PHỤ NỮ MIỀN NAM BIỂU TƯỢNG CỦA LÒNG YÊU NƯỚC VÀ Ý CHÍ KIÊN CƯỜNG TRONG CÁCH MẠNG THÁNG TÁM (1945)

Nhìn lại chặng đường 80 năm kể từ thắng lợi vĩ đại của Cách mạng tháng Tám năm 1945 (1945–2025), chúng ta càng thấy rõ vai trò không thể thiếu của các tầng lớp nhân dân trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc. Trong dòng chảy lịch sử hào hùng đó, hình ảnh người phụ nữ Việt Nam, đặc biệt là phụ nữ miền Nam, nổi bật như một biểu tượng của lòng yêu nước, tinh thần quật cường và ý chí kiên cường.

Họ không chỉ là hậu phương vững chắc, là nguồn sức mạnh tinh thần, mà còn trực tiếp tham gia vào các hoạt động cách mạng. Sự cống hiến thầm lặng nhưng vô cùng to lớn của họ đã góp phần tạo nên thắng lợi vang dội của mùa thu lịch sử năm 1945, chính thức chấm dứt ách đô hộ của thực dân Pháp, mở ra một kỷ nguyên mới, kỷ nguyên độc lập và tự do cho dân tộc.

Sự hy sinh, cống hiến của người phụ nữ là một bản hùng ca bất tận, làm sâu sắc thêm giá trị nhân văn và tinh thần quật cường của cách mạng Việt Nam. Bản hùng ca này mãi mãi là nguồn cảm hứng cho các thế hệ mai sau, khẳng định rằng phụ nữ Việt Nam là một phần không thể tách rời trong mọi trang sử vẻ vang của dân tộc.

Với tinh thần yêu nước mãnh liệt và ý chí kiên cường, phụ nữ miền Nam đã tích cực tham gia các cuộc biểu tình, mít-tinh, vận động quần chúng đứng lên chống lại ách thống trị của thực dân, phát xít. Đặc biệt, trong thời kỳ Nhật đảo chính Pháp (3/1945) và cao trào cách mạng dâng lên, phụ nữ đã tham gia sâu rộng trong các tổ chức chính trị như Hội Phụ nữ cứu quốc, Hội Phụ nữ phản đế – các tổ chức thuộc Mặt trận Việt Minh. Hàng triệu phụ nữ đã tham gia vào các công việc như nuôi giấu cán bộ, làm giao liên, tuyên truyền cách mạng, tổ chức mít tinh biểu tình, vận chuyển lương thực, vũ khí. Tại đây, họ được rèn luyện, trưởng thành và trở thành những cán bộ nòng cốt, phụ trách công tác tuyên truyền, vận động nhân dân đứng lên khởi nghĩa. Nhiều người đã trực tiếp lãnh đạo quần chúng chiếm trụ sở chính quyền, tham gia vào các hoạt động binh vận, khéo léo vận động binh lính địch quay lưng với thực dân, về với nhân dân, góp phần làm suy yếu hệ thống cai trị của kẻ thù.

Trước những ngày khởi nghĩa tháng 8-1945 phụ nữ miền Nam đã tập hợp lực lượng phụ nữ đông đảo gồm cả Phụ nữ Cứu quốc, Phụ nữ Tiền phong hăng hái sẵn sàng chiến đấu và đóng vai trò nòng cốt trong các hoạt động tuyên truyền, vận động, tổ chức quần chúng, góp phần tạo nên cao trào cách mạng trên toàn quốc. Phụ nữ xuống đường biểu tình, tổ chức các cuộc mít-tinh, biểu tình đòi quyền lợi dân sinh, dân chủ, phản đối chính sách áp bức của thực dân – phát xít. Những cuộc biểu tình này diễn ra rộng khắp ở nông thôn và thành thị. Ở mọi nơi, chị em được phân công đi mua súng đạn của lính Pháp, lính Nhật, lính khố xanh. Chị em còn tích cực tham gia dân quân tự vệ, ngày đêm giữ gìn trật tự, bảo vệ trị an, bảo vệ thôn xóm, tích cực quyên góp ủng hộ cách mạng, luồn sâu vào các trại lính, vận động lính địch chuyển đạn, nộp súng cho cách mạng, gây dựng cơ sở hoạt động trong lòng địch như bà Phạm Thị Nhung, Huỳnh Thị Nguyệt đã tạo được cơ sở hoạt động trong trại lính tại thị xã Sóc Trăng. Bà là cơ sở cách mạng suốt 2 cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ và tham gia hoạt động cách mạng từ tháng 8/1945 với nhiệm vụ là đưa thư, liên lạc, móc nối cơ sở cho cán bộ. Bà Nguyễn Thị Tốt sinh năm 1907, quê ở xã Phước Thạnh, huyện Châu Thành, tỉnh Bến Tre, năm 1945, bà tham gia Hội Phụ nữ Cứu quốc, Hội Mẹ chiến sĩ và hăng hái tham gia các phong trào bình dân học vụ, hũ gạo kháng chiến, đứng ra quyên góp lương thực, thực phẩm, vải vóc gửi cho bộ đội, động viên thanh niên nam nữ tòng quân… Chính sự tham gia mạnh mẽ của phụ nữ đã góp phần huy động toàn dân vào cuộc Tổng khởi nghĩa, tạo sức mạnh toàn diện cho phong trào cách mạng tháng Tám.

