Cách trung tâm tỉnh lỵ Gia Lai khoảng 40 km về hướng tây, cụm tháp Dương Long nằm nổi bật trên một mỏm đồi cao ở xã Bình An, tỉnh Gia Lai (trước đây thuộc H.Tây Sơn, tỉnh Bình Định).
Tháp Nam cao 33 m, có kiến trúc gần như nguyên vẹn nhất trong 3 tháp
ẢNH: ĐỨC NHẬT
Tháp Dương Long được trang trí chi tiết đá nhiều nhất so với hệ thống tháp Chăm tại VN
ẢNH: ĐỨC NHẬT
Tháp Dương Long - hay còn gọi là tháp An Chánh, tháp Bình An, tháp Ngà - là cụm tháp Chăm tiêu biểu, được xây dựng trong giai đoạn từ cuối thế kỷ 12, đầu thế kỷ 13 và là một trong những công trình kiến trúc đặc sắc của văn hóa Champa. Cụm di tích thể hiện sự giao thoa hài hòa giữa nghệ thuật Champa truyền thống và ảnh hưởng của kiến trúc Khmer.
Nằm trong khuôn viên có tổng diện tích khoảng 370 m², cụm tháp gồm 3 ngọn: tháp Giữa (tháp chính), tháp Nam và tháp Bắc. Theo Cục di sản VN, tháp Giữa là tháp trung tâm và cao nhất (39 m), được xem là ngọn tháp gạch cao nhất Đông Nam Á. Tháp chính vẫn giữ được nền móng kiên cố với chân đế hình vuông, mỗi cạnh dài 16,5 m. Các mặt tường có bố trí các trụ ốp không trang trí hoa văn. Các đai ốp chân đế làm bằng đá sa thạch vẫn còn dấu tích ở nhiều mặt, đặc biệt mặt phía nam được bảo tồn khá tốt.
Nếu không mở rộng khai quật thì các hiện vật quý có thể bị vùi lấp vĩnh viễn. Một khi trùng tu, sẽ không còn cơ hội khảo cổ nữa.
Ông Nguyễn Thanh Quang, Hội Khoa học lịch sử tỉnh Gia Lai
Tháp Nam cao 33 m, có kiến trúc gần như nguyên vẹn nhất trong 3 tháp. Chân đế vuông mỗi cạnh dài 14 m, các tường tháp được xây giật cấp, vách trơn, phần mái có 4 tầng được trang trí công phu với họa tiết đầu voi mình sư tử (Gajashimha), các gờ lượn mềm mại và chấm tròn nổi. Tháp Bắc cao 32 m, có nhiều điểm tương đồng với tháp Nam về cấu trúc và phong cách. Các trang trí hoa văn vẫn còn dấu vết của hình sư tử, người ngồi xếp bằng, người nhảy múa... Mặt phía nam còn giữ được cửa giả gần như nguyên vẹn, bao gồm cả các lớp đai đá chân tháp được chạm trổ tinh xảo.
Cụm tháp Dương Long được xây dựng trong giai đoạn từ cuối thế kỷ 12, đầu thế kỷ 13
ẢNH: ĐỨC NHẬT
Trải qua hơn 800 năm, ngọn tháp đã bị hư hại do thiên nhiên, chiến tranh và tác động của con người
ẢNH: ĐỨC NHẬT
Ngoài giá trị kiến trúc, cụm tháp Dương Long còn là "kho tư liệu sống" phản ánh đời sống tín ngưỡng và mỹ thuật Champa thời kỳ Vijaya. Đây là giai đoạn hưng thịnh gần 5 thế kỷ của vương quốc Champa. Nhiều hiện vật quý được tìm thấy tại đây như phù điêu Brahma, thần Indra, rắn Naga, Makara, Kala… phản ánh tư duy, tín ngưỡng và sự sáng tạo phong phú của người Chăm.
Tháp Dương Long không chỉ là công trình kiến trúc tiêu biểu mà còn là kho tư liệu quý giá về sự giao lưu văn hóa giữa các nền văn minh trong khu vực Đông Nam Á, đặc biệt là giữa Champa và Khmer.
Xuống cấp nghiêm trọng, cần sớm can thiệp
Dù là di tích quốc gia đặc biệt, trải qua hơn 800 năm tồn tại cùng với tác động của chiến tranh, thời tiết và hoạt động của con người, cụm tháp đã bị hư hại nghiêm trọng. Tháp Giữa hiện mất gần như toàn bộ phần cửa và tiền sảnh. Tháp Nam tuy kiến trúc khá nguyên vẹn nhưng phần mái và một số chi tiết bị sụp đổ. Tháp Bắc là công trình hư hại nặng nhất với phần thân bị đục khoét dù đã được gia cố từ năm 1984.
