Top 10 ngành nghề có nguy cơ biến mất trước năm 2030

Nhiều nghiên cứu cảnh báo rằng nếu không kịp thích nghi, lao động thuộc 10 ngành nghề sau có thể bị đào thải chỉ trong vài năm tới với sự trỗi dậy của trí tuệ nhân tạo (AI), robot và tự động hóa.

Làn sóng AI và nỗi sợ “lỗi thời”

Khoảng 92 triệu việc làm, tương đương 8% tổng số việc làm trên toàn cầu, có thể sẽ hoàn toàn bị thay thế vào năm 2030, theo Báo cáo Tương lai Việc làm năm 2025 của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF). Theo một báo cáo khác của McKinsey, đến năm 2030, tác động của AI và tự động hóa có thể buộc 375 triệu người lao động trên thế giới phải chuyển đổi con đường sự nghiệp và trang bị kỹ năng mới nếu không muốn bị đào thải.

Thị trường lao động gần như đã bước vào cuộc cách mạng trước làn sóng bùng nổ của AI và tự động hóa. Điều tích cực là bên cạnh những công việc bị thay thế, sẽ xuất hiện nhiều vai trò và chức danh công việc mới thậm chí chưa từng tồn tại trước đây. WEF dự đoán đến năm 2030 sẽ có 170 triệu việc làm mới ra đời, chiếm khoảng 14% tổng số việc làm hiện nay.

Điều chúng ta cần quan tâm chủ yếu hiện nay là: công việc nào sẽ biến mất hoặc đang dần lỗi thời vào năm 2030? Và người lao động cần làm gì để chuẩn bị cho những thay đổi này?

Theo dữ liệu được tổng hợp từ WEF, LinkedIn và các đơn vị nghiên cứu từ nhiều quốc gia, top 10 công việc có nguy cơ bị thay thế trong vòng 5 năm tới bao gồm nhân viên bưu chính, giao dịch viên ngân hàng, nhân viên nhập liệu, nhân viên thu ngân, trợ lý pháp lý, thư ký hành chính văn phòng, công nhân lắp ráp trong nhà máy, nhân viên tiếp thị qua điện thoại, đại lý du lịch, nhân viên phục vụ thức ăn nhanh.

Điểm chung của những công việc này là có quy trình dễ đoán và tính chất lặp đi lặp lại, ít đòi hỏi sáng tạo và tương tác xã hội. Một số công việc liên quan đến xử lý dữ liệu, vốn là 2 tác vụ mà AI và robot có thể đảm nhiệm hiệu quả hơn với chi phí thấp hơn. Danh sách trên là lời cảnh báo mạnh mẽ rằng bất kỳ ai cũng có thể trở thành “nạn nhân” của làn sóng công nghệ nếu không kịp thích nghi.

Trong bối cảnh đó, tâm lý FOMO (Fear of Missing Out) - nỗi sợ bị bỏ lại phía sau đang lan rộng. Nhiều người lao động lo ngại nếu không nhanh chóng nâng cấp kỹ năng và hiểu biết công nghệ, họ sẽ tụt hậu hoặc thậm chí mất việc trong tương lai gần. Tuy nhiên, nỗi sợ này cũng tạo ra động lực tích cực để người lao động đổi mới bản thân. Thay vì hoảng sợ, cách tốt nhất để vượt qua FOMO là chủ động thích nghi và phát triển theo hướng “không thể bị thay thế” bằng cách tập trung vào những năng lực mà AI khó mô phỏng.

Giáo dục, chìa KHÓA của tương lai nghề nghiệp

Trong cuộc đua thích ứng với kỷ nguyên AI, giáo dục chính là lời giải căn cơ. Với lực lượng lao động hiện tại, mục tiêu trước nhất là thành thạo các công cụ số, có hiểu biết cơ bản về AI và dữ liệu. Người lao động cần được tái đào tạo để làm việc hiệu quả cùng AI, biến AI thành trợ lý thông minh thay vì đối thủ.

Trong bối cảnh này, nhiều quốc gia đã sớm AI vào giáo dục. Từ năm 2017, Trung Quốc công bố chiến lược quốc gia về AI với mục tiêu rõ ràng: trở thành trung tâm AI của thế giới vào năm 2030, trong đó tập trung cải cách giáo dục từ gốc, đưa AI vào đào tạo từ cấp tiểu học. Mới đây tại Mỹ, hơn 250 CEO của các tập đoàn lớn đã đồng loạt đề xuất một kiến nghị đưa AI và khoa học máy tính thành môn học bắt buộc ở phổ thông.

Tại Việt Nam, một số cơ sở giáo dục đã nhanh chóng tham gia cuộc đua. Từ năm học 2024–2025, hệ thống trường phổ thông FPT (FPT Schools) tiên phong đưa AI vào chương trình “Trải nghiệm thế giới thông minh” (SMART) từ lớp 1.

Học sinh FPT tìm hiểu về Chat GPT trong một tiết học về AI

Đây là một trong ba chương trình đào tạo tăng cường của FPT Schools bên cạnh chương trình chính theo quy định của Bộ GD&ĐT, tập trung vào đào tạo năng lực công nghệ sớm cho học sinh với ba trụ cột là STEM, Coding, và Robotics. AI được tích hợp xuyên suốt trong các môn học này, với thời lượng tối thiểu 10 tiết mỗi năm.

Ngoài ra, học sinh trường này còn được tham gia các cuộc thi AI trong nước và quốc tế, ứng dụng công nghệ vào dự án cộng đồng từ sớm. Qua đó, các em phát triển tư duy logic, sáng tạo, hiểu và sử dụng AI đúng cách, có đạo đức, không lệ thuộc hay lạm dụng công nghệ.

Ở bậc đại học, FPT cung cấp chương trình đào tạo chuyên ngành AI, thiết kế vi mạch bán dẫn, cùng các lĩnh vực công nghệ tiên tiến. Ngoài kiến thức, học sinh - sinh viên được trang bị không chỉ kiến thức mà còn các kỹ năng mềm như tư duy phản biện, giải quyết vấn đề, giao tiếp, sáng tạo và lãnh đạo - những kỹ năng mà máy móc chưa thể thay thế.

Giáo dục công nghệ từ phổ thông đến đại học với chương trình bài bản, tài liệu chuẩn quốc tế và phù hợp thực tiễn Việt Nam sẽ tạo ra lộ trình liền mạch, giúp chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao. Việc nuôi dưỡng hệ sinh thái nhân tài từ gốc trong lĩnh vực AI sẽ là chìa khóa đưa Việt Nam vươn lên bứt phá và khẳng định vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu.

FPT