Hé lộ bí mật của đại dương lớn nhất thế giới

Thái Bình Dương - Ảnh 1. — Nếu nhìn vào bất kỳ bản đồ thế giới nào, bạn sẽ thấy ngay: Thái Bình Dương là đại dương lớn nhất hành tinh, rộng gấp hơn 5 lần Mặt trăng - Ảnh: AI

Theo Cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia Mỹ (NOAA), Thái Bình Dương trải dài hơn 163 triệu km², chiếm hơn 30% diện tích bề mặt Trái đất. Nếu xếp tất cả các châu lục lại, chúng vẫn có thể nằm gọn trong lòng Thái Bình Dương.

Không chỉ rộng, đây còn là đại dương sâu nhất thế giới, với điểm sâu nhất là Challenger Deep ở rãnh Mariana, sâu tới hơn 11.000 mét.

Tàn tích của một siêu đại dương cổ đại

Thái Bình Dương ngày nay chính là phần còn lại của một siêu đại dương cổ gọi là Panthalassa, đại dương duy nhất từng bao phủ toàn bộ Trái đất khi các lục địa còn hợp nhất trong siêu lục địa Pangaea.

"Panthalassa chính là tiền thân của Thái Bình Dương", bà Susanne Neuer, Giám đốc Trường Đại dương học Tương lai thuộc Đại học Bang Arizona (Mỹ), cho biết.

Khi Pangaea bắt đầu tách ra cách đây khoảng 230 triệu năm, các mảng kiến tạo lục địa dần trôi ra xa nhau. "Bắc Mỹ và Âu - Á bắt đầu tách khỏi Nam Mỹ, châu Phi, châu Nam Cực và châu Úc", tiến sĩ Adriane Lam, nhà địa chất học tại Đại học Binghamton (New York), giải thích.

Trong khi Đại Tây Dương được sinh ra từ những khoảng trống giữa các lục địa, thì ngược lại, Panthalassa bắt đầu thu hẹp lại. Tại các khu vực mảng đại dương bị "nuốt" xuống dưới lục địa (gọi là vùng hút chìm), vành đai lửa Thái Bình Dương hình thành, là một khu vực nổi tiếng với động đất và núi lửa.

Sự hình thành của mảng Thái Bình Dương

Theo một nghiên cứu đăng trên tạp chí Science Advances năm 2016, mảng kiến tạo Thái Bình Dương, phần đế của Thái Bình Dương hiện nay được sinh ra khoảng 200 triệu năm trước, từ điểm giao nhau của ba mảng cổ đại: Farallon, Phoenix và Izanagi.

"Cách dễ hình dung nhất về quá trình này là nhìn vào khu vực giao ba mảng ở châu Phi ngày nay, cụ thể là nơi giao nhau của mảng Nubian, Somali và Ả Rập", bà Lam giải thích.

"Tuy nhiên, ở châu Phi, ba mảng đó không thực sự tách rời nhau thành công. Còn ở Thái Bình Dương, chúng đã tách ra hoàn toàn và tạo nên một mảng mới, chính là mảng Thái Bình Dương".

Khi mảng Thái Bình Dương mở rộng, nó đẩy lùi và thay thế ba mảng cũ: Mảng Izanagi bị hút xuống dưới lục địa châu Á; Hầu hết mảng Farallon bị trượt xuống dưới Bắc Mỹ, chỉ còn vài mảnh nhỏ tồn tại ngoài khơi bờ Tây Mỹ; Mảng Phoenix hiện chỉ còn một phần nhỏ nằm giữa Nam Mỹ và Bán đảo Nam Cực - khu vực gọi là eo biển Drake.

Thái Bình Dương đang… thu hẹp dần?

Dù là đại dương lớn nhất hiện tại, nhưng theo các nhà khoa học, Thái Bình Dương đang dần thu nhỏ lại, trong khi Đại Tây Dương mở rộng. Tuy nhiên, với diện tích khoảng 106 triệu km², Đại Tây Dương vẫn còn nhỏ hơn nhiều so với Thái Bình Dương.

Một mô hình dự báo công bố năm 2024 cho rằng trong khoảng 20 triệu năm tới, Đại Tây Dương cũng sẽ bắt đầu… co lại.

Nhưng dù vậy, với diện tích, độ sâu, lịch sử kiến tạo địa chất lâu đời và sự phức tạp hiếm có, nhiều nhà khoa học cho rằng Thái Bình Dương là "đại dương kỳ vĩ nhất mà Trái đất từng có".

"Thái Bình Dương là một đại dương độc nhất vô nhị", bà Lam nhận định. "Nó là minh chứng sống động cho cách mà hành tinh này không ngừng thay đổi qua hàng trăm triệu năm".

MINH HẢI

Nguồn: https://tuoitre.vn/he-lo-bi-mat-cua-dai-duong-lon-nhat-the-gioi-20250616210759273.htm