Bên trong ngôi chùa 'Bà Đanh' giữa lòng Hà Nội

Chùa Châu Lâm được xây dựng cùng với viện Châu Lâm vào thời vua Lê Thánh Tông (1460-1497) ở làng Thụy Chương (nay là phường Thụy Khuê, TP Hà Nội).

Theo lịch sử ghi lại, dưới thời Hậu Lê, năm 1471, đích thân Vua Lê Thánh Tông dẫn quân đi đánh Chiêm Thành. Lần ấy, quân Lê thắng lớn, bắt được 30.000 tù binh Chiêm. Vua Lê Thánh Tông lệnh đưa hết số tù binh Chiêm này về Đại Việt.

Trong số những tù binh đó có nhiều người khỏe mạnh, có tay nghề xây dựng, nghề mộc. Vua đưa những người có tài đó về kinh thành để tiện phục vụ xây dựng công trình.

Nơi những tù binh Chiêm đó sinh sống là bên hồ Dâm Đàm (chỗ Trường THPT Chu Văn An hiện nay). Chỗ đó được gọi là ấp (hoặc viện) Châu Lâm. Những thợ tù binh Chiêm vốn theo đạo Phật, nên ở ấp Châu Lâm có một ngôi chùa nhỏ để họ đến đó thực hiện tín ngưỡng của mình. Đây cũng là một việc làm thể hiện sự quan tâm đến đời sống tâm linh của những người Chiêm.

Chùa dành cho người Chiêm nên được đặt theo tên ấp là chùa Châu Lâm, và do một người đàn bà cô quả trông coi.

Người đàn bà cô quả đó được người làng gọi là bà Đanh. Bà Đanh có nhiệm vụ đóng mở cửa chùa, thắp hương, lau chùi quét dọn và những việc vặt như nhổ cỏ, đốt lá. Tù binh Chiêm và cả người dân quanh đó quen miệng gọi nôm na chùa Châu Lâm là chùa “Bà Đanh”.

Trước đây, làng Thụy Chương có 2 ngôi chùa: chùa Châu Lâm và chùa Phúc Lâm. Vào năm 1870, chùa Phúc Lâm được sáp nhập với chùa Châu Lâm và mang tên mới là Phúc Châu. Đến năm 1907, do khu vực chùa cũ bị người Pháp lấy đất để xây dựng Trường Lycée du Protectorat (Trường trung học Bảo hộ, tức Trường THPT Chu Văn An ngày nay) nên chùa được di dời tới vị trí như hiện nay ở ngõ 199 phố Thụy Khuê. Bức đại tự ghi “Phúc Châu tự” vẫn còn được lưu giữ trong chùa.

Chùa Châu Lâm nằm khuất bên trong ngõ 199 Thụy Khuê, người dân làng hay gọi là chùa "Bà Đanh". Đây là cách gọi theo tên người phụ nữ có công hương khói, dọn dẹp từ những ngày đầu chùa mới được xây dựng.

Chùa chính là một kiến trúc lớn hình chữ đinh gồm 3 nếp: tiền đường, thiêu hương và thượng điện. Các nếp nhà này nằm sát cạnh nhau và được khép kín bởi hệ thống tường bao quanh, làm cho không gian của tam bảo chùa thêm rộng lớn, khang trang.

Mặc dù nằm trên con phố Thụy Khuê đông đúc của Hà Nội, thuận đường đi lại nhưng ngôi chùa thường vắng vẻ. Ngày rằm và mùng 1 âm lịch, chùa vẫn mở cửa đón khách vãn cảnh, hành lễ.

Trong chùa có 48 pho tượng lớn nhỏ, gồm 3 pho tượng mẫu, 5 pho tượng tổ và 40 pho tượng Phật sơn son thếp vàng thuộc các thế kỷ 18, 19, 20.

Bia đá và chuông “Châu Lâm thiền tự” (chuông chùa Châu Lâm) được lưu giữ trong chùa. Chuông được đúc vào năm Nhâm Thìn niên hiệu Chính Hòa thứ 13 (1692), có kích thước 0,60m x 0,28m.

Hiện tại, ngôi chùa mang vẻ đẹp độc đáo tiêu biểu cho kiến trúc cổ chùa làng. Chùa Châu Lâm còn bảo lưu được kiến trúc gỗ truyền thống của nghệ thuật thời Nguyễn.

Chùa Châu Lâm có quy mô kiến trúc rộng, bề thế, cảnh quan đẹp tạo thành sự trang nghiêm. Ngôi chùa cổ cũng có hệ thống cây xanh và cây cảnh làm tăng thêm vẻ đẹp tĩnh lặng.