Donnarumma lỗi thời

Việc PSG phũ phàng loại bỏ Gianluigi Donnarumma - một trong những thủ môn được đánh giá hay nhất thế giới - để nhường chỗ cho Lucas Chevalier, với lý do “giỏi chơi chân hơn”, không chỉ là câu chuyện nội bộ của một CLB. Đằng sau quyết định này, ngoài yếu tố tài chính, là một minh chứng rõ rệt cho cuộc cách mạng âm thầm nhưng sâu sắc: thủ môn của bóng đá hiện đại không chỉ là “người gác đền” nữa, mà đã trở thành một cầu thủ ngoài sân thực thụ.

Cú xoay trục của vai trò thủ môn

Trong bóng đá hiện đại, việc cản phá - vốn là nhiệm vụ số một của thủ môn - đang trở thành “quan trọng nhất trong những điều ít quan trọng nhất”. Nói cách khác, đây là điều mặc định họ phải làm, nhưng không còn là yếu tố duy nhất để đánh giá một thủ môn.

Theo thống kê của UEFA, ở các giải VĐQG châu Âu mùa 2023/24, trung bình 78% số lần chạm bóng của thủ môn diễn ra khi đội nhà đang kiểm soát bóng. Điều này đồng nghĩa, trong 90 phút, thủ môn tham gia triển khai bóng nhiều hơn là đối mặt với các pha dứt điểm. Không lạ khi ở một số trận, số lần chạm bóng của thủ môn vượt cả tiền đạo cắm.

Pep Guardiola - từ Barcelona đến Man City - đã đưa khái niệm “thủ môn chơi chân” thành tiêu chuẩn. Victor Valdes rồi Ederson không chỉ cứu thua mà còn đóng vai trò như một trung vệ lùi sâu, tham gia vào quá trình thoát pressing và phát động tấn công.

Thực ra, “thủ môn tham gia lối chơi” không phải là phát minh của thế kỷ 21. Từ thập niên 1950, Gyula Grosics - “Báo đen” của Hungary - đã nổi tiếng với việc đứng cách khung thành 10-15 mét, giữ cho đội hình gọn, chuyền dài vượt tuyến và hỗ trợ đồng đội như một libero. Trong trận thắng lịch sử 6-3 trước Anh tại Wembley năm 1953, Grosics chạm bóng ngoài vòng cấm nhiều hơn bất kỳ thủ môn nào thời đó.

Nhiệm vụ của thủ môn giờ không chỉ đơn giản là cản phá cơ hội.

Thập niên 1970, Hà Lan của “Bóng đá tổng lực” sở hữu Jan Jongbloed - thủ môn được Johan Cruyff lựa chọn không phải vì phản xạ xuất sắc, mà vì khả năng xử lý bóng bằng chân. Rinus Michels khi ấy nói thẳng: “Chúng tôi chơi với 11 cầu thủ, không phải 10 cộng một thủ môn”.

Sau này, Edwin van der Sar là hình mẫu tiêu biểu: không phải thủ môn xuất sắc nhất trong khung gỗ, nhưng gần như hoàn hảo khi xử lý bóng dưới áp lực.

Những bước ngoặt của luật lệ

Vai trò thủ môn thay đổi không chỉ bởi chiến thuật, mà còn vì các quy định mới. Năm 1912, đó là giới hạn phạm vi dùng tay trong vòng cấm. Năm 1983, thủ môn bị hạn chế giữ bóng quá lâu - chỉ được giữ tối đa bốn bước. Năm 1992, thủ môn bị cấm bắt bóng từ đường chuyền về có chủ ý (luật back-pass). Năm 1997, thủ môn bị cấm bắt bóng từ quả ném biên của đồng đội.

Luật 1992 được xem là cú hích lớn nhất, buộc thủ môn phải dùng chân nhiều hơn, tạo nền tảng cho lối chơi xây dựng từ tuyến dưới ngày nay.

