Thúc đẩy chất lượng giáo dục, nghiên cứu về khoa học liên ngành và nghệ thuật

Giữa bối cảnh toàn cầu hóa, các cơ sở giáo dục nghệ thuật vừa đào tạo nhân lực sáng tạo, vừa có vai trò gìn giữ, phát triển bản sắc văn hóa. Tiêu chí đánh giá chất lượng cũng ngày càng đa chiều, không chỉ dừng lại ở thành tích nghệ thuật đơn thuần, mà còn xét đến năng lực nghiên cứu học thuật, hợp tác quốc tế và tác động xã hội.

Thạc sĩ Phạm Minh Quân trình bày tham luận "Thúc đẩy chất lượng giáo dục và nghiên cứu nghệ thuật: thực hành sáng tạo và học thuật hội nhập" tại Hội nghị. (Ảnh: SIS)

Nhằm thúc đẩy kết nối học thuật và tăng cường hợp tác nghiên cứu, nâng cao năng lực của các nhà khoa học trẻ, ngày 22/8, Trường Khoa học Liên ngành và Nghệ thuật (Đại học Quốc gia Hà Nội) tổ chức Hội nghị khoa học dành cho các nhà khoa học trẻ năm 2025.

Sự kiện được kỳ vọng trở thành diễn đàn học thuật mở, nơi các ý tưởng mới, công trình nghiên cứu và phương pháp tiếp cận sáng tạo được chia sẻ, trao đổi. Từ đó, hình thành các mạng lưới hợp tác liên ngành bền vững.

Sự gắn kết giữa thực hành sáng tạo và nghiên cứu nghệ thuật

Hội nghị tập trung thảo luận 6 chủ đề chính: nghệ thuật và thiết kế; các ngành công nghiệp văn hóa và sáng tạo; biến đổi khí hậu và khoa học bền vững; quản lý phát triển đô thị: Nghiên cứu về quy hoạch đô thị, kiến trúc, quản lý hạ tầng, giao thông thông minh và chính sách phát triển đô thị; di sản học; quản trị và kinh tế sáng tạo. Theo đó, vấn đề về thực hành sáng tạo và nghiên cứu nghệ thuật được đặc biệt quan tâm.

Theo Thạc sĩ Phạm Minh Quân, giảng viên Khoa Nghệ thuật và Thiết kế, Trường Khoa học Liên ngành và Nghệ thuật (Đại học Quốc gia Hà Nội), cần nhìn nhận nghệ sĩ như một nhà nghiên cứu.

"Nghệ sĩ có thể là nhà lưu trữ, nhà khảo cổ học, nhà xã hội học, nhà sử học... Họ có thể tự do sử dụng các phương pháp nghiên cứu hàn lâm và đồng thời, chất vấn hoặc chuyển dụng chúng cho mục đích nghệ thuật của riêng mình. Kết quả nghiên cứu của họ được trưng bày dưới dạng tác phẩm nghệ thuật và không được xuất bản hoặc trình bày theo định dạng học thuật", Thạc sĩ Phạm Minh Quân phân tích.

Thực chất, khái niệm "nghệ sĩ là nhà sản xuất tri thức" từng được nhà nghiên cứu, giám tuyển Caroline Ha Thuc từng đề xuất trong cuốn "Research-based art practices in Southeast Asia: the Artist as Producer of Knowledge" (tạm dịch: Những thực hành nghệ thuật lấy nghiên cứu làm trọng tâm ở Đông Nam Á: Khi nghệ sĩ sản tạo tri thức), xuất bản năm 2022. Đề xuất này đã mở ra một khung tiếp cận mới, trong đó, nghệ sĩ đặt câu hỏi, tạo lập dữ liệu và phát hiện vấn đề xã hội qua ngôn ngữ hình ảnh.

Tác phẩm nghệ thuật, khi ra đời, cũng là một công trình nghiên cứu. Nghệ sĩ muốn truyền tải thông điệp một cách sâu sắc, tạo ra một tác phẩm giá trị thì đã có sự nghiên cứu về thị hiếu công chúng, ý nghĩa của các ký hiệu, biểu tượng, cũng như có sự hiểu biết về lịch sử, văn hóa và sự biến đổi của xã hội...

