Minh họa: BH
Đón đầu xu hướng công nghệ
Nếu như trước đây, báo chí giữ vị thế độc quyền trong việc cung cấp thông tin, thì hiện nay, các nền tảng mạng xã hội, ứng dụng di động và các kênh truyền thông số đã trở thành đối thủ cạnh tranh trực tiếp, thậm chí vượt trội về tốc độ, tính lan tỏa và khả năng cá nhân hóa thông tin. Công chúng ngày càng chủ động tiếp nhận, thậm chí trở thành người sản xuất thông tin. Cấu trúc truyền thông một chiều truyền thống bị phá vỡ, thay vào đó là mô hình truyền thông mạng lưới, nơi thông tin luân chuyển nhanh chóng, phi tuyến tính và đa chiều.
Với dữ liệu lớn (Big Data), phóng viên có thể phát hiện những vấn đề ẩn sâu trong xã hội từ những thông tin cá nhân, đơn lẻ, những dòng dữ liệu tưởng như vô nghĩa. Với trí tuệ nhân tạo (AI), các tòa soạn có thể ứng dụng hiệu quả trong hoạt động quản lý, sản xuất, phân phối nội dung và quảng bá sản phẩm. Các thuật toán tự động tìm kiếm thông tin, phân tích dữ liệu để phát hiện xu hướng, đề xuất tiêu đề hấp dẫn, sản xuất audio, video bằng trí tuệ nhân tạo đang từng bước hỗ trợ một số công đoạn thủ công trong quy trình sản xuất báo chí. Với công nghệ thực tế ảo (AR/VR), báo chí có thể “kể chuyện” bằng trải nghiệm nhập vai, tăng tính tương tác và khả năng thuyết phục.
Những xu thế lớn định hình tương lai báo chí
Thứ nhất, báo chí đa nền tảng và đa phương tiện lên ngôi. Các cơ quan báo chí không còn đơn thuần chỉ làm báo in, báo hình hay báo nói, mà đều hướng đến mô hình tòa soạn hội tụ với nhiều nền tảng báo chí và mạng xã hội. Một tác phẩm thường tích hợp từ văn bản, video, đồ họa dữ liệu, âm thanh và hiệu ứng tương tác. Các tòa soạn tổ chức sản xuất theo mô hình “một nguồn - nhiều sản phẩm” (one content - multi formats), trong đó một tin tức có thể được sản xuất thành bài viết chuyên sâu cho từng loại hình báo chí, video ngắn cho TikTok, infographic cho mạng xã hội, podcast cho Spotify...
Thứ hai, báo chí dữ liệu (Data journalism), báo chí giải thích (E xplanatory journalism) và báo chí kiến tạo (Creativity journalism) được coi trọng. Thông qua việc phân tích, trực quan hóa dữ liệu, báo chí có thể cung cấp cho công chúng cái nhìn sâu sắc, toàn diện và khách quan hơn về các vấn đề xã hội, kinh tế, chính trị,... Báo chí hiện đại cũng hướng đến vai trò kiến tạo, tức là góp phần thúc đẩy thay đổi tích cực trong xã hội. Báo chí vì lợi ích công (public interest journalism) hướng tới những vấn đề thiết yếu của cộng đồng, từ bảo vệ môi trường, giáo dục, y tế đến phòng, chống tham nhũng, bất công xã hội, định hướng giá trị...
Thứ ba, cá nhân hóa nội dung và dữ liệu hóa công chúng đang trở thành xu hướng nổi bật. Các cơ quan báo chí ngày nay không chỉ dừng lại ở việc sản xuất nội dung đại trà mà còn tận dụng dữ liệu hành vi người dùng như lịch sử truy cập, thời gian đọc, tương tác và sở thích để đề xuất nội dung phù hợp với từng cá nhân. Điều này giúp kéo dài thời gian công chúng ở lại trên các nền tảng, tăng cường mức độ gắn bó và cải thiện trải nghiệm đọc báo. Không còn là “một nội dung cho tất cả”, báo chí hiện đại đang hướng đến việc trở thành “người bạn đồng hành” thấu hiểu công chúng, từ đó mở ra cơ hội lớn trong việc tạo ra giá trị kết nối.
Thứ tư, tăng cường tính kiểm chứng và tin cậy trở thành yếu tố sống còn. Trong bối cảnh tin giả (fake news), tin sai lệch (disinformation), mạo danh (deepfake) và các hiện tượng thao túng thông tin lan tràn trên không gian mạng, báo chí chính thống phải trở thành “định chế xác thực” (institution of verification), nơi công chúng tìm đến để phân biệt đúng - sai, thực - giả. Điều này yêu cầu không chỉ quy trình biên tập nội dung chặt chẽ mà còn vấn đề đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm xã hội cao của người làm báo.