Ngày 15-8-1945, Nhật đầu hàng đồng minh vô điều kiện. Chủ tịch Hồ Chí Minh kêu gọi: “Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc ta đã đến. Toàn quốc đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta mà tự giải phóng cho ta”. Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhân dân Nam Bộ cùng nhân dân cả nước đồng loạt đứng dậy tiến hành cuộc khởi nghĩa oanh liệt. Hàng triệu phụ nữ khắp cả vùng, các miền đang sống trong vùng khủng bố kìm kẹp gắt gao dưới ách phát xít Nhật – Pháp, đã vùng lên với sức mạnh quật khởi cùng toàn dân khởi nghĩa giành chính quyền.

Ngày 17/8/1945, tại thị xã Trà Vinh, hơn 500 phụ nữ mang theo dao phay, gậy tre, nón lá biểu tình đòi chính quyền thân Nhật đầu hàng. Cuộc biểu tình sau đó đã lan rộng và thành công giành chính quyền trong tỉnh. Thời kỳ Tổng khởi nghĩa tháng 8-1945, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản và Mặt trận Việt Minh, các tầng lớp xã hội ở Nam Bộ, đặc biệt là đồng bào và phụ nữ dân tộc Khmer, Hoa ở khắp các đều tích cực tham gia lực lượng cách mạng. Trong từng nếp nhà tranh vách đất, người phụ nữ trở thành trụ cột bảo vệ tổ chức cơ sở cách mạng. Họ giấu cán bộ trong hầm, đào hố chứa tài liệu dưới gốc mít; họ nấu ăn, khâu áo, tiếp tế từng gói cơm, chai nước cho cán bộ chiến sĩ. Những việc ấy âm thầm, không tên tuổi, nhưng là “mạch máu” nuôi sống cách mạng.

Từ ngày 23 đến ngày 28/8/1945 ở Nam Bộ, cuộc khởi nghĩa đã giành thắng lợi hoàn toàn. Hàng trăm cán bộ phụ nữ qua đấu tranh rèn luyện đã được cử vào các cấp lãnh đạo của Đảng, chính quyền tỉnh, huyện, xã. Bà sáu Ngài (Trần Thị Nhượng) được cử làm bí thư tỉnh Uỷ Sa Đéc; bà Nguyễn Thị Hồng tham gia chính quyền tỉnh Mỹ Tho; bà Nguyễn Thị Định tham gia chính quyền tỉnh Bến Tre. Dưới sự dẫn dắt của bà Nguyễn Thị Định, phụ nữ Mỹ Tho, Gò Công chờ đón thời cơ với đội ngũ chỉnh tề. Ở các tỉnh, huyện, xã những người phụ nữ bị áp bức, bóc lột là lực lượng hăng hái nhất tham gia khởi nghĩa. Nhiều chị em tham gia lãnh đạo khởi nghĩa. Ở các đô thị đông đảo nữ công nhân, dân nghèo, trí thức, tiêu tư sản, tư sản dân tộc bấy lâu bị đè nén dưới ách phát xít Nhật – Pháp được Đảng giác ngộ, rèn luyện đã hăng hái xuống đường. Phong trào khởi nghĩa nổ ra hàng loạt đều khắp các tỉnh Nam Bộ. Trong những ngày khởi nghĩa, phụ nữ đã đóng góp vai trò quan trọng. Các bà, các chị say mê làm bất cứ việc gì: học quân sự, học cứu thương, chuẩn bị dự trữ lương thực, mua vải đỏ, vải vàng may cờ đỏ sao vàng, cờ búa liềm. Ở Sài Gòn, chỉ cần một hai đêm chuẩn bị, chị em đã may xong hàng vạn lá cờ đỏ sao vàng, cờ đỏ búa liềm tung bay trước cửa các căn hộ, công sở. Người ta thấy nhiều đoàn của phụ nữ, phụ nữ cứu quốc, Phụ nữ Tiền phong, Phụ nữ cứu thương, Phụ nữ các chợ với cờ băng, khẩu hiệu biểu dương lực lượng. Tính trong số người biểu tình khởi nghĩa ngày 25-8-1945 có cả trăm ngàn phụ nữ tham gia.