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Quỳnh Phương, Trưởng Khoa Công nghiệp văn hóa và Di sản, Trường Khoa học Liên ngành và Nghệ thuật

Mô hình "nghệ sĩ-nhà nghiên cứu" cho thấy, nghệ thuật đương đại cần được gắn với phương pháp nghiên cứu học thuật. Từ đó, hình thành hình ảnh người nghệ sĩ như một nhà nghiên cứu, người phản biện chứ không chỉ minh họa cho các lý thuyết có sẵn.

"Trên nền tảng này, giáo dục nghệ thuật không chỉ tạo ra những cá nhân sáng tạo đơn lẻ mà còn hướng đến việc hình thành một cộng đồng nghệ sĩ-tri thức có khả năng can dự vào đời sống xã hội, tạo tác nơi chốn và góp phần nâng cao thẩm mỹ cộng đồng thông qua thực hành nghệ thuật như một hình thức giáo dục mở rộng", Thạc sĩ Phạm Minh Quân cho biết.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Quỳnh Phương, tác phẩm nghệ thuật, khi ra đời, cũng là một công trình nghiên cứu.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Quỳnh Phương, Trưởng Khoa Công nghiệp văn hóa và Di sản, Trường Khoa học Liên ngành và Nghệ thuật (Đại học Quốc gia Hà Nội) nhận định: "Tác phẩm nghệ thuật, khi ra đời, cũng là một công trình nghiên cứu. Nghệ sĩ muốn truyền tải thông điệp một cách sâu sắc, tạo ra một tác phẩm giá trị thì đã có sự nghiên cứu về thị hiếu công chúng, ý nghĩa của các ký hiệu, biểu tượng, cũng như có sự hiểu biết về lịch sử, văn hóa và sự biến đổi của xã hội...".

"Do đó, với nghệ thuật, cần hiểu khái niệm 'nhà nghiên cứu' rộng hơn, không phải chỉ những người được đào tạo chuyên sâu về học thuật mới có thể trở thành nhà nghiên cứu", Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Quỳnh Phương nói thêm.

Xây dựng mô hình giáo dục di sản theo hướng tiếp cận liên ngành

Giáo dục di sản, theo cách hiểu toàn diện nhất là giáo dục về di sản, vì di sản và thông qua di sản. Vấn đề này ngày càng được nhìn nhận như một chiến lược trọng yếu trong bối cảnh đổi mới giáo dục toàn diện.

Bàn từ góc độ cơ hội và thách thức khi lựa chọn tiếp cận giáo dục di sản theo hướng liên ngành trong bối cảnh đổi mới giáo dục, Thạc sĩ Bùi Hà Trang, giảng viên Khoa Công nghiệp văn hóa và Di sản, Trường Khoa học Liên ngành và Nghệ thuật (Đại học Quốc gia Hà Nội) nhìn nhận: Giáo dục di sản không chỉ cung cấp cơ hội tiếp cận tri thức một cách sống động, gắn với thực hành và trải nghiệm thực tế, mà còn tạo điều kiện để người học phát triển đồng thời năng lực tư duy, kỹ năng sống và kỹ năng làm việc.

Quan trọng hơn, thông qua việc tương tác với các giá trị văn hóa, người học được nuôi dưỡng ý thức về bản sắc cá nhân. Qua đó, xây dựng khả năng định vị bản thân trong một thế giới đang biến đổi không ngừng và chịu ảnh hưởng sâu sắc của quá trình toàn cầu hóa.

Xét về mặt lý luận và thực tiễn, Thạc sĩ Bùi Hà Trang cho rằng, tại Việt Nam, giáo dục di sản vẫn đang chịu sự chi phối của cách tiếp cận đơn ngành, thiếu vắng sự liên kết chặt chẽ giữa các lĩnh vực chuyên môn và giữa các chủ thể xã hội.

Đặc biệt, khoảng cách giữa giới nghiên cứu và thực hành trong hai lĩnh vực cấu thành là giáo dục và di sản đã giới hạn tầm nhìn về những cơ hội mà di sản có thể mang lại trong cải cách giáo dục; và ngược lại, bỏ lỡ khả năng áp dụng các lý thuyết, phương pháp giáo dục hiện đại trong phát huy giá trị di sản.

Hội nghị thu hút nhiều nhà nghiên cứu về văn hóa, nghệ thuật, phát triển bền vững tham gia.

