Câu trả lời nằm ở việc định hướng lại công tác đào tạo báo chí, đảm bảo các nhà báo có thể vừa giữ vững giá trị cốt lõi của nghề, vừa tận dụng tối đa lợi ích của công nghệ.
Những vấn đề đặt ra từ thực tiễn
Theo thống kê của Bộ Thông tin và Truyền thông năm 2024, hơn 77% dân số Việt Nam sử dụng internet, với hơn 70 triệu người dùng mạng xã hội. Điều này cho thấy thông tin không còn là “đặc quyền” của báo chí truyền thống mà được lan tỏa với tốc độ chóng mặt qua các nền tảng số. Tuy nhiên, sự phát triển này cũng kéo theo những thách thức lớn.
Một nghiên cứu trên Columbia Journalism Review chỉ ra rằng trí tuệ nhân tạo (AI) đang định hình lại ngành báo chí bằng cách hỗ trợ các công việc như phân tích dữ liệu và tối ưu hóa phân phối tin tức, nhưng đồng thời tạo ra bất bình đẳng giữa các tổ chức tin tức lớn và nhỏ, đặc biệt khi các tổ chức tin tức địa phương và ở Global South (các nước đang phát triển ở Nam bán cầu) bị tụt hậu trong việc áp dụng công nghệ.
Ngoài ra, sự gia tăng của thông tin sai lệch (misinformation) và “bong bóng thông tin” (echo chambers) do cá nhân hóa nội dung quá mức đã ảnh hưởng đến các giá trị cộng đồng, như đã được phân tích trong một nghiên cứu trên Frontiers.
Tại Việt Nam, các cơ quan báo chí như VnExpress, Tuổi Trẻ... đã bắt đầu ứng dụng AI trong quản lý nội dung và tương tác với độc giả. Tuy nhiên, nhiều nhà báo vẫn chưa được trang bị đầy đủ kỹ năng để làm việc trong môi trường số.
Trong kỷ nguyên số, công tác đào tạo báo chí tại Việt Nam đang đối mặt với nhiều hạn chế. Một nghiên cứu cho thấy, từ năm 2018, các nghiên cứu về AI trong báo chí đã tăng mạnh, nhưng các vấn đề giáo dục và đào tạo nhà báo để thích ứng với AI vẫn chưa được thảo luận đầy đủ.
Cụ thể, còn tồn tại một số vấn đề sau: Chương trình đào tạo chưa bắt kịp xu thế công nghệ, nhiều chương trình vẫn tập trung vào các kỹ năng truyền thống như viết tin, bài, phỏng vấn mà chưa chú trọng đến kỹ năng số như sử dụng AI, phân tích dữ liệu, hoặc sản xuất nội dung đa phương tiện. Sinh viên thường được học lý thuyết nhiều hơn thực hành, ví dụ, rất ít trường đào tạo kỹ năng sử dụng công cụ AI để phân tích dữ liệu hoặc tối ưu hóa SEO cho bài viết. Tư duy chuyển đổi số còn hạn chế, nhiều sinh viên ra trường mà chưa có khả năng thích ứng với môi trường số, chưa biết cách tận dụng mạng xã hội để tiếp cận độc giả hoặc đối phó với tin giả.
Ngoài ra, một số nhà báo trẻ thiếu kỹ năng mềm và đạo đức nghề nghiệp trong môi trường số, chạy theo xu hướng “câu view”, “câu like” mà quên mất trách nhiệm xã hội của mình. Những hạn chế này cho thấy cần có sự thay đổi toàn diện trong công tác đào tạo báo chí, để nhà báo Việt Nam không chỉ bắt kịp mà còn tiên phong trong kỷ nguyên số.
Để đáp ứng yêu cầu của kỷ nguyên số, công tác đào tạo báo chí cần được định hướng lại một cách toàn diện. Trước hết, các cơ sở đào tạo cần tích hợp các môn học liên quan đến công nghệ số vào chương trình giảng dạy.
Một nghiên cứu trên Frontiers nhấn mạnh rằng nhà báo trong tương lai cần trở thành “chuyên gia”, kết hợp kỹ năng truyền thống với năng lực công nghệ. Điều này đòi hỏi sinh viên báo chí phải được trang bị các kỹ năng như sử dụng AI để hỗ trợ công việc, chẳng hạn như phân tích dữ liệu, viết tin tự động, hoặc cá nhân hóa nội dung.
Ví dụ, tại tòa soạn The Washington Post, AI đã được sử dụng để viết tin ngắn hoặc phân tích dữ liệu bầu cử. Ngoài ra, nhà báo cần được đào tạo để làm việc với dữ liệu lớn, sử dụng các công cụ như Excel, Tableau, hoặc Google Data Studio để phân tích và trực quan hóa thông tin, từ đó khám phá những câu chuyện ẩn sau con số.
Trong kỷ nguyên số, độc giả không chỉ đọc báo mà còn xem video, nghe Podcast, hoặc tương tác qua đồ họa, vì vậy sinh viên báo chí cần học cách quay dựng video, thiết kế đồ họa, và sản xuất Podcast.
Một kỹ năng quan trọng khác là tối ưu hóa nội dung trên nền tảng số, bao gồm hiểu về SEO (Search Engine Optimization), cách viết tiêu đề hấp dẫn và cách sử dụng mạng xã hội để lan tỏa thông tin.
