Dưới bóng xoài cổ thụ, Hòa thượng trụ trì chùa Từ Quang cho biết, theo huyền sử, trên đường hành quân đánh trận ngang qua đất Phú Yên, chúa Nguyễn Ánh đã được dân địa phương dâng lãm xoài Đá Trắng. Hương vị thơm thanh đặc biệt chưa từng thấy đã làm ngài vô cùng ấn tượng. Thế nên sau đó, dưới Triều Gia Long, cùng với bòn bon Quảng Nam, xoài Đá Trắng đất Phú Yên đã trở thành “Nhị bảo ngự thiện”. Mỗi dịp Đoan Ngọ, phủ Phú Yên phải mang dâng vua từ 1.000 - 2.000 trái xoài hái quanh chùa Đá Trắng. Cái tên xoài “Ngự” ra đời từ đó. Xoài “chánh gốc” Đá Trắng, hiện chỉ kết trái mỗi năm một ít, chủ yếu để chọn dành cúng Phật.
Sử cũ còn ghi, những cây xoài cổ thụ này đã có trước khi chùa Từ Quang được tạo lập (năm Đinh Tỵ - 1797, triều Vua Quang Toản nhà Tây Sơn). Thời Vua Thành Thái (năm Kỷ Sửu - 1889), chùa được Hoàng thái hậu Từ Dũ ban sắc tứ. Có giả thiết cho rằng, sau khi nhà Tây Sơn mất, nhiều quân tướng Tây Sơn đã xuống tóc quy y ở chùa này nhằm tránh sự khủng bố của nhà Nguyễn - Gia Long. Đây là ngôi chùa đã chứng kiến những cuộc gặp gỡ bí mật hệ trọng của các lãnh tụ phong trào Cần Vương. Sân chùa Đá Trắng, hiện vẫn còn ngôi miếu thờ 2 chí sĩ yêu nước Võ Trứ và Trần Cao Vân.
Bô lão trong vùng cho hay, xoài gốc Đá Trắng ở chùa này luôn có màu trắng muốt, khác với hoa xoài khác luôn nghiêng màu vàng. Trái xoài ngự chỉ bằng nắm tay, khi chín có màu vàng nhẹ, vỏ mỏng, cơm dày, hương thơm sực nức lan xa. Sở dĩ xoài nơi đây có hương vị khác biệt, bởi bám rễ trên những tảng đá trắng phau chen đá đen tuyền quanh chùa. Những năm gần đây, xoài ngày càng kết trái ít dần, trong đó, nhiều cây chỉ ra hoa mà không đậu trái.
Khi chùa Từ Quang được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia (1997), ngành nông nghiệp Phú Yên có ý định bảo tồn giống xoài “cổ tích” nhưng rồi vẫn chưa thành công. Xoài ngự Đá Trắng đang ngày càng hiếm dần, mỗi mùa chỉ còn thu được một ít để chùa cúng lễ. Hiện tại, chỉ hi vọng vào công việc chiết ghép của một số người dân, phật tử quanh vùng… Thế nhưng đến hẹn lại lên, mùng 10 - 11 tháng giêng hàng năm, lễ hội chùa Từ Quang vẫn luôn tấp nập khách tứ phương. Hi vọng, một ngày không xa, du khách sẽ được thưởng lãm những trái xoài Đá Trắng, không chỉ trong tích xưa…
Nguồn: https://baolamdong.vn/ve-voi-huyen-tich-xoai-da-trang-386965.html
Bình luận (0)