Nhiều năm qua, các hoạt động giáo dục di sản ở trường phổ thông chủ yếu được triển khai dưới hình thức “hợp tác” giữa nhà trường và các thiết chế văn hoá. Trong mô hình này, nhà trường thường đóng vai trò là phía tổ chức cho học sinh tham gia, còn bảo tàng hay khu di tích cung cấp không gian và nội dung. Đôi khi, có thêm một bên trung gian (như công ty dịch vụ, du lịch) hỗ trợ điều phối.

Cách làm này tuy mở ra cơ hội cho học sinh tiếp xúc với di sản, nhưng chủ yếu mang tính sự vụ, ngắn hạn và rời rạc. Giáo viên ít khi tham gia sâu vào quá trình xây dựng nội dung. Nghệ nhân chỉ xuất hiện để “trình diễn minh hoạ”. Trong khi đó, học sinh chủ yếu là người quan sát, tiếp nhận thụ động. Kết quả là các chương trình giáo dục về di sản thường thiếu tính tích hợp, ít đổi mới và khó duy trì lâu dài.

"Di sản cần được huy động như một chất liệu và công cụ để giảng dạy trong các môn học về khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, phát triển bền vững... Đối với môi trường học tập, cần cho phép mở rộng không giáo dục di sản vượt ra ngoài khuôn khổ giáo dục truyền thống, đưa quá trình học tập đến với những bối cảnh thực - nơi di sản hiện diện sống động. Khi đó, di sản sẽ được xem là trọng tâm của bài học và giáo viên có thể mở rộng điểm nhìn về di sản ra nhiều lăng kính phân tích khác nhau", giảng viên Hà Trang chia sẻ.

Di sản cần được huy động như một chất liệu và công cụ để giảng dạy trong các môn học về khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, phát triển bền vững... Đối với môi trường học tập, cần cho phép mở rộng không giáo dục di sản vượt ra ngoài khuôn khổ giáo dục truyền thống, đưa quá trình học tập đến với những bối cảnh thực - nơi di sản hiện diện sống động.

Thạc sĩ Bùi Hà Trang, giảng viên Khoa Công nghiệp văn hóa và Di sản, Trường Khoa học Liên ngành và Nghệ thuật

Tìm lời giải đáp cho câu hỏi: "đâu là mô hình lý tưởng cho giáo dục di sản?", Thạc sĩ Bùi Hà Trang nhận định, cần có sự đồng kiến tạo giữa người học, cộng đồng, thiết chế giáo dục và các nguồn lực khác.

Theo đó, đồng kiến tạo không chỉ là sự cộng tác ở cấp độ kỹ thuật, tức là nhiều bên cùng tham gia, thực hiện một nhiệm vụ sẵn có, mà còn là quá trình các bên cùng nhau hình thành mục tiêu, xác định vấn đề, thiết kế nội dung, triển khai và đánh giá.

Thay vì phân tách vai trò cứng nhắc, các bên liên quan nên cùng tham gia ngay từ giai đoạn hình thành ý tưởng, thiết kế chương trình cho đến triển khai, đánh giá và cải tiến.

"Trọng tâm của đồng kiến tạo là sự đồng sở hữu tri thức: giáo viên, cán bộ bảo tàng, nghệ nhân, học sinh và giới nghiên cứu đều là đồng tác giả của sản phẩm giáo dục. Nhờ đó, thay vì chỉ là hoạt động ngoại khoá đơn lẻ, giáo dục di sản trở thành một thành tố sư phạm cốt lõi, gắn với mục tiêu phát triển năng lực, phẩm chất và tư duy liên ngành", Thạc sĩ Bùi Hà Trang thông tin thêm.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Việt Khôi, Phó Hiệu trưởng Trường Khoa học liên ngành và Nghệ thuật (Đại học Quốc gia Hà Nội), Hội nghị khoa học dành cho các nhà khoa học trẻ năm 2025 là "vườn ươm" để tìm kiếm các ý tưởng khoa học mới mẻ, nơi những nhà khoa học trẻ hình dung rõ ràng hơn về đề tài nghiên cứu của mình. Đây cũng là cơ hội các nhà nghiên cứu trẻ kết nối với những chuyên gia kỳ cựu trong ngành. Đồng thời, nhận được sự góp ý, bình luận, đánh giá từ các chuyên gia để dần hoàn thiện đề tài nghiên cứu.

NGỌC KHÁNH

Nguồn: https://nhandan.vn/thuc-day-chat-luong-giao-duc-nghien-cuu-ve-khoa-hoc-lien-nganh-va-nghe-thuat-post902738.html