Thứ năm, chuyển đổi mô hình kinh tế báo chí phù hợp bối cảnh mới. Trong khi doanh thu từ quảng cáo truyền thống ngày càng giảm do bị chiếm lĩnh bởi các nền tảng như Google, facebook,... báo chí đang thử nghiệm nhiều mô hình: thu phí người đọc (paywall), báo chí thành viên (membership), gọi vốn cộng đồng (crowdfunding), liên kết nội dung với thương mại điện tử... Tuy nhiên, phát triển kinh tế vẫn phải dựa trên cơ sở cốt lõi là chất lượng về nội dung và xây dựng được lòng tin, giá trị thực sự cho cộng đồng.
Tái cấu trúc quy trình sản xuất các loại hình báo chí
Quy trình sản xuất báo in hiện nay không còn thủ công như trước mà đã tích hợp mạnh mẽ công nghệ: Thiết kế và dàn trang số hóa bằng phần mềm chuyên dụng (như Adobe InDesign), cho phép biên tập viên thao tác trực tiếp trên bản nháp điện tử với khả năng kiểm soát chặt chẽ bố cục, màu sắc và hình ảnh. Biên tập nội dung song hành với hình ảnh và đồ họa, hướng đến tiêu chuẩn “đọc nhanh - nhớ lâu - dễ hiểu”. Tự động hóa khâu in và phân phối với các hệ thống in offset tốc độ cao, quy trình đóng gói và vận chuyển đồng bộ giúp tiết kiệm thời gian, chi phí. Thách thức lớn nhất với báo in không còn là kỹ thuật, mà là khả năng thích nghi với thói quen tiêu dùng thông tin mới - nhanh, ngắn, linh hoạt và tương tác.
Báo điện tử với đặc trưng sản xuất liên tục, cập nhật tức thời, chuyển đổi số nhanh chóng, quy trình tổ chức sản xuất của loại hình này hiện nay mang tính tổng hợp rất cao. Đặc biệt, báo điện tử thuận lợi trong tối ưu hóa công cụ tìm kiếm, thiết kế hấp dẫn, sắp xếp nội dung phù hợp với từng giao diện (mobile, desktop), đẩy mạnh tương tác với công chúng, đồng thời tích hợp mạng xã hội trong chiến lược phát hành nội dung.
Phát thanh và truyền hình cũng không nằm ngoài vòng xoáy biến đổi trong không gian số. Từ chỗ là những kênh phát độc quyền và tuyến tính (linear), hiện nay truyền hình và phát thanh đang được “phi tuyến tính hóa” để thích ứng với thói quen xem - nghe theo yêu cầu (on demand). Máy quay nhỏ gọn, thiết bị thu âm không dây, các phần mềm dựng hình nhanh (Premiere Pro, Final Cut, CapCut...) cho phép sản xuất linh hoạt, ngay cả với nhóm phóng viên quy mô nhỏ. Các cơ quan báo chí cũng đang tận dụng hình thức podcast như một công cụ kể chuyện thân mật, dễ tiếp cận, phù hợp với đối tượng công chúng trẻ.
Với những xu thế trên, báo chí cần chủ động thích ứng, đổi mới tư duy, nâng cao năng lực số, tái cấu trúc tổ chức, đầu tư về nhân lực và xây dựng chiến lược về công nghệ để tiếp tục khẳng định vai trò trung tâm của truyền thông đại chúng. Nhà báo hiện đại bắt buộc phải trở thành “nhà báo đa kỹ năng” trong kỷ nguyên số, có thể viết bài, chụp ảnh, quay phim, dựng hình, thu âm, làm podcast, sử dụng công cụ phân tích dữ liệu... Trước dòng chảy dữ liệu khổng lồ, báo chí cần được giữ vững là một “la bàn tri thức”, kiến tạo niềm tin của công chúng bằng sự trung thực, khách quan, nhân văn và có trách nhiệm xã hội. Đó chính là nền tảng vững chắc để báo chí phát triển bền vững trong kỷ nguyên số. Và để thực hiện sứ mệnh đó, báo chí cần được nhìn nhận như một lĩnh vực cần ưu tiên phát triển, đào tạo, hỗ trợ một cách nghiêm túc và có tầm nhìn dài hạn.
TS. Lê Thu Hà
Học viện Báo chí và tuyên truyền
Nguồn: https://baothanhhoa.vn/bao-chi-trong-xu-the-thoi-dai-252387.htm
Bình luận (0)