Lá cờ đỏ Sao vàng của Hội Phụ nữ cứu quốc Sài Gòn sử dụng trong kháng chiến chống Pháp năm 1945- Hiện vật Bảo tàng Phụ nữ Nam Bộ

“Tù và” dùng làm hiệu lệnh tập hợp nhân dân xã Tân Xuân (Bến Tre)

trong CMT8 năm 1945 – Hiện vật Bảo tàng Phụ nữ Nam Bộ

Trong lúc phong trào khởi nghĩa đang diễn ra sôi nổi tại các địa phương thì nhiều thế hệ phụ nữ tích cực tham gia và trực tiếp lãnh đạo các phong trào cách mạng. Mẹ Việt Nam anh hùng Nguyễn Thị Thập (1908–1996), người phụ nữ của vùng đất Mỹ Tho – Tiền Giang, từ những năm 1940, mẹ đã tham gia khởi nghĩa Nam Kỳ, bị địch bắt giam, tra khảo, nhưng mẹ quyết không khai nửa lời. Đến năm 1945 mẹ là người lãnh đạo phong trào giành chính quyền ở Mỹ Tho. Sau Cách mạng Tháng Tám, mẹ tiếp tục hoạt động mạnh mẽ trong việc xây dựng lực lượng phụ nữ và củng cố chính quyền non trẻ sau cách mạng.

Phụ nữ không chỉ góp phần giành chính quyền ở địa phương mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì chính quyền cách mạng sau thắng lợi, nhiều phụ nữ còn đảm nhiệm các vị trí lãnh đạo chủ chốt trong chính quyền cách mạng non trẻ ở cấp cơ sở. Phụ nữ Việt Nam trong Cách mạng Tháng Tám đã thể hiện tinh thần yêu nước, dũng cảm, trí tuệ và bản lĩnh. Họ là một phần không thể thiếu của thắng lợi lịch sử này, và là minh chứng cho vai trò to lớn của phụ nữ trong sự nghiệp giải phóng dân tộc.

Tròn 80 năm (1945 – 2025) kể từ thắng lợi vĩ đại của Cách mạng Tháng Tám năm 1945, lịch sử dân tộc Việt Nam mãi mãi khắc ghi một cách sâu sắc vai trò to lớn của các tầng lớp nhân dân trong sự nghiệp đấu tranh giành độc lập dân tộc. Trong dòng chảy hào hùng của lịch sử cách mạng, hình ảnh người phụ nữ Việt Nam, đặc biệt là phụ nữ miền Nam, đã vượt lên trở thành biểu tượng của lòng yêu nước nồng nàn, tinh thần bất khuất không lay chuyển và ý chí kiên cường vượt mọi gian nan.

Họ không chỉ là hậu phương vững chắc một cách thầm lặng, mà còn trực tiếp và quyết định tham gia vào các phong trào cách mạng. Từ đó góp phần trọng yếu làm nên thắng lợi mang tính bước ngoặt của mùa thu lịch sử – một mùa thu đã vĩnh viễn mở ra kỷ nguyên độc lập, tự do cho Tổ quốc Việt Nam. Sự cống hiến phi thường mà thầm lặng nhưng vô cùng to lớn ấy chính là một bản hùng ca bất tận, làm sâu sắc thêm giá trị nhân văn cùng tinh thần quật cường vốn có của cách mạng Việt Nam. Vai trò này không chỉ là một phần của lịch sử, mà còn là một minh chứng hùng hồn cho sức mạnh nội tại và khả năng kiến tạo tương lai của người phụ nữ trong bối cảnh lịch sử đầy biến động.

Nguyễn Hà Thanh Trúc

Phòng Truyền thông – Giáo dục và Quan hệ quốc tế

Tài liệu tham khảo:

Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam – Những chứng nhân trong mùa thu cách mạng. https://vwu.vn/web/guest/tin-chi-tiet/-/chi-tiet/nhung-phu-nu-la-chung-nhan-lich-su-trong-cach-mang-thang-tam-nam-1945-215401-4529.html
Tổ Sử Phụ Nữ Nam Bộ (2015), Lịch sử Phụ nữ Nam Bộ kháng chiến, Nxb Chính trị Quốc gia.
Hội liên hiệp Phụ nữ Việt Nam (2020), Ký ức phụ nữ miền Tây Nam Bộ, Nxb Phụ nữ Việt Nam

Nguồn: https://baotangphunu.com/phu-nu-mien-nam-bieu-tuong-cua-long-yeu-nuoc-va-y-chi-kien-cuong-trong-cach-mang-thang-tam-1945/