

Trong không khí sục sôi, hào hùng và cờ đỏ sao vàng phấp phới khắp đường phố Hà Nội, vào đầu giờ chiều ngày 19/8/1945, các vị lãnh đạo Ủy ban khởi nghĩa cùng lực lượng tự vệ và quần chúng rầm rập tiến về Phủ Khâm sai. Là một trong những người giữ vai trò cốt cán trong Ủy ban khởi nghĩa Hà Nội, sau này Đại tá Lê Trọng Nghĩa nhớ lại: "Từ Nhà hát Lớn Hà Nội, chúng tôi dẫn đầu đoàn quần chúng ào ạt tiến về Phủ Khâm sai... Tôi, anh Trần Tử Bình (khi đó giữ vai trò trực Xứ ủy Bắc Kỳ - PV), anh Nguyễn Khang và nhiều quần chúng vượt qua cổng sắt, tràn lên đại sảnh và tiến vào Văn phòng Phủ Khâm sai. Nhân danh Ủy ban khởi nghĩa Hà Nội, anh Trần Tử Bình tiến thẳng đến nơi làm việc của Nguyễn Xuân Chữ, người cầm đầu "Ủy ban chính trị" bù nhìn, ra lệnh phải đầu hàng. Hai tự vệ Thành Hoàng Diệu lập tức trói Nguyễn Xuân Chữ lại, giải đi (sau này, bác sĩ Nguyễn Xuân Chữ được đích thân Hồ Chủ tịch kí lệnh phóng thích - PV). Thấy trong phòng có hệ thống máy thông tin, anh Trần Tử Bình quay điện gọi các tỉnh trưởng và thị trưởng Hà Nam, Nam Định, Hải Phòng, Hải Dương, Bắc Ninh… thông báo Việt Minh đã giành chính quyền ở Hà Nội; yêu cầu họ phải mau chóng giao chính quyền cho Việt Minh, nếu không sẽ bị cách mạng xử lí. Cùng lúc, một số tỉnh trưởng, tri phủ, tri huyện hoảng hốt gọi điện về Phủ Khâm sai để xin ý kiến, đều nhận được mệnh lệnh dứt khoát của anh Trần Tử Bình: "Lập tức trao quyền ngay cho Việt Minh!".

Đồng thời với chiếm Phủ Khâm sai, lực lượng cách mạng đã bao vây và chiếm những trung tâm quyền lực: Trại Bảo an binh, Ty Liêm phóng, Sở Cảnh sát Hàng Trống, Tòa án, Kho bạc, Bưu điện...

Chặn đứng sự can thiệp của quân Nhật, bảo vệ thành quả cách mạng

Trong những ngày cách mạng sục sôi đó, Đại tướng Nguyễn Quyết (sau này là Bí thư Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Hội đồng Nhà nước) giữ vai trò người lãnh đạo cao nhất của Thành ủy Hà Nội và cũng là 1 trong 5 vị cốt cán của Ủy ban khởi nghĩa Hà Nội. Trong hồi ức của mình, ông nhớ lại: “Hôm ấy, ngày 19/8, một ngày lịch sử vĩ đại, một ngày chủ nhật đẹp trời cả nghĩa đen và nghĩa bóng của nó! Từ sáng sớm, Hà Nội đỏ rực cờ Việt Minh. Theo kế hoạch đã định, hàng vạn nông dân ngoại thành kéo vào tập hợp tại các cửa ô, các địa điểm sát ven nội thành mang theo đủ các loại gậy gộc, mã tấu, dao phát bờ, câu liêm, lẻ tẻ có một số súng. Đoàn người vừa đi vừa hô khẩu hiệu "Ủng hộ Việt Minh", "Đả đảo chính phủ bù nhìn", "Thành lập chính quyền nhân dân cách mạng". Hàng vạn công nhân, nông dân, dân nghèo ở các làng Mọc, Láng kéo ra Ngã Tư Sở, do đồng chí Lê Đức Vân phụ trách Đoàn thanh niên cứu quốc dẫn đầu tiến lên chiếm đại lý Hoàn Long từ 6 giờ sáng để mở đường tiến vào tập trung khởi nghĩa ở nội thành. Tên tri huyện Đặng Vũ Niết hoảng sợ trước khí thế của quần chúng đã chạy trốn. Bọn lính bảo an ở đây đã nộp vũ khí đầu hàng…

Vào lúc 11 giờ, cuộc mít tinh khởi nghĩa bắt đầu.