Rene Higuita (Colombia) từng khiến cả thế giới sửng sốt với cú “bọ cạp” và thói quen dâng cao như một hậu vệ thòng. Manuel Neuer (Đức) thì nâng tầm khái niệm “sweeper-keeper” thành nghệ thuật. World Cup 2014 là minh chứng: Neuer có trung bình 24,3 lần chạm bóng ngoài vòng cấm mỗi trận, cao hơn nhiều hậu vệ của các đội khác.

Ở thời điểm hiện tại, Ter Stegen (Barcelona) và Ederson (Man City) là hai trong số những thủ môn chuyền bóng chính xác nhất châu Âu, với tỷ lệ trên 85% ở mùa 2023/24. Họ thường xuyên thực hiện các đường chuyền dài chính xác trên 40 mét, biến pha phát bóng thành cơ hội tấn công ngay lập tức.

Donnarumma bị loại khỏi PSG vì lỗi thời.

Dữ liệu từ Opta cho thấy, tại Premier League 2023/24, số đường chuyền trung bình mỗi trận của thủ môn tăng 22% so với mùa 2015/16. Thời gian trung bình thủ môn giữ bóng bằng chân trước khi chuyền cũng tăng từ 1,8 giây lên 2,6 giây, phản ánh việc họ trở thành một phần của lối chơi kiểm soát bóng.

Đặc biệt, các HLV lớn đều yêu cầu thủ môn đạt chuẩn chuyền bóng như cầu thủ ngoài sân. Pep Guardiola từng nói: “Nếu thủ môn không biết chuyền bóng, đội tôi chơi thiếu người”. Jurgen Klopp, dù ưa lối chơi trực diện hơn, cũng thừa nhận Alisson Becker là “chìa khóa” cho khả năng chuyển trạng thái nhanh của Liverpool.

Tại sao Donnarumma bị loại?

Quay lại câu chuyện Donnarumma, việc PSG ưu tiên Chevalier không chỉ vì lý do tài chính mà còn vì phong cách. Donnarumma, dù là một trong ba thủ môn cản phá hay nhất thế giới với tỷ lệ cứu thua 77% ở Ligue 1 mùa trước, vẫn bị đánh giá hạn chế trong khâu xử lý bóng bằng chân (tỷ lệ chuyền chính xác chỉ 78%, thấp hơn mức trung bình 84% của nhóm CLB top 4 Ligue 1).

Trong bối cảnh PSG xây dựng lối chơi từ tuyến dưới, một thủ môn phải có khả năng trở thành “cầu thủ thứ 11” - điều mà Chevalier đáp ứng tốt hơn.

Eduardo Galeano từng viết: “Thủ môn là kẻ cô đơn, bị kết án chờ đợi bản án giữa ba cột gôn”. Nhưng mô tả này giờ đã lỗi thời. Thủ môn ngày nay không còn đứng yên chờ “hành quyết” mà chủ động tham gia vào mọi diễn biến, giống như lính cứu hỏa lao vào đám cháy của trận đấu.

Khi khoảng 3/4 thời gian chạm bóng là trong trạng thái kiểm soát, thủ môn hiện đại buộc phải thông minh chiến thuật, bình tĩnh dưới áp lực và chính xác khi chuyền bóng. Một sai lầm ở khâu xử lý chân có thể nguy hiểm ngang với việc đỡ hụt một cú sút.

Sự thay đổi vai trò thủ môn là xu hướng không thể đảo ngược. Từ Gyula Grosics của Hungary thập niên 1950, Jan Jongbloed của Hà Lan 1970, đến Manuel Neuer của thế kỷ 21, tất cả đều là những cột mốc trong hành trình biến “người gác đền” thành “cầu thủ thứ 11”.

Quyết định của PSG với Donnarumma chỉ là một ví dụ mới nhất cho thấy: ở bóng đá đỉnh cao, khả năng cứu thua thôi chưa đủ. Thủ môn ngày nay phải cứu thua, chuyền chính xác, hỗ trợ đồng đội và đôi khi… phát động bàn thắng.

Và có lẽ, trong bóng đá hiện đại, thủ môn không chỉ giữ khung thành - họ giữ luôn nhịp tim của cả đội.

Nguồn: https://znews.vn/donnarumma-loi-thoi-post1576527.html