Không còn văn mẫu, làm sao để nâng điểm bài văn nghị luận xã hội?

Kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025 là kỳ thi đầu tiên theo chương trình giáo dục phổ thông 2018. Theo quy chế, đề thi môn văn sẽ phải ra ngữ liệu ngoài sách giáo khoa. Thêm vào đó, trọng số điểm của câu nghị luận văn học thay đổi với mức điểm tối đa là 2.

Ưu thế thuộc về câu nghị luận xã hội với số điểm gấp đôi, tối đa là 4.

Đây cũng là lý do mà chiến lược ôn tập môn ngữ văn của học sinh đều tập trung vào việc viết nghị luận xã hội.

Theo nhóm giáo viên Trường THPT chuyên Hà Tĩnh tư vấn cho học sinh trên trang Văn chương mạn đàm, có 5 lý do khiến thí sinh khó đạt điểm tối đa cho câu nghị luận xã hội.

Một là bài viết không đủ dung lượng, thiếu điểm nhấn. Ý nào cũng đề cập tới nhưng đề cập một cách sơ sài, không giải quyết đến nơi đến chốn sẽ thiếu sức thuyết phục.

Hai là bài viết thiếu chiều sâu của lý luận, thiếu những hiểu biết về quy luật tự nhiên, xã hội - những căn cứ khoa học để làm điểm tựa bàn luận.

Ba là dẫn chứng nghèo nàn, chưa biết cách phân tích để làm nổi bật luận đề, lí lẽ.

Bốn là bài viết thiếu cảm xúc, thiếu giọng điệu, thiếu chất văn, mang giọng “AI” và có phần khiên cưỡng, giả tạo, ở đó các ý được lắp ghép với nhau giống như đáp án - hướng dẫn chấm của các đề thi.

Năm là bài viết chưa thể hiện được cá tính, bản lĩnh của người viết, đồng thời thiếu đi hơi thở của thời đại. Diễn đạt câu từ đơn giản, mang tính phổ thông, chưa có sự độc đáo, sáng tạo.

Để nâng điểm bài văn nghị luận, học sinh phải khắc phục được 5 lỗi trên.

“Thứ nhất, bài viết phải đủ dung lượng, với 7-8 đoạn văn gồm mở bài, kết bài và 5 thao tác lập luận giải thích - bàn luận - chứng minh - phản biện - bài học nhận thức và hành động.

Với số lượng đoạn như trên, dung lượng bài viết sẽ dài khoảng 3,5 trang giấy. Nếu ngắn hơn thì hẳn là sẽ có ý nào đó còn sơ sài, chưa trọn vẹn. Tuy nhiên dài quá 4 trang có thể bị trừ điểm vượt quá dung lượng.

Bài viết phải thể hiện chiều sâu của lí luận, ở việc biết vận dụng những đặc điểm của quy luật tự nhiên - xã hội như sự vận động của thế giới; đặc điểm tâm sinh lí con người, nhất là giới trẻ; đặc điểm của thời kì công nghệ… nhằm lí giải vấn đề một cách thuyết phục.

Về dẫn chứng, có hai loại dẫn chứng cần được đưa vào trong bài văn. Thứ nhất là dẫn chứng từ những tri thức, kiến thức khoa học đã được chứng minh, trở thành quy luật.

Thứ hai là dẫn chứng thực tiễn đời sống đang diễn ra, những sự kiện nhân vật càng mới càng tốt và nhất định là phải có dẫn chứng mang tầm quốc gia, dân tộc.

Khi phân tích dẫn chứng cần đứng ở lập trường khách quan, có cái nhìn đa chiều, thể hiện những trăn trở, suy tư, xúc động của bản thân về những mặt phải mặt trái của các nhân vật sự kiện đó.

Tuyệt đối phải giữ giọng điệu điềm tĩnh, văn minh khi phân tích dẫn chứng, tránh tuyệt đối việc dùng bài văn của mình như một cái cớ để sùng bái thái quá hoặc hạ thấp danh dự, uy tín của bất cứ cá nhân hay tổ chức nào”, nhóm giáo viên tư vấn.

Bên cạnh đó, theo các giáo viên, bài văn nghị luận xã hội chất lượng phải “thấu tình đạt lí”. Ngoài lí lẽ sắc bén, dẫn chứng thuyết phục, còn cần phải tạo giọng điệu riêng cho bài viết bằng cách đặt câu, dùng từ, thể hiện cảm xúc của người viết một cách tinh tế.

Cuối cùng, việc dùng từ, đặt câu độc đáo, giàu hình ảnh là yếu tố quan trọng để nâng “trình” bài văn.

Thầy Đỗ Đức Anh - giáo viên môn ngữ văn, Trường THPT Bùi Thị Xuân, TPHCM - chia sẻ thêm một số bí quyết để bài văn nghị luận xã hội vừa đủ ý vừa đủ hấp dẫn với người chấm.

“Điểm của bài văn nghị luận xã hội cao hay không phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: mở bài và kết bài có gây ấn tượng hay không; cách sắp xếp luận điểm và lý lẽ có hợp lý không; bằng chứng có thuyết phục không; cách diễn đạt có rõ ràng rành mạch không; có mắc lỗi chính tả, ngữ pháp không; văn phong có sáng tạo, lôi cuốn hay không.

Trong đó, việc viết 1 mở bài thú vị chắc chắn sẽ tạo cảm tình cho người chấm. “Văn hay không kể văn dài, chỉ cần mở bài là biết văn hay”. Mở bài như gương mặt đẹp mà mình gặp lần đầu, thu hút hay không chính ở đó”, thầy Đức Anh nói.

Thầy Đức Anh cũng nhấn mạnh, phần mở bài cần tránh những mô típ cũ kỹ quen thuộc đến mức “ngửi được cả mùi mốc”. Bởi việc dùng “văn mẫu” ở ngay mở bài sẽ khiến cho bài thi trở thành nhạt nhoà, giống hàng ngàn bài thi khác.

Đối với phần thân bài, thầy Đức Anh hướng dẫn cách xây dựng hệ thống luận điểm rành mạch, rõ ràng. Ví dụ, nếu đề bài đưa ra một vấn đề thuộc phạm trù tư tưởng đạo lý, thí sinh sẽ xác định hệ thống luận điểm bằng 4 câu hỏi sau:

"Theo bạn, vì sao...?

Vậy chúng ta phải làm gì để...?

Điều đó có ý nghĩa gì với bản thân người trẻ nói riêng và xã hội nói chung?

Liệu chúng ta có đang thực sự trân trọng và nuôi dưỡng điều đó trong cuộc sống hàng ngày?"

Sáng mai, hơn 1,16 triệu thí sinh cả nước sẽ chính thức bước vào Kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025 với môn thi đầu tiên là ngữ văn. Trong số này có khoảng 1,13 triệu thí sinh thi theo chương trình giáo dục phổ thông mới.

Nguồn: https://dantri.com.vn/giao-duc/khong-con-van-mau-lam-sao-de-nang-diem-bai-van-nghi-luan-xa-hoi-20250625171354082.htm