Từ kính thiên văn đến hành tinh trong tưởng tượng
Hình minh họa từ ấn phẩm "Hành tinh Sao Hỏa" của Camille Flammarion (Ảnh: Wikimedia Commons).
Ngày nay, hình ảnh về Sao Hỏa có thể dễ dàng được gửi về Trái Đất một cách cực kỳ rõ nét từ các tàu thăm dò như Perseverance hay InSight. Thế nhưng thật khó để hình dung rằng đã từng có thời điểm con người chỉ biết đến hành tinh Đỏ qua các vệt mờ trên kính thiên văn.
Vào nửa sau thế kỷ 19, thời đại chưa có tên lửa, chưa có vệ tinh, các nhà thiên văn học chỉ có thể sử dụng trí tưởng tượng để lấp đầy những khoảng trống trong tri thức.
Trong bối cảnh ấy, Camille Flammarion, một nhà thiên văn học người Pháp, đã đóng vai trò đặc biệt. Ông đưa khoa học viễn tưởng vào quan sát thiên văn học để vẽ nên một bức tranh sống động về thế giới bên kia bầu trời.
Tác phẩm nổi tiếng La planète Mars (1892) của Flammarion được xem là công trình tổng hợp đầy đủ nhất về Sao Hỏa trong thời kỳ này, khi dựa trên 572 bản vẽ và tài liệu quan sát từ thời Galileo. Tác phẩm mô tả các vùng đất, kênh đào, biển cả, và các dấu hiệu có thể là của sự sống... nhiều trong số đó là kết quả từ trí tưởng tượng, do thiết bị quan sát còn nhiều hạn chế.
Không giống nhiều nhà thiên văn cùng thời, Flammarion không chỉ quan tâm đến việc liệu Sao Hỏa có thể tồn tại sự sống hay không, mà còn đặt câu hỏi: Nếu có, sự sống đó sẽ như thế nào?
Với ông, Sao Hỏa là một hành tinh già cỗi hơn Trái Đất, có thể đã trải qua những giai đoạn tiến hóa tương tự nhưng trước chúng ta rất lâu. Ông cho rằng nếu sự sống thông minh thực sự tồn tại ở đó, thì rất có thể nó đã tiến hóa đến mức hoàn hảo hơn con người.
Khoa học viễn tưởng là cây cầu đến Sao Hỏa
Ngày nay, Sao Hỏa đã có thể dễ dàng quan sát. Nhưng vào thế kỷ 19, các nhà nghiên cứu chưa có đủ công nghệ để làm điều này (Ảnh: NASA).
Không dừng lại ở các bản đồ thiên văn, Flammarion còn đưa Sao Hỏa vào trong những tác phẩm tiểu thuyết viễn tưởng của mình. Trong Urania (1889), ông kể về chuyến hành trình tới Sao Hỏa của một nhân vật giả tưởng, sau khi anh này đầu thai thành một sinh vật có cánh, 6 chi và phát sáng.
Qua góc nhìn của tác giả, các sinh vật trên Sao Hỏa hoàn toàn khác biệt với Trái Đất. Chúng cũng thích nghi với điều kiện môi trường khác biệt và có nền văn minh vượt xa chúng ta.
Ý tưởng về cuộc sống trên Sao Hỏa của Flammarion phản ánh nỗi khao khát xã hội lý tưởng: không có chiến tranh, không có đói nghèo, không bị bóp nghẹt bởi những quan tâm tầm thường.
Điều này không chỉ là suy đoán viễn tưởng, mà còn là ẩn dụ sâu sắc về xã hội nước Pháp thời hậu chiến, khi Flammarion mơ về một thế giới nơi con người sống hòa bình với tri thức và khoa học.
Bản khắc gỗ trong một tác phẩm viết về Sao Hỏa của Camille Flammarion, được xuất bản vào năm 1888 (Ảnh: Wikimedia Commons).
Dù không phải là nhà nghiên cứu chuyên sâu, nhưng ảnh hưởng của Flammarion đối với nhận thức đại chúng về vũ trụ là không thể phủ nhận. Quan trọng hơn cả là niềm đam mê, khát vọng cháy bỏng của nhân loại trong hành trình khám phá vũ trụ bao la, rộng lớn.
Ông từng viết: “Thứ đã biết chỉ là một hòn đảo nhỏ giữa đại dương của những điều chưa biết".
Tại đó, di sản của Flammarion không nằm ở tính chính xác khoa học trong các mô tả về Sao Hỏa vốn dĩ đã được làm rõ, mà nằm ở cách ông tạo ra mối liên kết giữa khoa học và tưởng tượng, giữa khám phá vật lý và suy tư triết học.
Ông cho phép công chúng nghĩ về Sao Hỏa không chỉ như một vật thể xa xôi, mà là một khả năng, một biểu tượng cho sự tiến hóa của chính loài người nếu đặt mình trong điều kiện thích hợp.
Ngày nay, khi các sứ mệnh không gian đang chuẩn bị cho tương lai đưa con người lên Sao Hỏa, thế giới mà Camille Flammarion vẽ nên hơn một thế kỷ trước vẫn vang vọng như một lời mời gọi khám phá không chỉ hành tinh khác mà còn chính bản thân chúng ta.
Nguồn: https://dantri.com.vn/khoa-hoc/nha-thien-van-hoc-the-ky-19-da-tuong-tuong-ve-sao-hoa-ra-sao-20250630083127709.htm
Bình luận (0)