Bên cạnh việc cập nhật chương trình đào tạo, các trường cần tăng cường thời lượng thực hành, đưa sinh viên tiếp cận với các tòa soạn báo, công ty công nghệ, hoặc các dự án thực tế. Một nghiên cứu trên Science Direct cho rằng AI có thể hỗ trợ sản xuất báo chí chất lượng cao, nhưng cần có sự kết hợp giữa công nghệ và thực tiễn để đảm bảo tính hiệu quả.
Theo đó, sinh viên có thể thực tập tại các cơ quan báo chí lớn, nơi họ được tiếp xúc với các công cụ và quy trình sản xuất nội dung số, hoặc tham gia các dự án như xây dựng một trang tin điện tử, sản xuất video phóng sự, hay phân tích dữ liệu về một số vấn đề xã hội. Việc mời các chuyên gia từ lĩnh vực công nghệ, AI, hoặc truyền thông số đến giảng dạy cũng là một cách để sinh viên tiếp cận với những kinh nghiệm thực tiễn, giúp họ hiểu rõ hơn về cách áp dụng công nghệ vào công việc.
Thành thạo kỹ năng, vững vàng đạo đức
Chuyển đổi số không chỉ là vấn đề công nghệ mà còn là vấn đề nhận thức, vì vậy nhà báo cần được đào tạo để có tư duy mở, sẵn sàng thích ứng với sự thay đổi. Tư duy đổi mới là yếu tố cần thiết để tìm kiếm những góc nhìn mới, sáng tạo nội dung độc đáo nhằm thu hút độc giả trong môi trường cạnh tranh khốc liệt.
Đồng thời, tư duy phản biện cũng rất quan trọng, đặc biệt khi thông tin sai lệch tràn lan trên mạng xã hội, nhà báo cần biết phân tích, kiểm chứng thông tin và đưa ra những nhận định khách quan, như được nhấn mạnh trong nghiên cứu về tác động của AI đến rối loạn thông tin. Hơn nữa, nhà báo cần có tư duy toàn cầu, hiểu biết về các xu hướng báo chí quốc tế, học hỏi cách các cơ quan báo chí lớn như BBC, CNN ứng dụng công nghệ để đổi mới.
Trong kỷ nguyên số, nhà báo không chỉ cần giữ vững các kỹ năng truyền thống mà còn phải phát triển các kỹ năng mới để đáp ứng yêu cầu của môi trường số. Trước hết, nhà báo cần thành thạo công nghệ và kỹ năng số, bởi họ không thể làm việc hiệu quả nếu thiếu các công cụ hiện đại. Một nghiên cứu chỉ ra rằng AI đã thúc đẩy tự động hóa nội dung, giúp nhà báo có thêm thời gian tập trung vào các nhiệm vụ cốt lõi như kể chuyện và điều tra.
Theo đó, nhà báo cần biết cách sử dụng AI để hỗ trợ công việc, từ việc tìm kiếm thông tin, phân tích dữ liệu, đến tối ưu hóa nội dung. Nhà báo cũng cần biết cách quay video, chỉnh sửa âm thanh và thiết kế đồ họa để tạo ra nội dung đa phương tiện hấp dẫn trên các nền tảng số, đồng thời sử dụng dữ liệu để tìm ra những câu chuyện ẩn sau con số, chẳng hạn như phân tích số liệu về biến đổi khí hậu hoặc dịch bệnh.
Tiếp theo, nhà báo cần rèn luyện tư duy sáng tạo và phản biện, bởi trong kỷ nguyên số, họ không chỉ là người đưa tin mà còn là người kể chuyện. Tư duy sáng tạo giúp nhà báo tìm ra những góc nhìn mới, trong khi tư duy phản biện giúp họ kiểm chứng thông tin và đưa ra những bài viết có giá trị. Trong môi trường số, nhà báo còn cần xây dựng thương hiệu cá nhân để tăng tính ảnh hưởng và kết nối với độc giả. Điều này bao gồm việc tạo hồ sơ chuyên nghiệp trên mạng xã hội như LinkedIn, Twitter, hoặc TikTok để chia sẻ bài viết, quan điểm, và xây dựng cộng đồng độc giả trung thành.
Một yếu tố quan trọng khác là tinh thần học tập suốt đời, bởi công nghệ thay đổi từng ngày, và nhà báo cần không ngừng học hỏi để bắt kịp xu thế. Điều này có thể bao gồm tham gia các khóa học trực tuyến về AI, báo chí dữ liệu, hoặc tham gia các hội thảo chuyên đề.
Cuối cùng, dù công nghệ có phát triển đến đâu, đạo đức nghề nghiệp vẫn là kim chỉ nam của nhà báo. Nhà báo cần luôn đặt lợi ích cộng đồng lên hàng đầu, tránh chạy theo lợi ích cá nhân hoặc các xu hướng tiêu cực trên mạng xã hội. Trong kỷ nguyên số, nhà báo càng cần minh bạch, trung thực, và có trách nhiệm với từng bài viết, đảm bảo rằng công nghệ được sử dụng để nâng cao giá trị báo chí, chứ không làm suy giảm niềm tin của công chúng.
Nguồn: https://hanoimoi.vn/dao-tao-bao-chi-oi-moi-de-dap-ung-yeu-cau-cua-ky-nguyen-moi-705807.html
Bình luận (0)