Khi công bằng trở thành bất cập
Trong những năm gần đây, ngành giáo dục Việt Nam nỗ lực đổi mới kỳ thi tốt nghiệp THPT với kỳ vọng vừa gọn nhẹ, vừa nhằm đạt nhiều mục tiêu bao gồm: Đánh giá chất lượng giáo dục phổ thông, xét công nhận tốt nghiệp vừa cố gắng để các trường đại học sử dụng kết quả xét tuyển đại học theo tinh thần tự chủ trong tuyển sinh.
Để đảm bảo công bằng trong tuyển sinh đại học khi mà số phương thức xét tuyển của các trường ngày một đa dạng với sự ra tăng của hàng loạt kỳ thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy và các kì thi được cấp chứng chỉ quốc tế như SAT, ACT, IELTS... thì một trong những cải tiến đáng chú ý của năm 2025 là Bộ GD&ĐT đã áp dụng phương pháp quy đổi điểm theo bách phân vị, nhằm tạo sự cân bằng giữa các tổ hợp môn xét tuyển của kỳ thi tốt nghiệp THPT với nhau và với các kỳ thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy…
Tuy nhiên, khi một công cụ hiện đại được áp dụng trên nền tảng chưa chuẩn hóa, đặc biệt là hệ thống đề thi thiếu đồng đều thì hiệu quả khó như kỳ vọng. Hậu quả là những bất công mới âm thầm xuất hiện, phá vỡ mục tiêu công bằng mà cải cách hướng tới.
Thí sinh dự kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025
“Vỡ trận” nguyện vọng
TS Hồng phân tích, với cách làm này, thí sinh mất phương hướng, trường có thể mất kiểm soát. Hệ quả rõ rệt nhất là tình trạng thí sinh đăng ký nguyện vọng ồ ạt. Năm 2025, gần 850.000 thí sinh đăng ký tới hơn 7,6 triệu nguyện vọng - tức là trung bình 9 nguyện vọng mỗi em, vượt xa các năm trước mà nguyên nhân xuất phát từ sự bất định trong quy đổi điểm.
Khi không thể chắc chắn tổ hợp nào sẽ được quy đổi có lợi, học sinh buộc phải “rải nguyện vọng như mưa” để tăng cơ hội trúng tuyển. Điều này dẫn đến mất định hướng nghề nghiệp, còn các trường đại học thì phải đối mặt với tỷ lệ hồ sơ ảo rất lớn, làm suy giảm chất lượng lọc tuyển sinh.
Đề thi không chuẩn hóa sẽ lệch từ “gốc”
Bách phân vị dù là công cụ hợp lý nhưng chỉ phát huy hiệu quả khi dữ liệu đầu vào ổn định. Nhưng hiện nay, đề thi tốt nghiệp THPT năm 2025 chủ yếu được xây dựng theo phương pháp chuyên gia, tức dựa trên kinh nghiệm, không áp dụng lý thuyết đo lường hiện đại như IRT (Item Response Theory).
Do đó, độ tin cậy, độ khó giữa các môn thi, các năm, thậm chí giữa các mã đề rất khác nhau, dẫn đến phổ điểm không đồng nhất. Điều này dẫn đến hệ quả là học sinh đạt điểm cao ở môn “phổ dày” có thể bị quy đổi thấp hơn so với người điểm thấp ở môn “phổ mỏng”, tạo ra một hình thức bất công ngược, nằm ngay trong lòng một thuật toán vốn được kỳ vọng là “công bằng”.
Cũng theo TS Hồng, khi ma trận đề thi sinh ngẫu nhiên sẽ không thể kiểm soát được độ khó cho từng môn thi. Thêm một nguyên nhân sâu xa khác là ma trận đề thi thường được tạo ngẫu nhiên, rút từ kho dữ liệu không chuẩn hóa. Khi không có một ngân hàng câu hỏi được kiểm định bằng tham số kỹ thuật, các đề được tạo ra khó lòng bảo đảm độ tương đương, nhất là trong các mã đề khác nhau.
Việc “rút đề” thiếu kiểm soát cũng gia tăng nguy cơ tạo ra chênh lệch trong mức độ khó dễ giữa các đề thi, làm mất ý nghĩa so sánh và quy đổi, ngay cả khi dùng thuật toán hiện đại.
Gây khó cho dạy và học
Một hệ quả khác là đề thi không phản ánh rõ chuẩn năng lực đầu ra. Không có tiêu chí đánh giá cụ thể, việc ra đề dễ bị ảnh hưởng bởi quan điểm cá nhân hoặc lệch sang kiểm tra ghi nhớ, mẹo làm bài, thay vì đánh giá năng lực thật sự của học sinh.
Khi không rõ cần đạt, học sinh và giáo viên khó định hướng dạy - học hợp lý. Trong thời gian tới, các môn nền tảng như Toán, Ngoại ngữ có thể bị học sinh bỏ qua nếu được cho là “bất lợi” trong tổ hợp điểm. Nếu như vậy, giáo dục toàn diện sẽ bị phá vỡ.
Hiện nay, nhiều trường đại học quy đổi điểm từ các kỳ thi chuẩn hóa trong nước và quốc tế (SAT, ACT, IELTS...) để xét tuyển bên cạnh kết quả thi THPT. Tuy nhiên, các kỳ thi quốc tế này lại có mức độ chuẩn hóa cao, trong khi kỳ thi tốt nghiệp THPT chưa đạt độ giá trị tương đương.
Việc quy đổi điểm từ kỳ thi chuẩn hóa vào hệ thống chưa chuẩn hóa hay nói cách khác là “lấy thước đo chuẩn chuyển sang thước đo chưa chuẩn” dẫn tới méo mó trong đánh giá năng lực, và có nguy cơ làm sai lệch tính toàn diện của hệ thống tuyển sinh, gây bất bình đẳng giữa các nhóm thí sinh.
Đề thi chính là nơi bắt đầu mọi đánh giá phải là điểm khởi đầu cho công bằng. Muốn có công bằng thực chất, cần bắt đầu từ chính đề thi. Do đó, Bộ GD&ĐT cần triển khai ngay từ năm học mới bằng việc xây dựng ngân hàng câu hỏi chuẩn hóa, áp dụng lý thuyết IRT; sử dụng phần mềm kiểm định, đánh giá độ tin cậy, độ khó, độ giá trị đảm bảo đề thi tương đương; công bố phổ điểm, quy trình quy đổi điểm một cách minh bạch. Đồng thời, cần phân tách mục tiêu kỳ thi tốt nghiệp THPT một cách rõ ràng.
“Nếu vừa để xét tốt nghiệp, vừa để tuyển sinh đại học, nên thiết kế đề gồm hai phần: phần cơ bản để tốt nghiệp, phần nâng cao để phân hóa”, TS Hồng nói.
Nguồn: https://vtcnews.vn/thi-sinh-bat-an-rai-nguyen-vong-nhu-mua-can-chuan-hoa-de-thi-ar958925.html
Bình luận (0)