Sau khi nghe đồng chí Nguyễn Huy Khôi - đại diện Ủy ban khởi nghĩa nói rõ Nhật đầu hàng, thái độ của ta đối với quân Nhật bại trận, đối với âm mưu của đế quốc Pháp và hô hào quần chúng kiên quyết đối phó với mọi cuộc xâm lăng, trước mắt thành lập chính quyền cộng hòa dân chủ Việt Nam giành độc lập tự do và hạnh phúc cho dân tộc; khối quần chúng cách mạng liền biến thành hai đoàn biểu tình có lực lượng vũ trang dẫn đầu chia làm hai ngả đi chiếm các nơi trọng yếu trong thành phố theo kế hoạch đã định trước”.

Thực hiện sự phân công của Ủy ban khởi nghĩa, Đoàn biểu tình đi chiếm trại bảo an binh, cơ quan quân sự của ngụy quyền Bắc Kỳ do ông Nguyễn Quyết phụ trách và Đoàn thanh niên tuyên truyền xung phong dẫn đầu gặp tình huống hết sức phức tạp. Đại tướng Nguyễn Quyết nhớ lại: “Ủy ban khởi nghĩa đã gửi thư cho tên Thụ - quan ba chỉ huy trại, thuyết phục hắn quy thuận Việt Minh, nhưng khi ta đến, cổng trại vẫn đóng chặt. Tình hình lúc đó đòi hỏi phải khẩn trương nên tôi hạ lệnh phá cổng. Thấy không thể giữ được trước uy lực của cách mạng, bọn chúng đành phải ra mở cổng. Lực lượng tự vệ tiến vào sân. Tên Thụ xin gặp chỉ huy của ta, hắn tỏ ý đã nhận được thư của ta nhưng còn phải trình lên cấp trên. Tôi dồn ngay hắn là Việt Minh đã chiếm Phủ Khâm sai, cấp trên của hắn đã đầu hàng, chính quyền đã về tay cách mạng, đồng thời ra lệnh cho hắn tập trung binh lính lại nộp vũ khí”…

Tác giả (đứng hàng sau) trong một lần đến thăm vợ chồng Đại tướng Nguyễn Quyết (ảnh chụp năm 2008).

Tuy nhiên, việc chiếm được trại bảo an binh không hề dễ dàng, vì đây là một vị trí quân sự quan trọng của chính quyền bù nhìn thân Nhật, có khoảng 1.000 binh lính được trang bị đầy đủ vũ khí. Với sự mưu trí, dũng cảm và linh hoạt, lực lượng khởi nghĩa đã chiếm được trại nhưng bất ngờ quân Nhật điều xe tăng tới bao vây quân khởi nghĩa. Tình thế này hết sức hiểm nghèo vì đoàn khởi nghĩa đa phần là quần chúng tay không, một số tự vệ và thanh niên được trang bị vũ khí thô sơ, không thể nào đối đầu với quân Nhật trang bị khá hiện đại, có cả xe tăng.

Đồng chí Nguyễn Quyết nhớ lại: “Quân Nhật nằng nặc đòi tước vũ khí của chúng tôi và đòi chiếm lại trại bảo an binh. Còn ta nhất định không chấp nhận. Nghe tin đó, một số cán bộ và chiến sĩ tuyên truyền xung phong tỏ ra bực bội, đề nghị tôi "sửa" cho chúng nó một trận. Kiên quyết nắm vững chủ trương của Thành ủy, một mặt tôi giải thích cho anh em, mặt khác tôi cho củng cố hàng ngũ quần chúng, tiếp tục bao vây địch. Tôi nói với quân Nhật: "Các anh hiện nay là những kẻ bại trận, chỉ đợi nay mai quân Đồng minh vào tước vũ khí rồi về nước. Bố mẹ, vợ con các anh đang chờ các anh. Nếu các anh gây sự với chúng tôi, chúng tôi quyết đánh thắng các anh và các anh sẽ bị thiệt mạng vô ích. Cuộc cách mạng của chúng tôi đã giành được thắng lợi ở khắp nơi rồi. Tốt nhất là các anh trở về vị trí cũ. Các anh không nên dụng chạm vào công việc nội bộ của người Việt Nam chúng tôi".

Với sự chỉ đạo kịp thời và sự chi viện về ngoại giao của Xứ ủy Bắc Kỳ, cùng áp lực quần chúng, quân Nhật đành cho xe tăng quay đầu và rút hết binh lính trở lại doanh trại. Việc chiếm Ty Liêm phóng và một số mục tiêu trọng yếu khác cũng đã hoàn thành. Đến chiều tối ngày 19/8/1945, hầu hết các cơ quan đầu não của chính quyền bù nhìn thân Nhật tại Hà Nội đã lọt vào tay cách mạng. Liên tiếp những ngày sau đó, khởi nghĩa lan rộng khắp nơi và chính quyền cách mạng được thiết lập trên cả nước, mở ra một kỷ nguyên mới của dân tộc Việt Nam.

Nguồn: https://cand.com.vn/Phong-su-tu-lieu/bai-2-nhung-ngay-co-bay-noi-noi-muon-anh-sao-vang-i778641/