Tiếp cận dịch vụ chăm sóc Sức khỏe Tâm thần trong thảm họa và tình huống khẩn cấp

Nhằm mục đích giáo dục, nâng cao nhận thức và huy động các nỗ lực hỗ trợ sức khỏe tâm thần, Ngày Sức khỏe Tâm thần Thế giới (WMHD - World Mental Health Day) được tổ chức hàng năm vào ngày 10/10 theo sáng kiến của Liên đoàn Sức khỏe Tâm thần Thế giới. Năm 2025, WMHD với chủ đề: “Tiếp cận dịch vụ chăm sóc Sức khỏe Tâm thần trong thảm họa và tình huống khẩn cấp”, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc mọi cá nhân xứng đáng có một sức khỏe tâm thần tốt và tất cả đều được bảo vệ sức khỏe tâm thần, bất kể trường hợp nào.

Tại Việt Nam, hưởng ứng Ngày Sức khỏe Tâm thần Thế giới, Bệnh viện Tâm thần Trung ương 2 đã có công văn số 437/CV-BV ngày 29/9/2025 đề nghị Sở Y tế các tỉnh/thành phố chỉ đạo các Bệnh viện chuyên khoa Tâm thần và Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh/thành phố triển khai tổ chức các hoạt động tuyên truyền như: treo băng rôn, khẩu hiệu tuyên truyền, tư vấn sức khỏe tâm thần cho người dân, tổ chức mít tinh tọa đàm, lồng ghép các hoạt động truyền thông sức khỏe khác..., đảm bảo hiệu quả và phù hợp với tình hình thực tiễn tại địa phương.

Sức khỏe tâm thần là nền tảng cho sự khỏe mạnh và hoạt động hiệu quả của mỗi người. Đó là trạng thái cân bằng, cả bên trong cơ thể và với môi trường, không chỉ đơn thuần là việc không có các rối loạn tâm thần, mà còn bao gồm khả năng hiểu và quản lý cảm xúc của bản thân, duy trì các mối quan hệ lành mạnh, đối phó với căng thẳng và thách thức trong cuộc sống. 

Với những diễn biến phức tạp hiện nay trên toàn cầu, ngày càng có nhiều thảm họa và tình huống khẩn cấp xảy ra. Những cuộc khủng hoảng này làm gián đoạn gia đình, sinh kế và các dịch vụ thiết yếu, đồng thời tác động đáng kể đến sức khỏe tâm thần. Hầu hết những người bị ảnh hưởng bởi các thảm họa thiên nhiên như bão, lũ lụt, sóng thần, động đất... hay các tình huống xung đột, chiến tranh, tai nạn... đều trải qua cảm giác lo lắng, buồn bã, tuyệt vọng và gặp không ít các vấn đề sức khỏe như: mất ngủ, mệt mỏi, cáu gắt, tức giận hoặc đau nhức. Đây là phản ứng bình thường trước những sự kiện rất căng thẳng.

Theo ước tính, cứ 5 người (22%) ở các khu vực bị ảnh hưởng bởi xung đột thì có khoảng 1 người mắc bệnh tâm thần như: trầm cảm, lo âu, rối loạn căng thẳng sau chấn thương, rối loạn lưỡng cực hoặc tâm thần phân liệt. Có khoảng 13% dân số bị ảnh hưởng bởi xung đột mắc các dạng trầm cảm, lo âu và rối loạn căng thẳng sau chấn thương nhẹ, 9% mắc rối loạn tâm thần ở mức trung bình hoặc nặng. Trong đó, bệnh trầm cảm có xu hướng tăng theo tuổi và phổ biến hơn ở phụ nữ. 

Chủ đề năm 2025 một lần nữa nhấn mạnh rằng đây là những lĩnh vực mà các rối loạn sức khỏe tâm thần có thể xảy ra thường xuyên hơn và nhiều người trong số những người bị ảnh hưởng này cần được tiếp cận với dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần cũng như các nhu cầu cơ bản khác.

Do đó, việc hỗ trợ sức khỏe tâm thần cho các cá nhân và cộng đồng trong những cuộc khủng hoảng như vậy không chỉ là yêu cầu cấp thiết mà còn có ý nghĩa quan trọng khi tạo ra nền tảng vững chắc về tinh thần, giúp họ mạnh mẽ đối mặt với những tình huống khẩn cấp, được chữa lành, phục hồi và tái thiết cuộc sống. 

Để công tác chăm sóc sức khỏe tâm thần trong các trường hợp khẩn cấp được triển khai đồng bộ và đúng trọng tâm, các chuyên gia đã có những khuyến nghị về các hình thức hỗ trợ và hành động khác nhau. Cụ thể như: 

Các ngành cần lập kế hoạch ứng phó khẩn cấp, bao gồm đánh giá nguy cơ, mức độ dễ bị tổn thương, xây dựng năng lực, cơ chế phối hợp và kế hoạch dự phòng;

Thành lập nhóm liên ngành để phối hợp thực hiện các hoạt động theo hướng dẫn và kế hoạch đã đề ra;

Tăng cường khả năng tự ứng phó của cộng đồng và hỗ trợ xã hội, đảm bảo sự tham gia của các nhóm dễ bị tổn thương, đặc biệt là người mắc các bệnh lý về sức khỏe tâm thần;

Định hướng cho các nhân viên tuyến đầu về sơ cứu tâm lý, qua đó hỗ trợ tinh thần và thực tế cho những người đang chịu căng thẳng cấp tính;

Chia sẻ các thông điệp chính và thông tin dịch vụ, giúp người dân biết cách ứng phó tích cực với khó khăn và chủ động tìm kiếm sự giúp đỡ khi cần;

Cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần lâm sàng tại các cơ sở y tế đa khoa, sử dụng đội ngũ nhân viên được đào tạo và giám sát, cùng các quy trình theo Hướng dẫn Can thiệp Nhân đạo mhGAP (mhGAP-HIG). Triển khai các biện pháp can thiệp tâm lý dựa trên bằng chứng cho những người bị căng thẳng kéo dài;

Bảo vệ và thúc đẩy quyền của những người mắc các bệnh tâm lý tâm thần nghiêm trọng, bao gồm những người đang sống trong các bệnh viện tâm thần, cơ sở chăm sóc xã hội và phòng khám phục hồi chức năng cho người nghiện ma túy;

Thiết lập mạng lưới giới thiệu giữa các chuyên gia sức khỏe tâm thần, nơi cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe tổng quát, hỗ trợ cộng đồng và các dịch vụ liên quan khác (như trường học, dịch vụ xã hội và dịch vụ cứu trợ khẩn cấp) để tăng cường hỗ trợ toàn diện.

Một người có sức khỏe tâm thần tốt không chỉ cảm thấy thoải mái trong công việc, học tập, giao tiếp mà còn tận hưởng cuộc sống một cách trọn vẹn hơn. Việc đưa sức khỏe tâm thần và hỗ trợ tâm lý xã hội trở thành một phần cốt lõi của ứng phó khẩn cấp không chỉ cứu sống người dân mà còn góp phần củng cố cộng đồng, tăng cường khả năng phục hồi lâu dài sau khủng hoảng, đồng thời xây dựng một hệ thống y tế vững mạnh và hoàn thiện. 

Nguồn: https://soyte.camau.gov.vn/bai-khoa-hoc-chinh-tri-va-xa-hoi/tiep-can-dich-vu-cham-soc-suc-khoe-tam-than-trong-tham-hoa-va-tinh-huong-khan-cap-289527