PGS-TS Bùi Chí Hoàng đánh giá cụm tháp Dương Long là đỉnh cao trong nghệ thuật xây dựng và điêu khắc Champa
ẢNH: ĐỨC NHẬT
Trong 3 đợt khai quật từng được thực hiện vào các năm 2006, 2007 và 2009, với tổng diện tích hơn 3.000 m², các nhà nghiên cứu đã phát hiện nhiều lớp đá ốp, kiến trúc đền thờ lộ thiên, ngẫu tượng Yoni, cùng hàng nghìn hiện vật quý giá. Tuy nhiên, giới nghiên cứu cho rằng diện tích khai quật vẫn còn rất hạn chế so với quy mô của toàn khu vực di tích, đặc biệt là khu vực có thể chứa các hiện vật độc đáo, quý giá.
PGS-TS Bùi Chí Hoàng, nguyên Phó viện trưởng Viện Khoa học xã hội vùng Nam bộ, đánh giá cụm tháp Dương Long là đỉnh cao trong nghệ thuật xây dựng và điêu khắc Champa. Trải qua hàng trăm năm với sự xâm thực của cây cối, tác động của con người, tháp đã bị hư hại nhiều vị trí, do đó việc trùng tu di tích là điều tất yếu phải thực hiện.
"Di tích hiện hư hại khoảng 30 - 40%. Nếu được khảo cổ, trùng tu bài bản, có thể tái hiện diện mạo nguyên bản ban đầu. Quan trọng hơn, việc đầu tư nghiêm túc sẽ mở ra cơ hội phát triển du lịch bền vững cho địa phương", ông Hoàng nói.
Ông Nguyễn Thanh Quang, Hội Khoa học lịch sử tỉnh Gia Lai, cho biết hiện tại trong hệ thống tháp Chăm ở Gia Lai, chỉ có tháp Dương Long được công nhận là di tích cấp quốc gia đặc biệt. Không chỉ là cao nhất, tháp cũng được trang trí chi tiết đá nhiều nhất so với hệ thống tháp Chăm tại VN. Tuy nhiên, qua 3 lần khai quật chỉ mới khảo sát được khoảng 3.000 m², trong khi thực tế hiện vật rơi vỡ nằm rải rác trên một không gian rất rộng. "Nếu không mở rộng khai quật thì các hiện vật quý có thể bị vùi lấp vĩnh viễn. Một khi trùng tu, sẽ không còn cơ hội khảo cổ nữa", ông Quang nói.
Cần khảo cổ quy mô lớn để trùng tu tháp Dương Long
ẢNH: ĐỨC NHẬT
Hiện vật rơi vỡ nằm rải rác trên một không gian rất rộng ngoài phạm vi đã khai quật trước đó
ẢNH: ĐỨC NHẬT
Ông Quang cũng cho biết theo yêu cầu của Bộ VH-TT-DL, công tác khảo cổ hiện nay phải phục vụ song song 2 mục tiêu: trùng tu di tích và quy hoạch mặt bằng. Do đó, việc khảo cổ cần thực hiện đồng bộ, triệt để để vừa bảo tồn kiến trúc nguyên trạng, vừa khai thác giá trị văn hóa - du lịch lâu dài.
Theo Sở VH-TT-DL tỉnh Gia Lai, những năm qua, di tích đã được quan tâm đầu tư tu bổ, tôn tạo giai đoạn 1, nhờ đó, kiến trúc phần mái các tháp đã cơ bản được tu bổ, gia cố định hình về trạng thái ổn định, loại bỏ nguy cơ đổ vỡ, mất mát. Tuy nhiên, các thành phần kiến trúc gồm phần đế và chân tháp do vẫn chưa được can thiệp tu bổ nên hiện đang trong tình trạng tiếp tục xuống cấp, có nguy cơ đổ vỡ, mất mát cao, rất cần được tiếp tục đầu tư thực hiện bảo quản, tu bổ, phục hồi các thành phần kiến trúc gốc của các di tích đền tháp.
Bên cạnh đó, một phần lớn khu di tích vẫn chưa được khảo cổ đầy đủ nên chưa đủ cơ sở khoa học để thực hiện trùng tu toàn diện. Vì vậy, Sở VH-TT-DL tỉnh Gia Lai đề xuất quy mô khảo cổ, khai quật là 9.150 m² trên diện tích tiếp giáp với các khu vực đã khai quật trước đây.
Nguồn: https://thanhnien.vn/can-khao-co-quy-mo-lon-de-trung-tu-thap-cham-cao-nhat-dong-nam-a-185250806210642977.htm
![[Ảnh] Khám phá "kỳ quan" dưới đáy biển Gia Lai](https://vphoto.vietnam.vn/thumb/1200x675/vietnam/resource/IMAGE/2025/8/6/befd4a58bb1245419e86ebe353525f97)
Bình luận (0)